I(q-q). indd

29.
  Suw 350°C da; 400°C da suyi’q halda bolama?
30*.
 Hawada 19°C da suw puwi’ni’n’ parsial basi’mi’ 1,1 kPa yedi. Sali’sti’rmali’ 
i’g’alli’qti tabi’n’.
V bap. Zatti’n’ agregat hali’ni’n’ wo’zgeriwi

---

80
OPTIKA
Fizikani’n’  «Optika» bo’liminde jaqti’li’qti’n’ tabiyati’, jaqti’li’q qubi’-
li’slari’ni’n’ ni’zamli’qlari’, jaqti’li’q penen zatlardi’n’ wo’z ara ta’siri u’yreniledi. 
Grekshe optika so’zi ko’riw haqqi’ndag’i’ pa’n degen ma’nisti bildiredi.
Jaqti’li’qti’n’ tuwri’ si’zi’q boylap tarqali’wi’ a’yyemde Mesopo-
tamia ha’m a’yyemgi Mi’srda belgili bolg’an ha’mde wonnan quri’li’s 
jumi’slari’nda paydalani’lg’an. Su’wrettin’ aynada payda boli’wi’n b.e.sh. 
III a’sirde yunan ali’mlari’ Aristotel, Platon, Evklid u’yrengen.
Worta a’sirlerde yelimizdin’ ali’mlari’ – Beruniy, Ibn Sina, Ulug’bek, 
A’liy Qusshi ‘ha’m basqalar jaqti’li’qti’n’ tuwri’ si’zi’q boylap tarqali’wi’, 
Quyash ha’m Aydi’n’ tuti’li’wi’, radugani’n’ payda boli’wi, ko’riw 
sebepleri haqqi’nda kerekli mag’luwmatlar jazi’p qaldi’ri’p, optikani’n’ 
rawajlani’wi’na u’lesin qosqan.
1620–1630-ji’llari’ gollandiyal’iq ali’m V. Snellius ha’m franсuz ali’mi 
R. Dekart jaqti’li’qti’n’ si’ni’w ni’zami’n ko’rsetip berdi. XIX a’sirde 
J. Maksvell elektromagnit maydan tu’sinigin rawajlandi’ri’p, jaqti’li’qti’n’ 
elektromagnit tolqi’n teoriyasi’n jaratti’. Infraqi’zi’l, ultrafi olet, sondayaq 
rentgen nurlari’ woylap tabi’ldi’.
1900-ji’li’ M. Plank jaqti’li’qti’n’ kvant teoriyasi’n ilgeri su’rdi. 
1905-ji’li’ bolsa A.Eynshteyn Plank teoriyasi’n rawajlandi’ri’p, fotoeffekt 
teoriyasi’n ashadi’.
XIX a’sirdi’n dawami’nda du’nya ali’mlari’ ta’repinen optikani’n’ tu’rli 
bag’darlari’nda ken ko’lemde izertlew jumi’slari’ dawam yettirilip, joqari’ 
na’tiyjelerge yerisildi. Proyekcion apparatlar, mikroskop, fotoapparat, 
teleskop, binokl si’yaqli’ optikali’q a’sbaplardi’n’ jarati’li’wi’, fotografi ya, 
televidenie, rentgenografi ya, lazerler fi zikasi’, talshi’qli’ optika, geliotexnika 
si’yaqli’ tarawlardi’n’ payda boli’wi’ ha’m rawajlani’wi’ optika tarawi’dag’i’ 
izertlew jumi’slari’ni’n’ na’tiyjesi boli’p yesaplanadi’.
O’zbekistanda da optikani’n’ zamanago’y bag’darlari’ boyi’nsha 
a’meliy a’hmiyetke iye bolg’an izertlew jumi’slari ali’p bari’li’p, ilim ha’m 
texnikani’n’ rawajlani’wi’na say u’les qosi’p kelinbekte. Solardan, «Fizika-
Quyash» ilimiy islep shi’g’ari’w birlespesinde Quyash energiyasi’nan 
paydalani’w boyi’nsha ken’ ko’lemli izertlew jumi’slari’ ali’p bari’lmaqta 
ja’ne a’meliyatqa usi’ni’lmaqta. 

---

81