I(q-q). indd

Ideal gazdi’n’ basi’mi’
I’di’sta belgili temperaturada ideal gaz bar dep ko’z aldi’mi’zg’a 
keltireyik. I’di’sti’n’ ishindegi molekula xaotikali’q qozg’ali’p, i’di’sti’n’ 
I bap. Zatti’n’ du’zilisinin’ molekulyar-kinetikali’q teoriyasi’ tiykarlari’

---

14
(1)
–
1
3
p =       nm
0
v
2
,
−
(2)
diywallari’na uri’ladi’. Ha’r bir uri’lg’ani’nda i’di’sti’n’ diywallari’na 
ku’sh penen ta’sir yetedi. Bir molekulani’n’ ta’sir yetetug’i’n ku’shi ju’da’ 
kishi. Biraq i’di’sta ju’da’ ko’p molekulalar bar. Wolardi’n diywalg’a 
u’ziliksiz ta’sirinen diywal betinde basi’m payda boladi’. I’di’stag’i’ gaz 
molekulalari’ni’n’ diywalg’a beretug’i’n usi’ basi’mi’n ani’qlayi’q.
Bizge belgili bolg’ani’nday, molekulani’n’ tezligi qansha u’lken bolsa, 
sonsha qatti’ ku’sh penen uri’ladi’ ha’m gazdi’n’ i’di’s diywali’na bolg’an 
basi’mi’ sonsha u’lken boladi’. Yag’ni’y basi’m molekulalardi’n’ tezlik-
lerine baylani’sli’.
Gaz molekulalari’ni’n’ basi’mi’ ushi’n to’mendegi ten’leme keltirilip 
shi’g’ari’lg’an:
 
bunda n – gaz molekulalari’ni’n’ koncentraciyasi’, m
0
 – bir molekulani’n’ 
massasi’, 
v
2
 — molekulalar tezlikleri kvadratlari’ni’n’ wortasha ma’nisi. 
Bul ten’lemenin’ won’ ta’repin 2 ge kobeytip ha’m boli’p, to’mendegi 
formada ko’rsetemiz: 
bunda                – bir molekulani’n’ wortasha kinetikali’q energiyasi’.