I(q-q). indd

VI bap. Jaqti’li’qti’n’ tarqali’wi’, shag’i’li’si’wi’ ham si’ni’wi’
ha’m sol zatlardi’n’ absolyut nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishi (n) 11-kestede 
keltirilgen.
Jaqti’li’qti’n’ hawadag’i’ tezligin vakuumdag’i’ tezligine ten’ dep ali’w 
mu’mkin. Soni’n’ ushi’n a’melde zatlardi’n’ nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishi 
vakuumg’a sali’sti’rg’anda yemes, ba’lkim hawag’a sali’sti’rg’anda 
ali’nadi’. 
11-keste
№
№
Zat
Zat
n
n
v,
10
8 
m/s 
v,
10
8 
m/s
 
n
1
n
2
v
2
v
1
  =     
   
.  
(4)
n
1
n
2
sin
 
α
sin
 
β
=           .  
(5)
51-su’wret
Yeger nur tu’sip ati’rg’an wortali’qta jaqti’li’q tezligi 
v
1
, si’ndi’ri’w 
ko’rsetkishi  n
1
 nur si’ng’an wortali’qta jaqti’li’q tezligi 
v
2
, si’ndi’ri’w 
ko’rsetkishi n
2
 bolsa, to’mendegi qatnasti’ jazi’w mu’mkin: 
 
Nur tu’setug’i’n wortali’qti’n’ nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishi n
1
, si’ng’an 
wortali’qqa tiyisli n
2 
yekenligi yesapqa ali’nsa, n
21
 = n
2
/n
1
 boladi’. Wonday 
jag’dayda (2) formulani’ tomendegishe ko’rsetiw mu’mkin: 
 
Jaqti’li’q nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishi kishi bolg’an wortali’qtan 
si’ndi’ri’w ko’rsetkishi u’lken bolg’an wortali’qqa wo’tkeninde, si’ni’w 
mu’yeshi tu’siw mu’yeshinen kishi boladi’. Bolmasa si’ndi’ri’w mu’yeshi 
tu’siw mu’yeshinen u’lken boladi’. Bul sha’rtti to’mendegishe ko’rsetiw 
mu’mkin: n
2
 > n
1
 de β < α; n
2
 < n
2
 de β > α.
Jaqti’li’q nur hawadan (n
1
 = 1) shiyshege (n
2
 = 1,5) α mu’yesh asti’nda 
tu’sip, wonnan ja’ne hawag’a wo’tsin (51-su’wret, 1-nur). Bul halatda nur 
shiysheden hawag’a wotiwdegi si’ni’w mu’yeshide 
α g’a ten’ boladi’.
Yeki wortal’iq shegarasi’na perpendikulyar 
tu’skende nur si’nbaydi’, sebebi tu’siw mu’yeshi α = 0 
ha’m si’ni’w mu’yeshi β = 0 (51-su’wret, 2-nur).
1. Shashi’rap yamasa ayna si’yaqli’ shag’i’li’si’w 
degen ne? Qanday betlerden jaqti’li’q shashi’rap 
shag’i’li’sadi’?
1
2
3
Muz
Suw (20°С)
Shiyshe
2,29
2,25
2,0
1,31
1,33
1,5
4
5
6
Kvarс
Rubin
Almaz
1,95
1,70
1,24
1,54
1,76
2,42

---

84