I(q-q). indd

26-§. SHIYSHENIN’ NUR SI’NDI’RI’W 
KO’RSETKISHIN ANI’QLAW
(Laboratoriyali’q jumi’s)
Kerekli a’sbaplar: elektr lampa, san’laqli’ tosi’wshi’ zat, ushmu’yeshli 
shiyshe prizma, jip, transportir.
Jumi’sti worinlaw  ta’rtibi
1.  S derekti jag’i’p, woni’n’ 
joli’na sanlaqli’ tosi’wshi’ zatti’n’ 
arti’nda jin’ishke da’steli nur payda 
bolatug’i’nday yetip jaylasti’ri’n’. 
Nur joli’n stoldi’n’ u’stine si’zi’q 
tarti’w arqali’ belgilen’.
2.  Nur da’stesinin’ joli’na ush  -
m u ’ y e s h l i   s h i y s h e   p r i z m a n i ’ 
57-su’wrette ko’rsetilgenindey jay-
lasti’ri’n’. Prizmani’n’ joqari’si’ndag’i’ a mu’yeshti jazi’p ali’n’ (bul 
mu’yesh prizmag’a jazi’lg’an boladi’).
3. Prizma qoyi’lg’anda nur da’stesi O tochkada si’nadi’ ha’m wo’zinin’ 
joli’n wo’zgertirip, γ mu’yeshke buri’ladi’. Nurdi’n’ si’ng’an joli’n iyneler 
menen belgilen’ ha’m γ mu’yeshti transportir menen wo’lshen’. 
4. Nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishi n bolg’an shiyshe prizmadan hawag’a 
wo’tiw hali’ ushi’n jaqti’li’qti’n’ si’ni’w ni’zami’n to’mendegishe ko’rsetiw 
mu’mkin:
 
bunda α - shiyshe ha’m hawa shegarasi’na nurdi’n’ tu’siw mu’yeshi boli’p, 
woni’n’ shamasi’ prizmani’n’ joqari’dag’i’ mu’yeshine ten’, α ha’m γ nin 
wo’lshengen ma’nisin (2) formulag’a qoyi’p, berilgen shiyshenin’ nur 
si’ndi’ri’w ko’rsetkishin ani’qlan’.
5. Shiyshe prizmani’ derekten tu’rli uzaqli’qqa qoyi’p, ta’jiriybeni 3 
ma’rte ta’kirarlan’. Ha’r bir hal ushi’n mu’yeshti wo’lshen’ ha’m shiy-
shenin’ nur si’di’ri’w ko’rsetkishin ani’qlan’.
6. Wo’tkerilgen 3 ta’jiriybeden ali’ng’an na’tiyjeler tiykari’nda shiyshe-
degi nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishinin’ wortasha shamasi’ n
wort
 ni’ yesaplan’.