I(q-q). indd

Kosmos haqqi’nda ko’zqaraslar

---

135
Yulian kalendari’ boyi’nsha ji’l yesabi’ndag’i’ 400 ji’lda 3 sutka 
ali’p taslani’wg’a tiykarlang’an kalendar Grigoriy kalendari’ 
dep ataladi’.
O’zbekistanda Grigoriy kalendari’na 1918-ji’l 1-fevraldan wo’tilgen. 
Usi’ ku’nge kelip Yulian ha’m Grigoriy kalendarlari’ arasi’ndag’i’ pari’q 
13 sutkani’ qurag’an. Sol sebepli 1918-ji’l 1-fevral ku’nin 14-fevral dep 
dag’azalag’an.
1. Du’nya waqti’ dep qanday waqi’tqa ayti’ladi’?
2. Waqi’tti’n’ ta’biyg’i’y birligi yetip qanday waqi’t ali’ng’an?
3. Yulian kalendari’ dep qanday kalendarg’a ayti’ladi’?
4. Grigoriy kalendari’ni’n’ Yulian kalendari’nan parqi’ neden ibarat?
5. O’zbekistanda Grigoriy kalendari’na qashan wo’tilgen?
X BAP BOYI’NSHA KEREKLI JUWMAQLAR
●
  Juldi’zlar tiykari’nan ju’da’ qi’zg’an vodorod ha’m geliy gazlari’nan du’zilgen. 
Juldi’zlar worayi’nda temperatura 10 million gradustan joqari’.
●
 Jerdegi pu’tin tiri ta’biyat - wo’simlik ha’m haywanat du’nyasi’, sonday-aq, 
adamzat Quyash jaqti’li’g’i’ yesabi’nan bar boli’p yesaplanadi’.
●
 Planetani’n’ a’tirapi’nda barqulla aylani’p ju’riwshi aspan denesi woni’n’ 
ta’biyg’i’y joldasi’ dep ataladi’. Jer shari’ni’n’ joldasi’ Ay boli’p yesaplanadi’.
●
 Aydi’n’ juldi’zlarg’a sali’sti’rg’anda Jer shari’n aylani’p shi’g’i’w da’wiri 
siderik ay dep ataladi’.
●
 Aydi’n’ Jerge sali’sti’rg’anda aylani’w da’wiri sinodik ay dep ataladi’.
●
 Aydi’n’ beti pa’s tegislik, to’belik, shuqi’rli’q ha’m tawlardan ibarat. Biraq 
Ayda hawa, suw bolmag’anli’g’i’ sebepli tirishilik joq.
●
 Jerden ushi’ri’lg’an kosmosli’q raketa birinshi ma’rte 1959-ji’li’ Ayg’a jetip 
bardi’. Buri’ng’i’ Sovet da’wirinde ushi’ri’lg’an bul avtomatli’q stanciya Ay 
ha’m Jer shari’ni’n’ su’wretin ali’p Jerge jiberdi.
●
 1969-ji’li’ insan birinshi ma’rte Ayg’a qa’dem qoydi’. AQSH ta’repinen 
ushi’ri’lg’an kosmosli’q raketa astronavtlar menen birge Ayg’a qondi’ri’ldi’.
●
  Waqi’t etaloni’ si’pati’nda Jerdin’ bir ji’lli’q waqi’t dawami’ndag’i’ wo’zinin’ 
ko’sheri a’tirapi’nda aylani’wlari’nan ali’ng’an wortasha bir ma’rte aylani’w 
da’wirin - wortasha sutkasi’n ali’w mu’mkin.
●
  1967-jili waqi’tti’n’ atom etaloni’ si’pati’nda seziy 133 atomi’ nurlani’wi’ni’n’ 
9192631770 terbelisleri da’wirinin’ dawamli’li’g’i’ bir fi zikali’q sekund dep 
qabi’l yetildi.
●
  Yulian kalendari’ boyi’nsha 60 ji’l izbe-iz 365 sutkadan ali’ni’p, ha’r to’rtinshi 
ji’l 366 sutka yesaplanadi’. Izbe-iz u’sh ji’l a’piwayi’ ji’llar, to’rtinshi ji’l bolsa 
kabisa ji’li’ dep ataladi’.
●
 Yulian kalendari’ boyi’nsha ji’l yesabi’ndag’i’ ha’r 400 ji’lda 3 sutka ali’p 
taslani’wg’a tiykarlang’an kalendar Grigoriy kalendari’ dep ataladi’.