Ha’zirgi zaman astronomiyali’q izertlewler
Da’wirlerdin wo’tiwi menen astronomiyali’q baqlawlar ushi’n arnawli’
a’sbaplar islep shi’g’i’li’p, wolar quramalasi’p barg’an. Birinshi teleskop
1608-ji’li’ gollandiyali’q Xans Lipperstey ta’repinen woylap tabi’lg’an.
Birinshi ma’rte islep shi’g’ilg’an teleskopta shiyshe linzalar uzaqtag’i’
denelerdi u’lkeytip ko’rsetken. Sol da’wirdin’ wo’zinde Galileo Galiley yeki
linzadan quralg’an teleskop woylap tapqan. Bul teleskoplardi’n’ woylap
tabi’li’wi’ astronomiyali’q izertlewlerdin’ jan’a da’wirinin’ baslani’wi’na
ali’p keldi.
Ha’zirgi zaman teleskoplari’ni’n’ ja’rdeminde Galaktikami’zdag’i’
juldi’zlarda boli’p ati’rg’an processler menen birge basqa galaktikada
ju’z berip ati’rg’an processlerdi de baqlaw imkaniyati’ bar. Quramalasqan
teleskoplar ko’rinetug’i’n jaqti’li’qlar menen birge ko’rinbeytug’i’n elektro-
magnit tolqi’nlardi’ qabi’l yete aladi’. Ovservatoriyalarda radioteleskoplar,
spektrografl ar qollani’ladi’.
Jer atmosferasi’ joqari’ energiyli’ nurlardi’ kush1i jutadi’. Sol sebepli
Kosmostan kiyati’rg’an elektromagnit tolqi’nlardi’n’ barli’g’i’n Jerde turi’p
teleskoplar ja’rdeminde baqlap bolmaydi’. Soni’n’ ushi’n astronomiyali’q
izertlewler Jerdin’ jasalma joldaslari’na wornati’lg’an radioteleskoplar
ja’rdeminde wo’tkerilmekte. Solardan, kosmosqa shi’g’ari’lg’an Xabbl
teleskopi’ Jerdegi teleskopta baqlanatug’i’n jaqti’li’qqa sali’sti’rg’anda
50 yese ku’shsiz jaqti’li’qti’ sezgeni sebepli Kosmosti’ ha’m wondag’i’
obektlerdi teren’nen u’yreniw imkaniyati’n beredi.
1. Yelimiz ulamalari’ni’n’ astronomiya tarawi’nda ali’p barg’an jumi’slari’
haqqi’nda ayti’p berin’.
Do'stlaringiz bilan baham: |