I(q-q). indd

Du’nyani’n’ mexanikali’q qubili’si’ materiya, qozg’ali’s 
ken’islik, waqi’t, wo’z ara ta’sir, sebep ha’m aqi’bet 
ni’zamli’li’g’i’ si’yaqli’ elementlerden du’zilgen boli’p, 
wonda ta’biyattag’i’ tu’rli processlerdi mexanika ni’zamlari’ 
tiykari’nda tu’sindiriw mu’mkin dep qaraladi’.
Du’nyani’n’ mexanikali’q qubili’si’na ko’re, materiya bo’lekshelerden 
du’zilgen zat dep tu’sinilgen; du’nya qozg’ali’wshi’ materiyadan quralg’an 
ha’m barli’q ko’riniste qozgali’slar mexanikali’q qozg’ali’sqa keledi; 
ken’islik ha’m waqi’t absolut ma’nis boli’p, materiya ha’m qozg’ali’sqa 
baylani’sli’ yemes dep qaraladi’ (Nyuton), XX a’sirde bunday tu’sinik biykar 
yetildi (Eynshteyn); wo’z ara ta’sir universal tarti’si’w ni’zami’ tiykari’nda 
boli’p, wol birden boladi’; aqi’bet a’lbette sebep penen baylani’sli’ 
(waqi’yalar sebepli baylani’si’wg’a iye, bir hal belgili bolsa, keyingi haldi’ 
sebep-aqi’bet principi tiykari’nda ani’qlaw mu’mkin); Nyuton ta’repinen 
islep shi’g’i’lg’an klassik mexanika ko’zqarasi’na ko’re, aldi’n wo’z aldi’na 
bolg’an qubi’li’slar, processler, da’liller bir sistemag’a keltiriledi, wolar bir-
biri menen mexanikali’q ni’zamli’qlar tiykari’nda baylani’si’wda uluwma 
bir qubili’si’ du’zedi.

---

149