I(q-q). indd

Molekulyar fi zika ha’m termodinamika tiykarlari’

---

21
I BAP BOYI’NSHA KEREKLI JUWMAQLAR
● 
Zatti’n’ du’zilisi’ni’n’ molekulyar-kinetikali’q teoriyasi’ tayanatug’i’n faktor-
lari’:
1. Zatlar bo’lekshelerden – atom ha’m molekulalardan du’zilgen.
2. Atom ham molekulalar toqtawsi’z ha’m ta’rtipsiz qozg’aladi’.
3. Atom ham molekulalar wo’z ara ta’sirlesedi.
● 
Suyi’qli’q yamasa gazlarda bo’lekshenin’ toqtawsi’z ha’m ta’rtipsiz qozg’ali’si’ 
xoatikali’q qozg’ali’s dep ataladi’
● 
Molekulalardi’n’ wo’lshemi 10
-10
 – 10
-8
 m ta’rtipte boladi’.
● 
Molekulalardi’n’ koncentraciyasi’: suyi’q ha’m qatti’ hali’ndag’i’ zatlar ushi’n 
10
27
–10
30
 m
-3
, gazlar ushi’n 10
27
 m
-3
 ke shekem (normal jag’daydag’i’ hawa 
ushi’n 2,7·10
25
 m
-3
)di quraydi’.
● 
Molekulani’n’ massasi’ 10
-27
–10
-25
 kg a’tirapi’nda boladi’.
● 
Massani’n’ atom birligi (m.a.b.) yetip uglerod atomi’ 
12
C massasi’ni’n’ 1/12 
bo’legi qabi’l yetilgen. Bunda: 1 m.a.b. = 1,66·10
-27
 kg.
● 
Zatti’n’ molekulasi’ massasi’ni’n’ m.a.b. de ko’rsetilgen ma’nisi sali’sti’rmali’ 
molekulyar massa dep ataladi’ ha’m M
r
 menen belgilenedi.
● 
1 mol – zatti’n’ sonday mug’dari’, wondag’i’ molekulalar sani’ 12 g 
uglerodtag’i’ atomlardi’n’ sani’na ten’.
● 
1 mol zattag’i’ molekulalar sani’ Avogadro turaqli’si’ dep ataladi’ ha’m N
A
 
menen belgilenedi. Bunda: N
A
 = 6,02·10
23
 mol
-1
.
● 
1 mol zatti’n’ massasi’na molyar massa dep ataladi’ ha’m M ha’ribi menen 
belgilenedi.
● 
Molekulalari’ bir-biri menen wo’z ara ta’sirlespeytug’i’n ha’mde materiyalli’q 
noqatlar dep qaralatug’i’n gaz ideal gaz dep ataladi’.
● 
Ideal gazdi’n’ basi’mi’ ko’lem birligindegi molekulalardi’n’ wortasha 
kinetikali’q energiyasi’ni’n’ u’shten yeki bo’legine ten’, yag’ni’y:
Bul ideal gaz molekulyar-kinetikali’q teoriyasi’ni’n’ tiykarg’i’ ten’lemesi 
boli’p yesaplanadi’.
● 
Temperatura – zatti’n’ ji’lli’li’q hali’n mug’dar ta’repinen ani’qlaytugi’n 
fi zikali’q shama.
● 
Bolcman turaqli’si’ molekulalardi’n’ wortasha kinetikali’q energiyasi’ ha’m 
temperaturasi’ arasi’nda wo’tiw koeffi cientin ko’rsetedi. Woni’n’ ma’nisi: 
k = 1,38·10
-23
 Dj/K.
● 
Ideal gazdi’n’ basi’mi’ gaz molekulalari’ni’n’ koncentraciyasi’na ha’m 
temperaturag’a tuwri’ proporcional boladi’, yag’ni’y: p = nkT.
● 
Absolyut nol temperatura mu’mkin bolg’an yen’ to’men temperatura boli’p, 
bunday temperaturada zatti’n’ molekulalari’ni’n’ qozg’ali’si’ toqtaydi’.
● 
Temperaturani’n’ Celsiy shkalasi’nan Kelvin shkalasi’na wo’tiw formulasi’ 
to’mendegishe boladi’: T = t + 273.
● 
Molekulalardin ji’lli’li’q qozgali’si’ni’n’ wortasha kvadratli’q tezligi: 
 
3RT
.
М
−
 
v
kv
 
=
6
2
3
p =
 nE
k
.
 
−