I(q-q). indd

II bap. Termodinamika elementleri

---

44
9. Wo’lshew ha’m yesaplaw na’tiyjelerin 5-kestege jazi’n’.
5-keste
№   m
k
, g 
m
1
, g   t
1
, °C     m
2
, g    t
2
, °C   t, °C    c,           c
wort
,
1 
 
 
 
 
 
 
 
2 
 
 
 
 
 
 
 
3  
 
 
 
 
 
 
1. Ji’lli’li’q balansi’ ten’lemesinen paydalani’p, 8-ta’rtipte keltirilgen suwdi’n’ 
sali’sti’rmali’ ji’lli’li’q si’yi’mli’g’i’ formulani’ keltirip shi’g’ari’n ha’m 
tu’sindirip berin’.
2. 5-kestede na’tiyjelerdi analiz yetin’ ha’m juwmaq shi’g’ari’n’.
II BAP BOYI’NSHA KEREKLI JUWMAQLAR
● 
Termodinamikali’q ko’zqarastan ishki energiya makros-
kopiyali’q zatti’n’ ishki hali’na baylani’sli’ boli’p, temperatura 
ha’m ko’lem arqali’ ani’qlanadi’.
● 
Gaz ken’eygende won’ jumi’s wori’nlaydi’ ha’m gazdi’n’ 
ishki energiyasi’ azayadi’.
● 
Gaz qi’si’lg’anda unamsi’z (teris) jumi’s wori’nlaydi’ ha’m 
gazdi’n’ ishki energiyasi’ artadi’.
● 
Denenin’ u’stinde yamasa dene ta’repinen jumi’s wori’nlan-
bastan woni’n’ ishki energiyasi’n wo’zgertiw procesi ji’lli’li’q 
jetkerip beriw dep ataladi’.
● 
Ji’lli’li’q jetkerip beriw waqti’nda denege berilgen yamasa 
wonnan ali’ng’an ishki energiya mug’dari’ ji’lli’li’q mug’dari’ 
dep ataladi’.
● 
1 gramm tazalang’an suwdi’ 19,5°C dan 20,5°C g’a shekem 
ji’li’ti’w ushi’n kerek bolg’an ji’lli’li’q mug’dari’ 1 kalloriya 
dep qabi’l yetilgen.
● 
Zatti’n’ temperaturasi’n 1 K ga ko’teriw ushi’n ogan beriliwi 
za’ru’r bolatug’i’n ji’lli’li’q mug’dari’na sol denenin ji’lli’li’q 
si’yi’mli’li’g’i’ dep ataladi’
● 
1 kilogramm zatti’n’ temperaturasi’n 1 K g’a ko’beytiw 
ushi’n wog’an beriliwi za’ru’r bolg’an ji’lli’li’q mug’dari’ sol 
zatti’n’ sali’sti’rmali’ ji’lli’li’q si’yi’mli’li’g’i’ dep ataladi’.
● 
Ji’lli’li’q mug’dari’ kalorimetr ja’rdeminde wo’lshenedi. Ka-
lorimetr so’zi ji’lli’li’qti’ wo’lshew degen ma’nisti bildiredi 
(lati’nsha calor – ji’lli’li’q, grekshe metreo – wo’lshew).
● 
Energiyani’n’ saqlani’w ni’zami’na ko’re kalorimetrge sali’n-
g’an denenin’ bergen ji’lli’li’q mug’dari’ ji’yi’ndi’si’na ten’. 
Bul ni’zam ji’lli’li’q balansi’ ten’lemesi arqali’ an’lati’ladi’.
A = p∆V > 0
A = p∆V <  0
c
 
=
m(T
2
 −T
1
)
Q
C
 
=
T
2
−
T
1
Q
Q
1 kal