Iqtibos keltirish. Parafaza pptx

Iqtibos keltirish. Parafraza
JAVOHIR TAJADDINOV
ALLAKULIYEV ABDUSHARIP
REJA:
1. Iqtibos haqida.
2. Iqtibos keltirish qiodalari.
2. Parafraza o’zi nima.
4. Parafrazaning xususiyatlari va turlari

• Iqtibos (arab. — ziyo olmoq), sitata — biror asardan soʻzma-soʻz olingan parcha. Iqtibos bayon qilinayotgan fikrni ishonchli fikr bilan quvvatlash, muayyan fikrni tanqid qilish uchun hamda muhim faktik material — misol sifatida qoʻllaniladi.
• Iqtibos, asosan, ilmiy (koʻpincha gumanitar) va rasmiy nutqda ishlatiladi hamda qoʻshtirnoq bilan belgilanadi yoki alohida harf bilan yoziladi. Shuningdek, manbaga havola qilinadi. Bunday koʻchirmalar foydalanuvchining fikri bilan qiyoslanganda uning mohiyatini toʻgʻri tushunish imkonini beradi.

• Masalan, badiiy adabiyotning, soʻzning gʻoyaviy-estetik taʼsir kuchi, ahamiyatini quroldan ham kuchliroq ekanligi toʻgʻrisidagi fikrni mustahkamlash maqsadida P. Tursunning "Adabiyot zambarakdan zoʻr" yoki A. Qahhorning "Adabiyot atomdan kuchli" degan soʻzlarini yoki boʻlmasa, "tigʻ yarasi bitar, ammo til yarasi bitmas" maqolini iqtibos sifatida qoʻllash mumkin. Iqtibosdan koʻp hollarda epigraf va shior oʻrnida ham qoʻllaniladi.

• Iqtibos - bu aytilganlarni so'zma-so'z takrorlash, shu bilan birga, ushbu parcha kiritilgan matn bilan uzviy bog'liqdir.
• KEKSALIK, BIRINCHI NAVBATDA, HAYOT DAVOMIDA TO'PLANGAN TAJRIBA. BUYUK FAINA RANEVSKAYA AYTGANIDEK: "XOTIRALAR KEKSA YOSHDAGI BOYLIKDIR".
• Ishning turli joylaridan bir nechta parchalarni bitta taklifga birlashtirishga yo'l qo'yilmaydi. Ular turli tirnoq shaklida tuzilishi kerak. Majburiy shart - bu uning manbasi ko'rsatilishi.

• Agar siz keltirgan joy asl jumlaning boshidan boshlanmasa, unda ellips tirnoq ichiga joylashtiriladi. O'tish joyidagi barcha etishmayotgan so'zlarning o'rniga bu belgi qo'yiladi.
• "... Aqlli odam qiyin vaziyatdan qanday chiqib ketishni biladi, ammo dono odam unga hech qachon kirmaydi",

deb ta'kidladi Ranevskaya.

• Shunday qilib, agar siz havoladan keyin zudlik bilan manbaga yoki muallifning familiyasi ko'rsatiladigan havolani joylashtirmoqchi bo'lsangiz, ular odatda qavslarga biriktiriladi.
• "Qobiliyatsiz odamlar bir xil va qat'iy xulosalarga moyil" (Devid Dyunning).

• E'tibor bering, tirnoqdan keyin nuqta bu variantga qo'yilmaydi, u faqat havoladan keyin qo'yiladi! Aytgancha, agar qavs ichida manbani ko'rsatadigan birinchi so'z to'g'ri nom bo'lmasa, u kichik harf bilan yoziladi.
• "Qobiliyatsiz odamlar aniq va kategorik xulosalarga moyildirlar" (psixolog Devid Dunning maqolasidan).

Perifraza (Perifraza = Parafaza)
Perifraza, perifraz (yun. periphrasis — tasviriy ibora; kinoya, istiora) — borlikdagi narsa va voqealarning nomini toʻgʻridan-toʻgʻri atamasdan, ularni bilvosita, yaʼni turli xil soʻz yoki tasviriy iboralar bilan ifodalash; majoziy ifodalardan biri (masalan: "sher" oʻrnida "hayvonlar shoqi“, "paxta" oʻrnida "oq oltin", Alisher Navoiy oʻrnida "oʻzbek adabiy tilining asoschisi" iboralarining qoʻllanishi).

• Perifrazada tasvirlanayotgan tushunchaning ayni matn va vaziyat uchun eng muhim sifati, belgisi, xususiya-ti birinchi oʻringa qoʻyiladi. Perifrazaning asosiy vazifasi matnning ifodaviyligini, bayonning taʼsirchanligini oshirishdir.

• Perifraza asosan, badiiy adabiyot tilida, publitsistik va ogʻzaki nutqsa uchray-di, ilmiy nutkda esa tasviriylikdan xoli boʻladi va termin sifatida qoʻlla-nadi. Funksional jihatdan Perifrazaning 2 turi farqlanadi: hamma tomonidan qabul qilingan, hammatushunadigan Perifraza (frazeologizmlar, hikmatli iboralar) va vaziyatga bogʻliq boʻlgan, maz-muni, maʼnosi muayyan matngagina aloqadorbulgan individual Perifraza (bularning baʼzilari izchil qoʻllanish natijasida 1-turdagi Perifrazalar qatoriga oʻtadi). 

•  Shu bilan birga badiiy, obrazli Perifrazalar (oq oltin — paxta, zangori olov — gaz, poʻlat qush — samolyot kabi) va mantiqiy Perifrazalar (masalan evfemizmlar, tabular) oʻzaro farqlanadi. Aksariyat Perifrazalar otli birikmalar boʻlib, metafora, metonimiya, sinekdoxa singari koʻchimlar asosida yuzaga keladi.

PARAFRAZANING XUSUSIYATLARI:
Effektiv parafrazani amalga oshirishdan oldin Parafrazaning asosiy xususiyatlarini hisobga olish kerak, ular quyidagilar:

• 1-Haqiqiyligi

Parafraza barcha muhim g’oyalarni faqat ba’zi qisimlarda emas, balki asl manbadan saqlashi kerak. Uning qurilishi barcha asosiy g’oyalar yordamida yakunlanishi kerak.

• 2-Ob’ektivlik

Parafraza shaxsiy fikirlarni o’z ichiga olmaydi, u haqiqiy manbaning g’oyalari yoki fikirlarini ob’ektiv aks ettirishi kerak.

• 3-Aniqlik

Parafraza asl manbaning g’oyalarini, ohangini va muhokama qilinayotgan mavzuga e’tiborini aniq aks ettirishi kerak.

PARAFRAZANING TURLARI:
Parafrazaning 5 ta turi mavjud bular:
1-Mexanik parafraziya
2-Konstruktiv parafraziya
3-Tajriba parafraziya
4-Tushunish parafraziya
5-So’zlashuv parafraziya

• PEREFRAZALASH (ASOSIY MA’NONI SAQLAGAN HOLDA, FIKRNI BOSHQA SO‘ZLAR YORDAMIDA IFODALASH).
• 18-asrda, Fransiya va Germaniyadan oldin, Britaniyada sodir bo‘lgan industrial inqilob to‘g‘risida ko‘plab munozaralar davom etib kelmoqda. Ushbu gapni quyidagicha perefrazalash mumkin:
• Industrial inqilobning nima sababdan boshqa joyda emas, balki aynan Britaniyada sodir bo‘lgani hozirgi kunga qadar tortishuvli savollardan biri bo‘lib kelmoqda.

• ETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT !!!