Iqtisod moliya

Uchinchi tip mulkchilik shakllarini mulkchilik huquqi nuqtai nazaridan qarasak, 
uning hech qaysi shakliga «mulk huquqi» to’liq dastasi tegishli emas. Turli shakllariga mulk 
huquqining turli kombinatsiyalari to’g’ri keladi. 
Real hayotda mulkchilikning uchala tipiga muvofiq ravishda vujudga kelgan aniq mulk 
shakllarining asosiy qismi mikroiqtisodiyot miqyosida tashkil topgan. 
Mikroiqtisodiyotdagi tub o’zgarishlar natijasida, xususiy 
mulkning roli va ahamiyatining pasayishi sodir bo’ldi. Professorlar P. Samuelson va V. 
Nordxauslar bu haqda shunday deganlar: «Kapitalizmning tabiati o’zgardi: xususiy mulk 
ilgarigiga qaraganda kamroq xususiy, erkin korxonalar esa kamroq erkin bo’lib qoldi». 
Natijada XX asr oxiridan boshlab makromiqyosda klassik kapitalizm o’z xossalarini 
yo’qotdi, u «sof kapitalizm» bo’lmay qoldi. 
Shunday qilib, hozirgi paytda iqtisodiyotda mulkchilikning uch: ijtimoiy, xususiy, 
aralash tipi va ularga xos turli shakllari mavjud: 
 1. Davlat (umumiy, bo’linmaydigan) mulki. 
2. Xususiy mulk (individual, xususiy kapitalistik). 
3. Xamkor (pay asosida tashkil topgan umumiy mulk, ya’ni birgalikda qo’shilgan ulushga 
qarab o’zlashtiriladigan) mulk. 
Natijada turli ukladlardan tashkil topgan iqtisodiyot vujudga keldi. 
Uklad — bu xo’jalik yuritishning sotsial-iqtisodiy shakli. Ijtimoiy-iqtisodiy uklad 
mamlakatning iqtisodiy sektorida ishlab chiqarish omillariga mulkchilikning biron-bir shakliga 
muvofiq suratda vujudga kelgan iqtisodiy munosabatlarni, xo’jalik yuritish shaklini ifodalaydi. 

---

Ko’p ukladli iqtisodiyot turli mulk shakllari va har xil xo’-jalik turlari yaxlitligidan 
tashkil topgan iqtisodiyotdir. 

---

3-§. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va