Iqtisodiy axborot komplekslari va texnologiyalari fanidan tayyorlagan mustaqil ishi

Rеlyatsion modеl jadvalli usul asosida tashkil qilinadi. Bunda tеgishli ma'lumotlar jadvalning ustun va qatorlarida joylashadi. Ustunlar ma'lumotning maydonlarini, qarorlar esa yozuvlarni ifodalaydi. Bir ustunda ma'lum sohaga tеgishli bo`lgan bir qancha ma'lumotlar joylashadi. Qatorda esa ustunlarda joylashgan ma'lumotlar ko`rsatiladi. Ustun va qator o`rtasidagi bog`lanish munosabat dеb ataladi. Har bir ustun, qator va munosabat o`z nomiga ega bo`ladi.

2. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari.

Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari (MBBT) - bu foydalanuvchilarga ma'lumotlar bazasini aniqlash, yaratish va saqlash, shuningdek, unga boshqariladigan kirish huquqini amalga oshiradigan dastur. Aslida ma'lumotlar bazasi va foydalanuvchi o'rtasida (amaliy dasturi) ma'lumotlarni saqlash va boshqarish xususiyatlarini yashiradigan qatlam (mavhumlik).
MBBTning asosiy vazifalari
Ma'lumotlar bazasini boshqarish quyidagi funksiyalar va xizmatlarning mavjudligi bilan tavsiflanadi:

• 
  MBBT ma'lumotlar bazasida foydalanuvchilarga ma'lumotlar bazasida ma'lumotlarni saqlash, o'zgartirish va yangilash imkoniyatini yaratishi kerak (ma'lumotlar bazasining asosiy vazifasi, bu funksiyani amalga oshirish usuli foydalanuvchidan tizimni fizik jihatdan amalga oshirish tafsilotlarini yashirishi kerak (mavhumlik));
  
• 
  MBBT ma'lumotlar bazalarining tavsifi saqlanadigan tashqi foydalanuvchilar uchun katalogga ega bo'lishi kerak (tizim katalogi - bu ma'lumotlar bazasi ma'lumotlarini tavsiflovchi ma'lumotlarning saqlanishi (metadata): ma'lumotlar elementlarining nomlari, turlari va o'lchamlari; havolalar nomlari; ma'lumotlarga o'rnatilgan yaxlitlikni saqlash uchun cheklashlar) vakolatli foydalanuvchilarning nomlari; ma'lumotlar bazasi arxitektura sxemalarining tavsifi; statistik ma'lumotlar (hodisalar hisoblagichlari); tizim katalogidan foydalanishning afzalliklari: ma'lumotlarga kirishni markazlashtirilgan boshqarish; ularning maqsadini tushunish uchun ma'lumotlarning ma'nosini aniqlash; ma'lumotlar egasi yoki ularga kirish huquqini aniqlashni soddalashtiradi; ma'lumotlar bazasini o'zgartirishni osonlashtirish; O'zgarishlarning oqibatlari ularni ma'lumotlar bazasiga kiritilishidan oldin aniqlash mumkin (xavfsizlik va ma'lumotlar yaxlitligini mustahkamlash);
  
• 
  MBBT ma'lumotlar bazasiga kirish yoki o'zgartirish uchun foydalanuvchi (amaliy dastur) tomonidan amalga oshirilgan barcha operatsiyalarni yoki ularning birortasini ham yangilash operatsiyalarini bajarilishini kafolatlaydigan mexanizmga ega bo'lishi kerak (bu holda bir vaqtning o'zida ma'lumotlar bazasiga bir nechta o'zgarishlar kiritiladi); o'zgartirishlar kiritilganda, ishlamay qolsa (masalan, kiritilgan ma'lumotlar ma'lumotlar yaxlitligini buzilishiga olib keladi), keyin barcha o'zgarishlar bekor qilinishi kerak (ma'lumotlar bazasining izchil holatiga qaytish);
  
• 
  MBBT ma'lumotlar bazasini to'g'ri yangilashni kafolatlaydigan mexanizmga ega bo'lishi kerak, ko'pgina foydalanuvchilar yangilanish operatsiyalarini parallel ravishda amalga oshirganda (bu muammo tranzaktsiyalarni qo'llab-quvvatlash bilan bog'liq);
  
• 
  MBBT buzilgan yoki yo'q qilingan taqdirda uni qayta tiklash vositalarini taqdim etishi kerak (bu masala bitimlarni qo'llab-quvvatlash bilan bog'liq);
  
• 
  MBBT ma'lumotlar bazasida faqat vakolatli foydalanuvchilarga kirish huquqini kafolatlaydigan mexanizm bo'lishi kerak (keraksiz ma'lumotlarning bir qismini yashirish va ruxsatsiz kirishdan himoya qilish);
  
• 
  MBBT ma'lumotlar bazasi aloqa dasturlari bilan integratsiya qilish qobiliyatiga ega bo'lishi kerak (foydalanuvchilar bilan aloqani qo'llab-quvvatlash uchun);
  
• 
  MBBT ma'lumotlar va uning o'zgarishlari belgilangan qoidalarga muvofiqligini nazorat qilish vositalari bo'lishi kerak (ma'lumotlar bazasining yaxlitligi - saqlanadigan ma'lumotlarning to'g'riligi va uyg'unligi, ma'lumotlar bazasini himoya qilish turlaridan biri; yaxlitlik cheklashlar yoki ma'lumotlar barqarorligini ta'minlash qoidalari bilan ifodalanadi (ma'lumotlar bazasida qarama-qarshiliklar mavjud bo'lsa, o'zgarishlar qilinmaydi);
  
• 
  MBBT ma'lumotlar bazasining haqiqiy tuzilmasidan dasturlarning mustaqilligini qo'llab-quvvatlaydigan vositalarga ega bo'lishi kerak (mustaqillik vakillik qo'llab-quvvatlash mexanizmini (ANSI-SPARC arxitekturasini amalga oshirish orqali amalga oshiriladi) amalga oshiriladi, ammo ma'lumotlardan to'liq mantiqiy mustaqillikka erishish juda qiyin, chunki odatda tizim yangi obyekt qo'shishga moslashadi (atributlar, havolalar va boshqalar), lekin ularni olib tashlamaslik kerak (ba'zi tizimlarda odatda mantiqiy sxemaning mavjud tarkibiy qismlariga o'zgartirish kiritish taqiqlanadi);
  
• 
  MBBT turli xil yordamchi xizmatlarni (asosan ma'lumotlar bazasini samarali boshqarish uchun: ma'lumotlarni olib kirish, monitoring, strategik tahlil, indekslarni qayta tuzish, chiqindi yig'ish va xotirani qayta taqsimlash) ta'minlashi kerak.