Iqtisodiy davr tushunchasi va uning bosqichlari

Iqtisodiy davr tushunchasi va uning bosqichlari


Iqtisodiyot (qadimgi yunoncha: οἶκος „uy, xonadon“ + νόμος „nom, boshqaruv ostidagi hudud“)[1] — jamiyatning iqtisodiy faoliyati, shuningdek ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va isteʼmol qilish tizimida rivojlanadigan munosabatlar yigʻindisi hisoblanadi.
Birinchi marta ilmiy ishda „iqtisod“ soʻzi IV asrda ishlatila boshlangan. Miloddan avvalgi Ksenofontdan, uni „tabiatshunoslik“ deb ataydi. Aristotel iqtisodni xrematistika bilan qarama-qarshi qoʻydi — foyda olish bilan bogʻliq boʻlgan inson faoliyati sohasi[2] deb hisoblagan. Zamonaviy falsafada iqtisodiyot qiymat tushunchasi nuqtai nazaridan qaraladigan ijtimoiy munosabatlar tizimi sifatida qaraladi[3]. Iqtisodiyotning asosiy vazifasi — insonlar hayoti uchun zarur boʻlgan va ularsiz jamiyat rivojlanib boʻlmaydigan shunday neʼmatlarni doimiy ravishda yaratish hisoblanadi. Iqtisodiyot cheklangan resurslar dunyosida inson ehtiyojlarini qondirishga yordam beradigan tarmoq sohasi hisoblanadi.
Jamiyat iqtisodiyoti insonning va butun jamiyatning hayotiy faoliyatini taʼminlaydigan murakkab hamda tomonlama oʻz ichiga olgan organizm sanalmaydi.
Chidamlilik va barqaror iqtisodiy rivojlvnishning sharti bo’lib muvozanat,ijtimoiy ishlab chiqarish va iste’mol, yalpi talab va yalpi taklif o’rtasidagi tenglikhisoblanadi. Biroq bozor iqtisodiyotida muvozanat holati vaqtivaqti bilan buzilibturadi. Milliy xo’jalik amal qilishida muayyan davriylik, takrorlanish kuzatiladi,bunda iqtisodiyotning yuksalish davri pasayish hamda turg’unlik davrlari bilanalmashadi. Davriylikni milliy iqtisodiyotni bir makroiqtisodiy muvozanatdanboshqasiga harakati sifatida aniqlash mumkin.Iqtisodiy o’sish–bu o’zgarmagan holda bir xilda yuksalib borish holatidir.Ijtimoiy ishlab chiqarish harakatida ishlab chiqarishning umumiy hajmi juda tezo’sadigan yillar bor, boshqa yillarda esa bu jarayon sekin yuz beradi, ba’zida esapasayish yillari ham bo’ladi. Ijtimoiy ishlab chiqarish harakatida muayyan vaqtoralig’ida tez-tez takrorlanadigan holat uning rivojlanishini davriylik xususiyatinibildiradi. Bir davrning oralig’I iqtisodiyotni bir inqirozdan boshqasigacha, yokiboshqacha aytganda cho’qqining bir nuqtasidan boshqasigacha bo’lgan harakatiniqamrab oladi. Iqtisodiy pasayish iqtisodiyotning yuksalishi, ishlab chiqarish o’sishiva ishsizlik qisqarishi bilan almashadi.Zamonaviy sharoitda davlat iqtisodiyotning “qizib ketishini” oldini oluvchiyoki turg’unlik bosqichida iqtisodiyotni jadallashtiruvchi iqtisodiy vositalarningbutun to’plamiga ega. Shu maqsadlarda soliq tizimidan foydalaniladi: foydaga(qo’shilgan qiymatga) soliq stavkasini oshirish yoki tushirish orqali davlatmuayyan faoliyat sohalarida ishchan faolllikni rag’batlantiradi (yoki aksinchato’xtatadi), imtiyozlar tizimidan foydalanib, muayyan korxonalar guruhigamaqsadli yo’naltirilgan ta’sirni amalga oshiradi.Xuddi shu maqsadlarda kreditsiyosatidan foydalaniladi–foizning hisob stavkasini tushirib yoki oshirib,qo’shimcha kapital qo’yilmalarga qiziqishni oshirish yoki ularni butunlay yo’qqilish mumkin.Ishlab chiqarishni rivojlantirish va davriylikni yumshatishgadavlatning byudjet siyosati katta hissa qo’shadi. Rivojlanishning yirik dasturlarini(masalan,ishlabchiqarishinfratuzilmasini)byudjethisobiga Iqtisodiy davr milliy xo’jaliklar notekis rivojlanishi va umuman iqtisodiyjarayonni ifoda etuvchi iqtisodiy faollikni qator bir biri bilan ketma ketalmashadigan bosqichlarini o’z ichiga oladi. Iqtisodiyot (qadimgi yunoncha: οἶκος „uy, xonadon“ + νόμος „nom, boshqaruv ostidagi hudud“)[1] — jamiyatning iqtisodiy faoliyati, shuningdek ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va isteʼmol qilish tizimida rivojlanadigan munosabatlar yigʻindisi hisoblanadi.

Birinchi marta ilmiy ishda „iqtisod“ soʻzi IV asrda ishlatila boshlangan. Miloddan avvalgi Ksenofontdan, uni „tabiatshunoslik“ deb ataydi. Aristotel iqtisodni xrematistika bilan qarama-qarshi qoʻydi — foyda olish bilan bogʻliq boʻlgan inson faoliyati sohasi[2] deb hisoblagan. Zamonaviy falsafada iqtisodiyot qiymat tushunchasi nuqtai nazaridan qaraladigan ijtimoiy munosabatlar tizimi sifatida qaraladi[3]. Iqtisodiyotning asosiy vazifasi — insonlar hayoti uchun zarur boʻlgan va ularsiz jamiyat rivojlanib boʻlmaydigan shunday neʼmatlarni doimiy ravishda yaratish hisoblanadi. Iqtisodiyot cheklangan resurslar dunyosida inson ehtiyojlarini qondirishga yordam beradigan tarmoq sohasi hisoblanadi. Jamiyat iqtisodiyoti insonning va butun jamiyatning hayotiy faoliyatini taʼminlaydigan murakkab hamda tomonlama oʻz ichiga olgan organizm sanalmaydi.

Topshirdi : Toshmirzayev. N


Qabul qildi: Isaev . A