Iqtisodiy ta’lim va turizm kafedrasi Himoyaga ruhsat beriladi Fakultet dekani
Download 1.13 Mb. Pdf ko'rish
|
aholi daromadlarini oshirishda tadbirkorlik faoliyatining orni va bu mavzuni oqitish xususiyatlari
- Bu sahifa navigatsiya:
- Bu kishilar (jamiyat, ijtimoiy
- TURMUSH TARZI QUYIDAGILARDA NAMOYON BO`LADI
- 14-ilova
- Jini koeffistienti
- Aholini ijtimoiy himoyalashning asosiy yo`nalishlari
- Oila a’zo Faoliyati Daromadi (so’m)
- XULOSA VA TAKLIFLAR
- II. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahamasining qarorlari.
- III- O’zbekiston Respublikasi Prezidentining asarlari
- V. Qo’shimcha adabiyotlar
- VI. Davriy nashrlar, statistik to’plamlar va hisobotlar
|
AHOLI TURMUSH DARAJASINING
KO`RSATKICHLAR TIZIMIGURUHLARI
MANBALARI Ishlab chiqarish omillari hisobiga olinadigan daromad (ish haqi)
Davlat yordam dasturlari bo`yicha to`lov va imtiyozlar shaklidagi pul tushumlari Moliya-kredit tizimi orqali olinadigan pud daromadlari
77
11-ilova.
tarzi • Bu kishilar (jamiyat, ijtimoiy qatlam, shaxs)ning milliy va jahon hamjamiyatidagi hayot faoliyati turi hamda usullarini aks ettiruvchi ijtimoiy-iqtisodiy kategoriya Iste `molchi byudjetining turlari O`rtacha oila byudjeti Minimal darajada moddiy ta`minlanganlar byudjeti Yuqori darajada ta`minlangan byudjet
Nafaqaxo`rlar va aholi boshqa ijtimoiy guruhlari byudjeti
78
13-ilova.
Mavzuga oid inglizcha daromad atamalarni toping.
B O M E D
I C A L I N S U R A N C E H C
I T I T E N K A F P E R S E S N I
C O N T H E A L O L A T O N U R A
N C E R A C T T H R E F E A S I A
V T O M E N T I N T E Y K L E N E
Q U I L M A R R I A R U E R A J U
R Y N T D E T O N G N R N I P S T
U D E D E A E T A E A I C Y R G C
O N F L H T H A U S T D E H O E N
E R A I C T L A N O I T C T P E R
T Y L I N S U R A N C E A L
TURMUSH TARZI QUYIDAGILARDA NAMOYON BO`LADI - mehnat, uni tashkil etishning ijtimoiy shakllari; - turmush va bo`sh vaqtdan foydalanish shakllari; - siyosiy va ijtimoiy qayotda ishtirok etish; - moddiy va ma`naviy ehtiyojlarni qondirish shakllari; - kishilarning kundalik hayotdagi xulq-atvori me`yorlari va qoidalari 79
DAROMADLAR TABAQALANISHINI ANIQLASH KO’RSATKICHLARI Distel koeffistienti Bu ko’rsatkich 10 foiz eng yuqori ta’minlangan aholi o’rtacha daromadlari va 10 foiz eng kam ta’minlanganlar o’rtacha daromadi o’rtasidagi nisbatni ifodalaydi. Masalan, AQSh va Buyuk Britaniyada bu nisbat 13:1ga, Shvestiyada esa 5,5:1ga teng Jini koeffistienti Yalpi daromadning aholi guruhlari o’rtasida taqsimlanishini tavsiflash uchun aholi daromadlari tengsizligi indeksi ko’rsatkichidan foydalanishni ifodalaydi. Jini koeffistienti chizmadagi Lorenst egri chizig’i bilan mutlaq tenglik chizig’i o’rtasidagi yuzaning 0FE uchburchak yuzasiga nisbati orqali aniqlanadi. Bu ko’rsatkich qanchalik katta bo’lsa, (ya’ni 1,0 ga yaqinlashsa) tengsizlik shuncha kuchli bo’ladi. Jamiyat a’zolari daromadlari tenglashib borganda bu ko’rsatkich 0 (nol)ga intiladi. Masalan, keyingi yarim asr davomida Jini indeksi Buyuk Britaniyada 0,39 dan 0,35 ga qadar, AQShda esa 0,38 dan 0,34 ga qadar pasaygan. 15-ilova.
Narxlar erkinlashtirilishi va pulning qadrsizlanish darajasi ortib
borishi munosabati bilan daromadlarning eng kam va o`rtacha darajasini muntazam oshirib borish Aholining kam ta`minlangan tabaqalarini ijtimoiy himoyalash va qo`llab-quvvatlash Ichki iste`mol bozorini himoya qilish hamda oziq- ovqat mahsulotlari va nooziq-ovqat mollari asosiy turlari iste`molini muayyan darajada saqlab turish Aholini ijtimoiy himoyalashning asosiy yo`nalishlari Birinchi yo`nalish Ikkinchi yo`nalish Uchinchi yo`nalish
80
16-ilova. Masalani eching. 1. AQSh da kambag’al aholining 20 % i yalpi daromadning 4,7% ini, boy kishilarning 20 % i esa yalpi daromadning 42,7% ini oladi. Ushbu ma’lumotlar asosida Lorenst egri chizig’ini chizing va DJ ini koeffistentini toping. 2. Quyidagi jadvalda oila a’zolarining bir yil davomidagi daromadlari ko’rsatilgan.
Otasi
O’qituvchi 30000
Onasi Vrach
28000 O’g’li
Talaba 12000
Qizi O’quvchi - O’g’li
Bog’cha tarbiyalanuvchisi -
qatoriga kiradimi? 81
Bitiruv malakaviy ishi davomida amalga oshirilgan izlanishlar natijasida quyidagi xulosalarga keldik: Aholi pul daromadlari ish haqi, tadbirkorlik faoliyatidan olinadigan daromad, nafaqa, pensiya, stipendiya shaklidagi barcha pul tushumlarini, mulkdan foiz, dividend, renta shaklda olinadigan daromadlarni, qimmatli qog’ozlar, ko’chmas mulk, qishloq xo’jalik mahsulotlari, hunarmandchilik buyumlarini sotishdan va har xil xizmatlar ko’rsatishidan kelib tushadigan daromadlarni o’z ichiga oladi. Natural daromad mehnat haqi hisobiga olinadigan va uy xo’jaliklarining o’z iste’mollari uchun ishlab chiqargan mahsulotlaridan iborat bo’ladi. Aholi turmush darajasi tushunchasini ularning hayot kechirishi uchun zarur bo’lgan moddiy va ma’naviy ne’matlar bilan ta’minlanishi hamda kishilar ehtiyojining bu ne’matlar bilan qondirilishi darajasi sifatida aniqlash mumkin. Farovonlikning eng quyi chegarasini oila daromadining shunday chegarasi bilan belgilash mumkinki, daromadning bundan past darajasida ishchi kuchini takror hosil qilishni ta’minlab bo’lmaydi. Bu daraja moddiy ta’minlanganlik minimumi yoki kun kechirish darajasi (qashshoqlikning boshlanishi) sifatida chiqadi. Dunyodagi barcha mamlakatlar aholi jon boshiga to’g’ri keladigan o’rtacha daromadlar darajasi bilan bir-biridan keskin farqlanadi. Bu turli mamlakatlar aholisining daromadlari darajasi o’rtasida tengsizlik mavjudligini bildiradi. Davlatning ijtimoiy siyosati tegishli markazlashgan daromadlarni tabaqalashgan soliq solish yo’li bilan shakllantirish va uni byudjet orqali aholi turli guruhlari o’rtasida qayta taqsimlashdan iborat. Aholini ijtimoiy himoyalash chora-tadbirlari tizimidagi eng asosiy yo’nalish – bu narxlar erkinlashtirilishi va pulning qadrsizlanish darajasi ortib borishi munosabati bilan daromadlarning eng kam va o’rtacha darajasini muntazam oshirib borish hisoblanadi. Kichik biznes sohasining iqtisodiyotdagi ahamiyati uning iqtisodiyotda raqobat muhitini ta’minlash, yirik korxonalar uchun mahsulot va xizmatlar etkazib berish, yangi ish o’rinlarini yaratish va ikkilamchi bandlikni ta’minlash, bozor tizimining moslashuvchanligini oshirish, ilmiy texnikaviy
82
inqilobni jadallashtirish, resurslarni ishlab chikarishga safarbar etish; soliq tushumlari hajmining o’sishining ta’minlash, aholi daromadlari darajasini barqarorlashtirish kabi omillar bilan belgilanadi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish mamlakatimizda o’rta mulkdorlar sinfini shakllantirish vazifasini hal etadi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni aholi bandligini ta’minlaydigan va uning asosiy daromad manbai bulgan muhim sohaga aylanadi. Ishchi kuchiga talabni oshishi bo’yicha iqtisodiy tadbirlardan eng asosiysi iqtisodiyot tarmoqlarida tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirishdir. Bunga eng avvalo mulkchilik shakllarini rivojlantirish,mehnat unumdorligini oshirish, yangi ish joylarini yaratish, moddiy va ma’naviy manfaatdorlikni ko’tarish (sohaga investistiyalar kiritish) orqali erishiladi. Respublikamiz mintaqalarida aholining bandligini oshirish, ishchi kuchidan samarali foydalanishda quyidagilarni amalga oshirish maksadga muvofiq, ya’ni: -bank kreditlari hisobidan xizmat ko’rsatish va servis sohasini rivojlantirish orqali yangi ish o’rinlarini yaratish; - ma’lumki, mamlakatimizda aholining 62,5 dan ko’progi qishloq joylarida yashaydi. Shunga muvofiq mehnatga yaroqli aholining ham shuncha qismi qishloq aholisi hisobiga to’g’ri keladi. Shuning uchun qishloq aholisining faoliyati sohalari va turlarini kengaytirish talab qilinadi; -ayni paytda bugun alohida muhim ahamiyat kasb etadigan yana bir masala yoshlarni, bo’lg’usi kadrlarni tayyorlash sifati bilan bog’liq. Tabiiyki, bu borada pedagogik kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash tizimi qanday tashkil etilgani hal qiluvchi ahamiyatga ega. Bu masala umumiy, o’rta va o’rta maxsus ta’limni isloh qilish tizimining eng dolzarb vazifasi bo’lmogi zarur. Listey va kollejlarimizda ta’lim jarayonlariga oliy o’quv yurtlarining tajribali amaliyotchi va o’qituvchilarini yanada keng va faol jalb etish lozim; -ijtimoiy yo’naltirilgan mehnat bozori faoliyatini yildan yilga kengaytirib borib, ular tomonidan o’tkazilayotgan mehnat yarmarkalarini muntazam o’tkazishini ta’minlash zarur; -ishchi kuchiga talab va taklifni tartibga soluvchi mustahkam rivojlangan
83
mahalliy va xorijiy bandlik xizmati tashkilotlari tizimini takomillashtirish lozim. Respublikada yangi ish joylarini tashkil etish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik salohiyatidan maqsadli foydalanish natijasida aholi bandlik darajasi va daromadlarini oshirish buyicha chuqur iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish zarur. Mamlakatimizning yoshlar mehnat bozorida talab va taklif muvozanatini ta’minlash maqsadida ularni tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanishini rag’batlantiruvchi chora tadbirlarni amalga oshirish, ya’ni: yosh tadbirkorlarga moliya kredit va xom ashyo resurslarini olishlarida yordam berish tizimini shakllantirish; yosh tadbirkorlar uchun soliq imtiyozlarini kengaytirish; yosh tadbirkorlarni tayyorlash va qayta tayorlash, malakasini oshirish tizimini yanada rivojlantirish lozim. Yangi ish o’rinlarini tashkil etish va aholi bandligini ta’minlashning asosiy yo’nalishlari: kichik biznes, xususiy tadbirkorlik, oilaviy biznes va xizmat ko’rsatish sohalarini rivojlantirish; uy mehnati (kasanachilik)ni rivojlantirish; yangi ishlab chiqarish ob’ektlarini ishga tushurish, mavjud quvvatlardan unumli foydalanish, korxonalarni kengaitirish; ishlab chikarish, bozor va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish; fermer va aholi xo’jaliklari imkoniyatlaridan kengroq foydalanish, intensiv texnologiyalarni joriy etishdan iborat. Bitiruv malakaviy ishini yozish mobaynida kelib chiqqan quyidagi takliflarimizni bermoqchimiz: 1.
Aholi bandligining samarali shakllarini rivojlantirish, jumladan, kasanachilak faoliyatini kengaytirish, mustaqil ish bilan bandlik, shu jumladan, shaxsiy yordamchi va dehqon xo’jaliklarida qoramol boqish hamda boshqa turdagi ish bilan bandlikni rag’batlantirish bevosita aholi daromadlarini oshishiga olib kelishi lozim. 2. Yirik sanoat korxonalari atrofida kichik, unga xizmat qiluvchi korxona va mikrofirmalarni tashkil etishni kengaytirish asosida yangi ish o’rinlarini yaratish hamda aholi ko’p istiqomat qiluvchi qishloq joylarda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasini chuqurroq olib kirish lozim.
84
3. Xizmat ko’rsatish va servis sohasini rivojlantirish va qishloq joylarda qishloq xo’jaligiga ta’lluqli bo’lmagan bandlik sohalarini kengaytirish masalalarini hal etishga e’tiborni kamaytirmaslik kerak. 5. Aholi daromadlarini oshirishda hozirgi kunda kichik biznesni ahamiyati katta. Kasb hunar kolleji o’quvchilari uchun dars o’tish jarayonining texnologik xaritasi batafsil yoritib berilgan. Bu borada bilimlarni chuqur o’rgangan holda kelajakda shu sohani rivojlantirishga erishish maqsad qilib qo’yilgan. 6. Aholi daromadlari va davlatning ijtimoiy siyosati mavzusida elektron ko’rkazmali taqdimoti usulida talabalarga dars o’tish. Bunda jadvallar, sxemalar, rasmlar, diagrammalar va savol javoblardan foydalangan holda darsni qiziqarli qilib o’tishdan iborat. Yangi pedagogik texnalogiyalardan foydalanish jarayonida dars o’tish talabalarning bilim saviyasini ko’taradi va qiziqish uyg’otadi. Yuqorida keltirilgan xulosa va takliflarning amaliyotga tadbiq etilishi O’zbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish asosida aholi daromadlarini yanada oshishiga olib keladi.
85
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI I. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari va qarorlari: 1. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining "Tadbirkorlik subyektlarini huquqiy himoya qilish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlar to`g’risida"gi Farmoni // Xalq so`zi, 2005, 16 iyul. 2. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori. "Barkamol avlod yili" Davlat dasturi to`g’risida. 2010 yil 27 yanvar'. 3. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. "Ta`lim muassasalarining bitiruvchilarini tadbirkorlik faoliyatiga jalb etish borasidagi qo`shimcha chora- tadbirlar to`g’risida". 2010 yil, 28 iyul, PF-4232-son. 4. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori. Uy-joy fondini foydalanishga tayyor holda rekonstruktsiya va ta`mirdan o`tkazish uchun pudrat ishlari ko`lamini kengaytirishni rag’batlantirish bo`yicha qo`shimcha chora- tadbirlar to`g’risida. 2009 yil 29 yanvar, PH-1051-son. 5. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori. Mamlakatimizdan oziq- ovqat iste`mol tovarlari ishlab chiqarishni kengaytirishni rag’batlantirishga doir qo`shimcha chora-tadbirlar to`g’risida. 2009 yil 28 yanvar, Ph-1050-son. 6. “Monopoliyaga qarshi
ishlarni takomillashtiirish va
raqobatni rivojlantirish tizimini yanada
takomillashtirish chora
tadbirlari to’grisida”gi Farmon. 26 fevral 2010yil. 7. “2011-2015 yillarda yolg’iz keksalar, pensionerlar va nogironlarni ijtimoiy himoya qilishni yanada kuchaytirish bo’yicha qo’shimcha chora tadbirlar to’grisida”gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentinig Qarori. 30 may 2011 yil. II. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahamasining qarorlari. 8. Ijtimoiy muhofazaga muhtoj va ish topishda qiynalayotgan shaxslarni ishga joylashtirish uchun ish o’rinlarini band qilib qo’yish tartibi to’g’risidagi Nizomni tasdiqlash to’grisida” 2008 yil 20 avgust. 9. Yoshlarni o’rta, maxsus, kasb hunar ta’lim va oliy ta’lim tizimi bilan qamrab olishni, shuningdek keyinchalik ularni ishga joylashishini 86
hisobga olish va hisobotini yuritishni takomillashtirish chora tadbirlari to’g’risida” 30 iyun 2008yil. III- O’zbekiston Respublikasi Prezidentining asarlari 10. O’zbekiston Respublikasi Prezidenta Islom Karimovning 2011yilnin gasosiy yakunlari va2012 yilda O’zbekistonni ijtimoiy iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlarga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasidagi ma’ruzasi. /Xalq so’zi. 2012y. 11. Karimov I.A. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 19 yilliga bag’ishlan.gan "Bizning yo`limiz Demokrtik islohotlarni chuqurlashtirish va modernizatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish" nomli ma`ruzasi./ Xalq so`zi 2011 8 dekabr. 12. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari / I.A.Karimov. - T: O`zbekiston, 2009. - 56 b.
13. 2009 yilning asosiy yakunlari va 2010 yilda O’zbekistonni ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirishning eng
muhim ustuvor
yo’nalishlariga bag’shlangan Vazirlar Mahkamasida bo’lib o’tgan majlisdagi ma’ruzasi. //Xalq so’zi. 29.01.2010 yil. 14. Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konstepstiyasi.//Xalq so’zi. 13.11.2010 yil. №220. 15. Karimov I.A. Asosiy vazifamiz-vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir. T.: O`zbekiston 2010 16. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari / I.A.Karimov. - T: O`zbekiston, 2009. - 56 b.
17. Asosiy vazifamiz - Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir. - Prezident Islom Karimovning 2013 yilning asosiy yakunlari va 2014 yilda O`zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim ustuvor yo`nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma`ruzasi // Xalq so`zi, 2014 yil 14 yanvar, 18. Tovar ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlar palatalari to’g’risidagi . 87
O’z.Res.qonuni. 1997 yil 24 aprel. 19. Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish ustuvor maqsadimizdir. - Prezident Islom Karimovning O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qonunchilik palatasi va Senatining qo`shma majlisidagi ma`ruzasi // Xalq so`zi, 2010 yil 28 yanvar. 20. O`zbekiston Konstitutsiyasi - biz uchun demokratik taraqqiyot yo`lida va fuqarolik jamiyatini barpo etishda mustahkam poydevordir. - Prezident Islom Karimovning O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 17 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma`ruzasi // Xalq so`zi, 2009 yil 6 dekabr.
21. Abduraxmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti. Darslik, T: “Mehnat” 2004yil. 22. Abduraxmonov Q.X., Xolmo’minov Sh.R., Zokirova ND. Personalni boshqarish. - T.: O’qituvchi, 2008. - 652 b 23. Abdurahmonov Q.X., Imomov V. O’zbekistonda mehnat potenstialidan samarali foydalanish va uni boshqarish. - T.: Akademiya, 2008. 24. B.Yu.Xodiev, A.Sh.Bekmurodov va boshqalar. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning «Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari» nomli asarini o’rganish bo’yicha o’quv qo’llanma. - T.: Iqtisodiyot, 2009.- 1206. 25. Б.М. Генкин Экономика и социология труда: Учебник для вузов -4 у изд., доп.-М:НОРМА, 2009.448 26. Ishmuxamedov A.E., Kalamov B.Z., Kalanova M.Z. Sunnatov M.E. “Ijtimoiy soha iqtisodiyoti” darslikT: TDIU 2010 yil. 27. Кокина Ю.П. Экономика труда. Учебник.-М.: Магистр, 2010-686 с. 28. Одегов Ю.Г. Мотивация персонала. Учебное пособия-М.: Альфа-Пресс, 2010-640с. 29. Радько С.Г. Трудовой потенциал как социально-экономическая катериоя.- Спб: Просвещения, 2010-140с. 30. Рофе А.И. Экономика. Учебник.-М.:КНОРУС, 2010г. 400с 31. Экономика труда: рыночные и социальные аспекты. Учеб. Метод. Комплекс. Для магистр.-М.: РАГС, 2010-368с
88
V. Qo’shimcha adabiyotlar 32. Raximov D., Abulqosimov X., Abdurahmonov J., KattayevK., Ro’zimetov R. Milliy mehnat bozori uchun kadrlar tayorlanishni boshqarishni takomillashtirish yo’nalishlari.-T.:Fan va texnologiya, 2009-212 b. 33. Sh.Ergashxo’jayeva. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish. T.”O’zbekiston”.2011 yil.
34. Социальное развитие и уровень жизни населения в Узбекистане. 2009.- Ташкент, 2010.197 с. 35. Статистическое образование Республики Узбекистан за 2009 год.- Ташкент, 2010.-95с
36. http: // www. mintrud.uz 37. http: //www. stat.uz 38. http: //yas.yuna . ru 39. http: // www.viperson.ru
40. http: //cer.freenet.uz.
89
Download 1.13 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|