XIX asrning tortinchi choragida jahon agrar inqirozi va uning ahamiyati
Ortiqcha ishlab chiqarish natijasida yuzaga keladigan kapitalistik inqirozlar ishsizlik, ish haqini pasayishi, qishloq xolov qobiliyatini qisqarishiga olib kelib qishloq xoliq ortiqcha ishlab chiqarishni yuzaga keltirdi.
Qishloq xoladi.
Shu bilan birga agrar inqirozlar bir qancha xususiyatlarga ega: ular asosan sanoat inqirozlariga nisbatan uzoqroq davom etadi.
XIX asr oxirgi choragidagi agrar inqiroz Glib 90-yy.lar ol tarmogp hajmda bugzlashtirilishi va absolyut renta olinmaydigan boarbiy Yevropaga past narxlarda bugdoyni juda arzon sotishga majbur edilar.
Yevropalik kapitalist-ijarachilar va dehqonlar yirik yer egaligi mavjudligida yuqori renta sharoitida raqobatchilikka bardosh bera olmaydi.
Birinchi jahon urushidan solov qobiliyatini keskin qisqarishida, 1920 yil bahorida kuchli agrar inqirozi yuzaga kelib, u Yevropadan tashqari mamlakatlarga ta'sir kojaligi agrar inqirozdan ojaligining barcha tarmoqlarini qamrab olib, 1929-1933 yy.dagi sanoat inqirozi bilan chatishib ketdi va ikkinchi jahon urushi boshlangunga qadar davom etdi.
Agrar inqirozlarning uzoq vaqt davom etishining asosiy sabablari:
Birinchidan, yerga xususiy mulk monopoliyasi ijrachilarni agrar inqirozlar davrida ham shartnoma bilan belgilangan ijara haqini tojaligi tovarlari narxlarini pasayishi yer rentasi ish haqini pasayishi, hamda foyda va ba'zan ijarachilarning avanslangan kapitali hisobiga amalga oshiriladi.
Natijada takomillashgan texnika va ishlab chiqarish xarajatlarini pasaytirish yojaligi sanoatga nisbatan qoloq tarmoq hisoblanadi.
Yerga xususiy mulkchilik, feodal munosabatlar qoldiqlari, yer egalariga absolyut va differensial rentani to bularning barchasi qishloq xosiq bota qoloq edi. Qishloq xora pastdir; sanoat inqirozlarining moddiy asosi hisoblangan asosiy kapital sanoatdagiga nisbatan qishloq xoynaydi.
Agrar inqirozlarning uzoq vaqt davom etishining asosiy sabablari:
Uchinchidan, mayda tovar ishlab chiqaruvchilar ir mehnat, kam ovqat iste'mol qilish, yer va uy hayvonlaridan vahshiylarcha foydalanish evaziga ojalik mahsulotlarini kota yuqori sur'atlarda amalga oshdi, natijada jahon sanoat ishlab chiqarishi hajmi osish shu davrda amalga oshgan ilmiy-texnik inqilobi (ITI) bilan bogzgardi; tabiatshunoslik yuksaldi, fanning yagona tizimini yaratish boshlandi. Bunga elektron va radioaktivlikni ixtiro qilinishi sababchi boldi, fanning texnika bilan ornatildi, fan jamiyatning bevosita ishlab chiqarish kuchiga aylandi.
Elektrotexnika
Elektrotexnika eng yetakchi tarmoqlardan biriga aylandi, uning tarmoqchalari rivojlandi. Yirik sanoat korxonalarini qurilishi, katta shaharlarning osishi natijasida elektr yorig bu elektrotexnikaning aloqa vositalari texnikasi tarmogllanila boshlandi.
Ikkinchi ITIning eng muhim yutuqlaridan biri - radioni (radito metallurgiya.
Mashinasozlik, kemasozlik, harbiy sanoat, temiryonalishiga aylandi, transportning yangi turlari paydo bol texnikasini takomillashtirishga sababchi bolatdan ishlangan temiryotish yakunlandi. Popincha kollanilar edi.
Texnologiya va ishlab chiqarishni tashkil etish
Xom ashyoni kimyoviy usullar bilan qayta ishlanishini ishlab chiqarishning barcha tarmoqlariga kirib borishi ITI uchun xarakterli hisoblandi. Mashinasozlik, elektrotexnika, tekstil' sanoati tarmoqlarida sintetik tolalar kimyosi keng qoi kreking-jarayon hisoblanadi. Bunda yuqori bosim va issiqlik ta'sirida neft parchalanadi. Bu benzin ajratib olishni keskin oshirib yubordi.
Ikkinchi ITI yengil, poligrafiya va sanoatning boshqa tarmoqlarini takomillashtirish uchun konalishlari quyidagilardan iborat:
1) Oqotar qurolni avtomatlashtirish. Amerikalik muhandis X.Maksimning pulemyotlari ixtiro qilindi (1883) va qurollanish uchun qabul qilindi. Avtomalashtirilgan miltiqlarning bir necha turlari yaratildi.
Artilleriyani avtomatlashtirish. Birinchi jahon urushidan oldin va urush davomida yangi tezotar zambaraklar (yarimavtomat va avtomatik) yaratildi. Tornatila boshlandi.
http://fayllar.org
Do'stlaringiz bilan baham: 
