Iqtisodiyot-52-2 guruh talabasi Kurbanbayev Axror

Banklarning investitsion siyosatini takomillashtirish yo'nalishlari

"Qimmatli qog'ozlar va fond birjasi to‘g'risida"gi Qonunda belgilanishicha, emitent - qimmatli qog'ozlarni chiqaruvchi va qimmatli qog'ozlar egalari oldida ular bo'yicha o'z nomidan majburiyatga ega bo'lgan huquqiy shaxs yoki davlat organidir. Qarz kapitalini jal etuvchi ayrim vositalar (obligasiyalar, jamg'amialar va deposit sertifikatlari) banklar tomonidan obyektiv va subyektiv sabablarga ko'ra sust qo'llanilmoqda. Bunday sabablarga inflyatsiya, bo'sh pul mablag'larining etishmasligi.

obligasiyalami chiqarishni tashkil etishdagi qiyinchiliklar kiradi. Bank bir vaqtda ham aksiyalar, ham obligasiyalami chiqarish bilan shugullana olmaydi. Bundan tashqari, banklar obligasiyalami ustav fondining 20 foizidan oshmaydigan summada va o'zining barcha aksiyalariga to'liq haq to'langanidan keyingina chiqarishi mumkin. O'zbekiston tijorat banklari, qonunchilikka muvofiq ravishda, qimmatbaho qog'ozlar bozorida brokerlik va dileriar sifatida ishtirok yemoqda.

Brokerlik vazifasi tobora kengayib borayotgan banklarning brokerlik idorasi tarmogi orqali amalga oshirilmoqda. Agar tijorat banki vositachilik faoliyati amalga oshirsa, uning operatsiyalari O'zbekiston qonunchiligida ko'zda tutilganidek, fond birjasi orqali o'tishi kerak. Tijorat banklari tomonidan trast operatsiyalarini amalga oshirish bir qancha jihatdan foydalidir. Birinchidan, ularning yordamida tijorat banklari uzoq muddatli molliya resurslar qimmatli qog'ozlarga va biijadagi opertsiyalami amalga oshirish uchun ishlatilishi mumkin. Ikkinchidan, bank qimmatli qog'ozlarni boshqarishdan vositachilik haqi undirib, bu qog'ozlardan keladigan daromaddan ulush oladi.

Uchinchidan, bank o'zining emas, kapitali bilan operatsiyalami bajaradi, faqat trast shartnomasi doirasidagina ular uchun javobgar bo'ladi, asosiy tavakkalchilik esa. qimmatli qog'ozlar egasiga tegishli bo'ladi.

Qimmatli qog'ozlar bozoridagi tadbirkorlik faoliyati turlaridan biri, qimmatli qog'ozlaming hisobini yuritish va ulami saqlash bilan bog'liq bo'lgan va depozitar deb atalgan faoliyatidir. O'zbekiston tijorat banklari uni umumiy bank lisenziyasi asosida yuritish huquqiga egadirlar. Banklararo elektron to'lovlar tizimini joriy etish bu vazifalami ta’minlashda dastlabki qadam bo'ldi. Fond bozori qatnashchilari o'zaro hisob-kitoblarini faqat komputer telekomunikatsiya aloqa tizimi asosidagina tezlashtirishlari mumkin. Shu tufayli kommunikatsiya tizimini yaratish banklar uchun nihoyatda dolzrab vazifadir.

Kafolatli operatsiyalar. Banklar investitsiya kompaniyalar rolida chiqib, uchinchi shaxslar foydasiga qimmatli qog'ozlarni joylashtirish bo'yicha kafolatlar berishi mumkin. Bevosita emissiya faoliyati bilan bo'lmagan kafolat operatsiyalari, bir bank yoki banklar tomonidan tuziladigan muvaqqat birlashmalar (konsortsium yoki sindikatlar) tomonidan amalga oshirilishi mutnkin.

Bugun O'zbekistonda bank kapitali bir qismini muayyan kompaniyasida joylashtirish amaliyoti mavjud. Bu banklarning tavakkalchiligini, shu jumladan, qimmatli qog'ozlar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalardagi tavakkalchiligini kamaytiradi. Tijorat banklarning qimmatli qog'ozlar bozoridagi maslahat xizmatlari Rivojlangan mamlakatlarda bu xizmat turi qimmatli qog'ozlar bilan amalga oshiriladigan boshqa operatsiyalar ichida katta o'rinni egallaydi. Bu - bugungi kunda axborotning tutgan o'rni va uning tijorat banklarida to'planganligi bilan bog'liqdir.

Bank maslahati xizmatini ko'rsatish sarmoyani u yoki bu moliya aktivlariga (aksiyalar, obligasiyalar) joylashtirish foydaliligi, korxona likvid resurslarini okilona boshqarish kabi masalalarni o‘z ichiga qamrab oladi. Bugun banklar mijozlaming ishonchini qozonish va bu bilan kelajak uchun ishlashga intilib, begaraz maslahat ximatlarini ko'rsatmoqda. Investitsiya dasturlarini ta’minlash maqsadida kredit resurslrini jamlash muammosini hal qilish uchun davlat va bank tizimining hamkorligi zarur. Hozir davlat byudjet siyosati hisobiga investitsiyani ko'paytirmoqda, bank sektori esa, aytib o'tganimizdek, investitsion kreditlashdagi o'z ishtirokini qisqartirmoqda. Bunga sabab shuki, banklarning uzoq muddatli kreditlashdan manfaatdorligi yo'q.