Iqtisodiyot nazariyasi” fanidan 2-semestr 1-oraliq nazorati yozma ish

Economic cost = Explicit cost + Implicit cost

Aniq va yashirin xarajatlar buxgalteriya xarajatlari va iqtisodiy xarajatlar o'rtasidagi asosiy farqdir. Iqtisodiy xarajat aniq va yashirin xarajatlarni hisobga olsada, buxgalteriya xarajatlari faqat haqiqiy xarajatlar va kapital amortizatsiyasini hisobga oladi.

Qaror qabul qilish jarayonida firma e'tiborga olishi kerak bo'lgan iqtisodiy xarajatlarning ko'p turlari mavjud. Iqtisodiyotdagi eng muhim xarajatlar turlaridan ba'zilari imkoniyat xarajatlari, doimiy va o'zgaruvchan xarajatlar, marjinal va o'rtacha xarajatlarni o'z ichiga oladi.
Iqtisodiyotda xarajatlarning asosiy turlaridan biri imkoniyat xarajatlaridir. Imkoniyat xarajati biznes yoki jismoniy shaxsning bir muqobilni boshqasidan ko'ra ko'rishni tanlashda yo'qotadigan foydasini anglatadi. Bir variantni boshqasidan tanlash tufayli o'tkazib yuborilgan ushbu imtiyozlar xarajatlarning bir turidir.
Imkoniyat xarajati - bu jismoniy shaxs yoki korxona boshqa bir variantni tanlashdan kelib chiqadigan xarajatlar. Imkoniyat xarajatlari kompaniya o'z resurslarini iloji boricha muqobil foydalanishga sarflamaganda paydo bo'ladi. Misol uchun, ishlab chiqarishda yerdan foydalanadigan kompaniyani ko'rib chiqing. Kompaniya yerga egalik qilgani uchun yer uchun pul to‘lamaydi. Bu shuni ko'rsatadiki, kompaniya yerni ijaraga olish uchun xarajat qilmaydi. Biroq, imkoniyat xarajatiga ko'ra, yerdan ishlab chiqarish maqsadlarida foydalanish bilan bog'liq xarajatlar mavjud. Kompaniya yerni ijaraga berishi va undan oylik daromad olishi mumkin edi. Ushbu kompaniya uchun imkoniyat xarajatlari yerni ijaraga olishdan ko'ra foydalanish tufayli bekor qilingan ijara daromadiga teng bo'ladi.
Doimiy va o'zgaruvchan xarajatlar ham iqtisodiy xarajatlarning muhim turlari hisoblanadi. Ular kompaniya o'z resurslarini qanday taqsimlash to'g'risida qaror qabul qilganda, u o'z foydasini maksimal darajada oshirishi uchun muhim rol o'ynaydi. Doimiy xarajat (FC) ishlab chiqarish darajasidan qat'i nazar, kompaniyaning xarajatlaridir.
Firma, u qaysi tijorat faoliyati bilan shug'ullanishidan qat'i nazar, doimiy xarajatlar deb nomlanuvchi xarajatlar bo'yicha to'lovlarni amalga oshirishi shart. Firmaning ishlab chiqarish darajasi o'zgarganda doimiy xarajatlar o'zgarmaydi. Demak; firma nol birlik, o'n birlik yoki 1000 birlik mahsulot ishlab chiqaradimi, muhim emas; u hali ham bu xarajatlarni to'lashi kerak.
Doimiy xarajatlarga misol tariqasida texnik xizmat ko'rsatish, issiqlik va elektr energiyasi uchun to'lovlar, sug'urta va boshqalar kiradi.
O'zgaruvchan xarajatlar(VC) - bu ishlab chiqarish o'zgarishiga qarab o'zgarib turadigan kompaniya xarajatlari. Firmaning ishlab chiqarish yoki sotish hajmi o'zgarganda, bu kompaniyaning o'zgaruvchan xarajatlari ham o'zgaradi. O'zgaruvchan xarajatlar ishlab chiqarish hajmi oshganda ko'tariladi va ishlab chiqarish hajmi pasayganda ular kamayadi.
O'zgaruvchan xarajatlarning ba'zi misollari xom ashyo, ishlab chiqarish materiallari, ishchi kuchi va boshqalarni o'z ichiga oladi.
Doimiy va o'zgaruvchan xarajatlar juda muhim iqtisodiy xarajatlarni, umumiy xarajatlarni o'z ichiga oladi.

Umumiy xarajat - ishlab chiqarishning umumiy iqtisodiy qiymati bo'lib, u doimiy va o'zgaruvchan xarajatlardan iborat.

Umumiy xarajatlarni hisoblash formulasi quyidagicha: