Iqtisodiyotda kichik biznesni rivojlantirish istiqbollari

Республика ЯИМда ҳудудлардаги кичик корхоналарнинг ялпи ҳудудий маҳсулотдаги улушининг истиқболда ўсиб бориши

Республика ҳудудлари	2000 й	2005 й	2010 й	2015 й	2015 йил 2005 йилга нисбатан фоиз ҳисобида
Узбекистон Республикаси	31,0	38,2	52,1	66,1	173,0
Қорақалпоғистон Республикаси	26,9	48,9	57,9	66,9	136,8
Вилоятлар
Андижон	32,9	38,7	49,9	61,1	157,8
Бухоро	33,0	44,4	51,1	57,8	130,1
Жиззах	37,1	64,4	73,0	79,8	123,9
Қашқадарё	25,8	38,4	45,8	58,4	152,0
Навои	21,5	20,9	33,5	46,1	220,0
Наманган	33,4	51,4	75,4	81,4	158,3
Самарқанд	44,3	54,5	68,3	78,9	144,7
Сурхондарё	39,1	45,9	64,8	81,7	177,9
Сирдарё	38,9	58,8	72,5	80,6	137,0
Тошкент	34,0	36,3	45,6	54,9	151,2
Фарғона	32,0	43,9	64,7	82,3	187,4
Хоразм	34,2	54,2	78,3	81,9	151,1
Тошкент ш.	41,5	54,3	70,2	79,1	145,6

• 
  Албатта бу кўрсаткич ривожланган давлатлар даражасида эмас. АҚШ да 75-82 фоизни, Японияда 81 фоизни, Италияда 74 фоизни ташкил этади. Республикамиз кичик бизнеснинг бундай кўрсаткичларга эришиши тадбиркорлик фаоллиги орқали амалга ошади.Чунки 2000-2005 йиллар оралиғида ўсиш даражаси (1,4 фоиз) кўзланган натижага (50-52 фоиз) эришишни таъминлай олмайди.
  
• 
  Истиқболда кутиладиган натижалар асосан кичик тадбиркорликнинг фаол ривожланиши эвазига рўй беради. Бу эса улар томонидан ишлаб чиқариладиган маҳсулот миқдорининг ўсиш динамикасини таъминлайди.
  

Истиқболда ҳудудлар бўйича кичик тадбиркорлик корхоналари томонидан маҳсулот ишлаб чиқаришнинг ўсиши. (млн.сўм.ҳисобида).

Ҳудудлар	2000 й	2005 й	2010 й	2015 й	2015 йил 2005 йилга нисбатан ўсиш %
Узбекистон Республикаси	892573,0	956838,2	1089938,7	1223039,2	127,8
Қорақалпоғистон Республикаси	18786,6	22919,6	24982,3	27045	117,9
Вилоятлар
Андижон	70178,8	74249,1	82564,9	90880,7	122,3
Бухоро	46619,4	51934,0	55413,5	58893,1	113,3
Жиззах	31281,6	39821,3	43245,9	46670,5	117,1
Қашқадарё	61485,8	69233,0	74356,2	79479,4	114,7
Наманган	50919,4	60084,8	74505,1	88925,4	147,9
Самарқанд	67851,2	74772,0	85090,5	95409,0	127,5
Сурхондарё	82241,4	87833,5	104434,0	121034,5	137,7
Сирдарё	34155,4	40952,3	46562,7	52173,1	127,3
Тошкент	110782,4	112665,7	123143,6	133621,5	118,5
Фарғона	104838,6	117314,3	141715,6	166116,9	141,5
Хоразм	36708,7	44050,4	54666,5	65282,6	148,1
Тошкент ш.	219770,8	247901,4	287813,5	327426,6	132,1
Навоий	24940,4	25065,1	29100,5	33135,9	131,1

Milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligi iqtisodiy faoliyat jarayonlari va uning natijalarini aks ettiruvchi ko‘rsatkichlarda kichik biznes ulushining yuqori bo‘lishiga ham bog‘liq ekanligi shubhasizdir.

• 
  Milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligi iqtisodiy faoliyat jarayonlari va uning natijalarini aks ettiruvchi ko‘rsatkichlarda kichik biznes ulushining yuqori bo‘lishiga ham bog‘liq ekanligi shubhasizdir.
  
• 
  Kam xarajat hisobiga yangi ish o‘rinlari yaratish imkoniyati, yirik biznes kirib bora olmaydigan bozor segmentlarini egallay olish qobiliyati, ayniqsa, xizmat ko‘rsatish sohasida va uncha katta bo‘lmagan mahalliy resurs bazalarini o‘zlashtirishda juda qulay tashkiliy shakl ekanligi kichik biznesni rivojlantirishning ahamiyati beqiyosligini ko‘rsatadi. Shu sababli ham kichik biznesni jadal rivojlantirish masalasi mahsulot ishlab chiqarishni mahalliylashtirish, xizmat ko‘rsatish sohasini rivojlantirish va shuningdek, mamlakatning eksport salohiyatini oshirish masalalari bilan chambarchas bog‘langan.
  
• 
  Kichik biznesni rivojlantirish borasida amalga oshirilgan chora-tadbirlarning natijasi quyidagilar orqali namoyon bo‘ladi:
  
• 
  - kichik biznesning mamlakatimiz YAIMdagi ulushi 2009 yilda 50,1 foizga yetganligi;
  
• 
  - ish bilan band xodimlar pul daromadlarining 70 foizi aynan kichik biznes sohasida shakllanayotganligi;
  
• 
  - kichik biznes korxonalarining mamlakat eksportidagi ulushi 2009 yilda 14,3 foizga yetganligi va h.k.
  

Kichik biznes subyektlarini moliyaviy qo‘llab-quvvatlash, ularni kreditlash hajmining oshishi sohani rivojlantirishning muhim omili hisoblanadi. 2009 yilda sanoat sohasida faoliyat yuritayotgan kichik korxonalar va mikrofirmalar uchun yagona soliq to‘lovi stavkasining 8 foizdan 7 foizga tushirilishi natijasida 23,6 mlrd. so‘m miqdoridagi mablag‘ mazkur korxonalar ixtiyorida qoldirildi.

• 
  Kichik biznes subyektlarini moliyaviy qo‘llab-quvvatlash, ularni kreditlash hajmining oshishi sohani rivojlantirishning muhim omili hisoblanadi. 2009 yilda sanoat sohasida faoliyat yuritayotgan kichik korxonalar va mikrofirmalar uchun yagona soliq to‘lovi stavkasining 8 foizdan 7 foizga tushirilishi natijasida 23,6 mlrd. so‘m miqdoridagi mablag‘ mazkur korxonalar ixtiyorida qoldirildi.
  
• 
  Shu yili kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlariga 1 trln. 850 mlrd. so‘mdan ortiq kreditlar ajratildi (11.1.2-rasm). Bu 2001 yilgiga nisbatan qariyib 11 marta, 2005 yildagiga nisbatan 4 marta ko‘p.
  
• 
  Kichik biznes subyektlariga ajratilgan kreditlarning 462 mlrd. so‘mi «Mikrokreditbank» hissasiga to‘g‘ri keldi. Soha rivoji uchun shu yili Osiyo taraqqiyot banki, Islom taraqqiyot banki, Germaniya taraqqiyot banki (KfV), XXR Hukumati va boshqa xorijiy investorlar mablag‘lari hisobidan jami 121,8 mln. doll. yoki 2008 yilga nisbatan 1,5 barobarga ortiq kredit resurslari jalb qilindi.
  
• 
  2010 yilda kichik biznesni jadal rivojlantirishni qo‘llab-quvvatlash borasida chora tadbirlar izchil davom ettirilmoqda. Masalan, 2009 yilda sanoat sohasida faoliyat yuritayotgan kichik biznes korxonalari uchun yagona soliq stavkasi 7 foizga tushirilgan bo‘lsa, 2010 yildan e’tiboran 7 foizli soliq stavkasi barcha kichik biznes korxonalari uchun joriy etildi. Qaysi tarmoqda faoliyat yuritishlariga bog‘liq ravishda kichik biznes subyektlari quyidagi soliq imtiyozlaridan foydalanishlari mumkin:
  
• 
  -
  

- 2014 yil 1 yanvargacha yangidan tashkil etilayotgan ta’mirlash-qurilish tashkilotlari soliqlarning barcha turlaridan va ayrim majburiy ajratmalarni to‘lashdan ozod qilingan;

• 
  - 2014 yil 1 yanvargacha yangidan tashkil etilayotgan ta’mirlash-qurilish tashkilotlari soliqlarning barcha turlaridan va ayrim majburiy ajratmalarni to‘lashdan ozod qilingan;
  
• 
  - 2012 yilning 1 yanvarigacha go‘sht va sutni qayta ishlashga ixtisoslashgan mikrofirmalar va kichik korxonalarning yagona soliq to‘lovi stavkasi 50 foizga kamaytirildi va ularning chetdan olib kelinadigan texnologiya uskunalari bojxona to‘lovlaridan ozod qilingan;
  
• 
  - 2012 yil 1 yanvargacha 15 xildagi nooziq-ovqat iste’mol tovarlari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan mikrofirmalar va kichik korxonalar foyda solig‘i va mulk solig‘i, yagona soliq to‘lovlari va Respublika yo‘l jamg‘armasiga majburiy ajratmalar to‘lashdan, shuningdek, ishlab chiqarishda foydalaniladigan uskunalarini import qilishda bojxona to‘lovlaridan ozod qilingan.
  
• 
  Kichik biznesni rivojlantirish borasida yaratilgan qulay shart-sharoitlar sohaning iqtisodiy rivojlanishdagi, aholini ish bilan bandliligi va daromadlarining o‘sishidagi roli yanada kuchayishi hamda YAIM, eksport va tarmoqlar hamda sohalarning ishlab chiqarish ko‘rsatkichlaridagi ulushi ortib borishiga xizmat qiladi.
  

O‘zbekiston Respublikasida kichik biznesni rivojanishdagi mavjud muammolarni yechimini topish va 2007-2015 yillarda istiqbollashtirilayotgan parametrlarni ta’minlash, ushbu sohada tadbirkorlik faolligini oshirishning yo‘nalishlarini aniqlash va ular bo‘yicha chora tadbirlarni belgilashni talab etadi.

• 
  O‘zbekiston Respublikasida kichik biznesni rivojanishdagi mavjud muammolarni yechimini topish va 2007-2015 yillarda istiqbollashtirilayotgan parametrlarni ta’minlash, ushbu sohada tadbirkorlik faolligini oshirishning yo‘nalishlarini aniqlash va ular bo‘yicha chora tadbirlarni belgilashni talab etadi.
  
• 
  Shuni alohida ta’kidlash joizki, kichik bizesda tadbirkorlik faolligini oshirish uchun quyidagi umumiy sharoitlar ta’minlashi zarur:
  
• 
  milliy iqtisodiyotda makroiqtisodiy muvozanatni ta’minlash negizida uni barqaror rivojlanishini ta’minlash;
  
• 
  iqtisodiyotda raqobat muhitini shakllanishi ta’miinlash;
  
• 
  kichik biznesni davlat tomonidan qullab – quvvatlash tizimini, uning mexanizmlarini takomillashtirish asosida rivojlantirib borish;
  
• 
  kichik biznesga xizmat ko‘rsatuvchi infrtuzulmalarni samarali harakat qilishini ta’minlash.
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasida kichik biznes faoliyatini oshirishning asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:
  
• 
  kichik biznesni huquqiy-meyoriy va tashkiliy asoslarini iqtisodiyotda turli omillar ta’sirida ruy berayotgan o‘zgarishlarga mos ravishda uzluksiz takomillashtirib borish;
  
• 
  davlat tomonidan kichik biznes va huquqiy tadbirkorlikni qo‘llab quvvatlash mexanizmlarini samaradorligini oshirish, bu borada xorijiy mamlakatlar tajribasidagi yangi mexanizmlarni mavjud sharoitlarga moslashtirgan holda amaliyotga qo‘llash;
  

kichik biznesni innovatsiya negizida rivojlanishini ta’minlash borasida chora – tadbirlarni ishlab chiqish;

• 
  kichik biznesni innovatsiya negizida rivojlanishini ta’minlash borasida chora – tadbirlarni ishlab chiqish;
  
• 
  kichik biznesni moliyaviy jihatdan ta’minlash mavjud mexanizmlarni samaradorligi oshirish va moliyalashtirishtirishning yangi manbalarini harakatga keltirish negizida qulay investitsiya muhitini yaratish;
  
• 
  kichik biznesda ishlab chiqarishni tashkil etishni moddiy ta’minotini takomillashtirish;
  
• 
  kichik biznesni tashqi iqtisodiy faoliyat mexanizmlarini takomillashtirish;
  
• 
  kichik biznes saohasi uchun malakali raqaobatbardosh kadrlarni tayyorlash;
  
• 
  kichik biznesda kooperatsiyani chuqurlashtirish.
  
• 
  Kichik biznesni ushbu yo‘nalishlarda olib boriladigan chora tadbirlarni ishlab chiqishda kichik biznesni rivojlantirish borasida xorijiy tajribani o‘rganish va uni mamalkatimiz sharoitlariga tatbiq etish muhimdir.
  
• 
  Xususan, statistik ma’lumotlarga ko‘ra Italiyada yalpi ichki mahsulotning yillik o‘sishi 3-5 foizni tashkil etadi va ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari bo‘yicha AQSH, Yaponiya, Germaniya va Fransiyadan keyin 5-o‘rini egallaydi. Bu davlatda kichik biznesning o‘ziga xos xususiyati shundaki, yirik firmalarda ishlash bilan birga o‘rindoshlik bo‘yicha kichik va hunramandlik korxonalarida ham mehnat qilish uchun keng imkoniyatlar yaratilgan. Shuningdek ishlob chiqarish tuzilmasining eng muhim tarkibiy qismlaridan biri kooperativ (shirkat) sektoridir. Korperatsiya shakli mamlakat tashqarisida «sanoatlashtirishning italyan modeli»dir. Bunday sanoat okruglarining samaradorligi shundaki, ular mahalliy imkoniyatlardan samarali foydalana oladilar. Buning natijasida korxonalar bir qancha imkoniyatlarga ega bo‘ladi, jumladan:
  

korxonalararo munosabatlar moslashuvchanligi yuzaga keladi;

• 
  korxonalararo munosabatlar moslashuvchanligi yuzaga keladi;
  
• 
  korxonalarga tashkilot, uyushmalar va institutlar tomonidan ko‘rsatiladigan xizmatlarga oid ma’lumotlar olish imkonini beradigan aniq axborot tizimi yuzaga keladi;
  
• 
  milliy mahsulotni tashqi bozorlarga olib chiqishda kichik korxonalar yetakchi mavqega ega bo‘ladi;
  
• 
  tarmoq usulida tashkil etilgan kichik ishlab chiqarish kooperativlarida bandlik yuqori darajada bo‘ladi.
  
• 
  Iqtisodchi olimlar tadqiqotlariga ko‘ra Italiya iqtisodiyotida turli sohalarda faoliyat yurituvchi korxonalarni texnologik jihatdan birlashtirish tashkilik shakli «konstellyatsiya» ahamiyati alohida e’tirof etiladi. Bunda bir-biriga bog‘liq bo‘lgan, murakkab tayyor mahsulotni ishlab chiqiarishda cheklangan miqdordagi korxonalar birlashib faoliyat yuritadi. Bunday tashkiliy shaklda birlashgan korxonalarning biri mahsulot tayyorlash jarayonini bajarsa, ayrimlari texnologik jarayon uchun mas’ul bo‘ladigan, ba’zilari esa savdo bilan shug‘ullanadilar. Natijada nafaqat mahsulot ishlab chiqarish va sotish muammosi hal bo‘ladi, shuningdek, ishlab chiqarish ko‘lami ham kengayadi. Bunday jarayonda yetakchilikni konstellyatsiyada oxirgi bosqichdagi ishlarni bajaradigan korxona amalga oshiradi. Ular boshqa firmalardan barcha kerakli butlovchi qismlarni sotib oladi va lurga tarli ishlar bo‘yicha buyurtmalar beradi.