Ырмондан фойдаланиш щу=У=И

O`rmondan foydalanish huquqi


Reja:
1. O`rmondan foydalanish huquqi tushunchasi va turlari.
2. O`rmondan foydalanish huquqining vujudga kelish asoslari.
3.O`rmonlardan foydalanish huquqi mazmuni
4. O`nrmondan foydalanish huquqini bekor bo`lish asoslari.

O`rmon boyliklaridan belgalangan maqsadda foydalanishi o`rmondan foydalanish huquqi yerdamida amalga oshirish mumkin. O`rmondan foydalanish huquqi deganda davlat yeki u vakolat bergan organlar tomonidan belgilangan ma`zhullangan va o`rnatilgan o`rmonlarni o`zlashtirish ularni iqtisodiy ekspluatatsiya qilish jarayenida kelib chiqadigan munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy normalar iyg`indisiga aytiladi.

O`rmondan foydalanish huquqi yerdamida o`rmonlarni foydalanish uchun olish tartiblari, o`rmondan foydalanish maqsadlari, to`rlari, o`rmonlarni muhofaza etish shartlari, o`rmonga mulochilik huquqi, o`rmondan foydalanuvchilarning huquq va majburiyatlari, o`rmondan foydalanish xodilatlari, o`rmondan foydalanish huquqini himoya qilish, o`rmondan foydalanishi bekor qilish, o`rmonga tegishli shartnomalar turli, o`rmondan foydalanish qoidalarini turonlik uchun javobgarlik masalalari tartibga solinadi.
Demak, o`rmondan foydalanish huquqini umumiy tartibda xalq oriyaligi va fuqarolarning iqtisodiy, ekologik extiyetlarini qondarish uchun o`rmon boyliklaridan foydalanishning qonuniy tartiblarini o`rnatuvchi normalar yig`indisi deb tushunishi mumkin. O`rmondagi foydalanish huquqini turli xil ma`nolarda tushunish mumkin: 1) O`rmon foydalanish huquqi o`rmon huquqining asosiy instituti bo`lib, turli sohadagi meyeriy huquqiy huquqiyatlarda mustahkamlangan huquqi1y normalar yig`indisidir; 2) o`rmondan foydalanish huquqi o`rmondan foydalanuvchilarning huquq va majburiyatlari yig`indisidir; 3) o`rmondan foydalanish huquqi o`rmondan foydalanuvchilarning subyektiv huquq vakolatini amalga oshirish mexanizmini, ularni amaliyetda qo`llashjarayenini o`reda mujasamlashtiruvchi huquqiy munosabatdir.
O`rmonda foydalanish huquqini keng va tor ma`nolarda tushunish mumkin. O`rmondan foydalanish huquqini keng ma`noda uning tabiiy huquqlar tanfasiga tegishli ekanligi, ya`ni bu huquq inson paydo bo`lganda boshlab u bilan bizga vujudga kelishini e`tirof etish mumkin. Ku bilan birga o`rmondan foydalaning huquqi kelishlarga vakolatli davlat organlarning meyeriy huquqiyatlarida belgilangan tartibda ham berilishi mumkin. Bunda u taqdim etilgan huquq ahamiyatini o`rida mujassam etadi.
Yuridik va jismoniy shaxslarga qonun bilan o`rmondan foydalanish huquqi e`tirof etilgan bo`lishi mumkin, ammo ular bu huquqdan amalga foydalanmayetgan bo`lishlari mumkin. Kunday holatlarda ham biz ularni o`rmondan foydalanish huquqiga ega deb hisoblaymiz.
O`rmondan foydalanish huquqini tor ma`noda yuridik va jismoniy shaxslarning qonun normalarida belgilangan tartibda o`rmonlarni foydalanish uchun berish orqali vujudga kelgan huquq va majburiyatlari yig`indisi masalida tushunish mumkin.
O`rmondan foydalanish huquqi ushbu subyektlarning o`z huquqlari ayni paytda amalga oshirishga xizmat qiladi.
O`rmondan foydalanish huquq o`rmon huquqining mustaqil institutlaridan biri hisoblanadi. O`rmon huquqiy munosabatlar ijtimoiy munosabatlarning mustaqil turi sifatida o`z doirasi va ichki mazmuniga ega. Bu bizning biz o`rmon boyliklaridan kelashokni o`ylab oqilona foydalanish, o`rmon boyliklarini iqtisoddagi o`rni va rolida ko`rishimiz mumkin.
O`rmondan foydalaning huquqi institutini majmualashgan huquq istituti deb hisoblash mumkin. Chunki, bu yerda huquq instituti asosini tashkil etgan huquqiy normalarni bitta qonundan emas, balki bir qancha qonunlarda uchratish mumkin. Chunonchi, o`rmondan foydalanish huquqi institutiga tegishli bo`lgan qoidalari O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Yer kodeksi, Fuqarolik kodeksi, Solik huquqi, Jinoyat huquq, ma`muriy huquq, o`simliklar dunesidan foydalanish tug`risidan, xayvonot dunesidan foydalanish tug`risidan qonunlarda uzratish mumkin. O`rmondan foydalanish huquq foydalanish huquqi instituti o`rida mumkin. Ushbu sub`institutlarni o`rmondan foydalanish huquqining subyektlari va obyektlari tartibiga qarab turqumlash mumkin. Masalan, yuridik shaxslarning o`rmondan foydalanish huquqi, fuqarorlarning o`rmondan foydalanish huquqi, o`rmondan foydalanish huquqi obyektiga qarab esa sanoat maqsadlarida o`rmondan foydalanish, ov qilish maqsadida o`rmonlardan foydalanish, pichan o`rish maqsadida o`rmon yerlaridan foydalanish va xonara.
Aytilganlardan o`rmondan foydalanish huquqi o`rmon huquqining, markariy institutlaridan biri ekanligi, bu institut o`rida yer, fuqarolik, solik, ekologiya, moliya va boshqa h sohalari normalarini mujassamlashtirishi, ya`ni majmualashgan aqamiyat kasb etish, bir qator sub`institutlardan iborat ekanligi tag`risida fikr bildirish mumkin.
O`rmondan foydalanish huquqining subyektlaribo`lib o`rmon xriyaligi korxonalari, Uzbekiston Respublikasi fuqarolari, muassasa, korxona, tashonlatlar, qo`shma korxonalar, chet el yuridik va jismoniy shaxslari hisoblanadilar.
O`rmon fondiga o`rmon bilan qoplangan, qoplamagan va daraxt o`stirishga ham mo`ljallanmagan, lekin o`rmon xo`jaligi uchun zarur bo`lgan yerlar ham kiradi. Bularga o`rmondagi yo`llar, ariq-zovurldar, botqoqliklar, qumliklar kiradi. Xarakatdagi o`rmon qonunchiligiga binoan mamlakatimiz hududidan barcha o`rmonlar yagona davlat o`rmon fondini tashkil etadi. Ana shu o`rmon fondi o`rmondan huquqining obyekti bo`lib xisoblanadi. Kuni ta`kidlash lozimki, barcha daraxt-butazorlar o`rmondan foydalanish huquqi obyekti bo`lmasdan, balki faqat o`rmon fondi tarkibiga kiritilgan, daraxt-butazorlar bbilan qoplangan va daraxt-butazorlar bilan qoplangan bo`lsada, o`rmon ajratilgan yerlar o`rmonlavrdan foydalanish huquqi obyekti hisoblanadi.
O`rmon qonunchiligida davlat o`rmon fondiga kirmaydigan, ya`ni o`rmondan foydalanish huquqi obyekti hisoblanmaydigan daraxtzor-butazorlar ham ko`rsatib berilgan. Demak, davlat o`rmon fondiga qishloq ho`jaligiga mo`ljallangan yerlardagi daraxtlar va daraxt guruhlari, temir yo`l, avtomobil yo`llari va kanallar bo`yidagi ihota daraxtzorlari, shaqarlarda va boshqa aholi yashaydigan punktlaridagi shahar bilan band bo`lmagan yerlarda o`suvchi daraxtlar va daraxt guruhlari, shuningdek ko`kalamzor o`simliklar, tomorkalardagi, dacha va bog` uchastkalardagi daraxtlar hamda daraxt guruhlari o`rmon fondi yerlariga kirmaydi.
Davlat o`rmon fondi uchastkalari yuridik va jismoniy shaxslarga foydalanishga doimiy egalik qilish, foydalanish va ijara asosida beriladi. Demak, o`rmonlardan foydalanish huquqidoimiy yeki vaqtinchalik xarakter kasb etadi. O`rmon fondi yerlari doimiy egalik qilishga berilgan o`rmon xo`jaligi korxonalari, muassasalari va tashkilotlari o`rmondan doimiy foydalanuvchilardir. O`rmondan vaqtinchalik foydalanish qisqa muddatli, ya`ni uch yilgacha va uzoq muddatli o`n yilgacha bo`lishi mumkin. O`rmondan foydalanish huquqi yuridik va jismoniy shaxslarga davlat o`rmon xo`jaligi organlari tomonidan yeki ular vakolat bergan korxonalar, muassalar va tashkilotlar tomonidan beriladi.
O`rmonlardan foydalanish O`zbekiston Respublikasida pullikdir. O`rmondan foydalanganlik uchun to`lov haqi belgilangan tartibda. Davlat budjetiga o`rmon daromadi sifatida kelib tushadi va o`rmon muhofaza, uni qayta ishlash va sifatini oshirish, o`rmon xo`jaliklarni rag`batlantirish, o`rmon tuzish ishlari kabi maqsadlari ishlatiladi. O`rmondan foydalanganlik uchun to`lov haqi yeki ijara haqi har yillik yeki bir martalik yexud ijara haqi shakllarida bo`lishi mumkin.
O`rmondan foydalanish xarakteriga bog`lik ravishda qonunchilik O`zbekiston Respublikasi O`rmon to`g`risidagi qonunning 250moddasi, o`rmondan foydalanishning quyidagi asosiyturlarini belgilaydi: 1) Daraxtzorlar va butazorlari kesish o`rmondan foydalanishning asosiy turidir. U daraxt kesish taritibida amalga oshiriladi. Daraxtlarni hisob-kitob bilan kesib olish hajmlaridan ortiqcha darajada yeg`och-taxta tayyerlash man ettiladi. O`rmonlarda daraxtlarni kesish faqat istisno tariqasida daraxtzorlar holatini yaxshilash va o`rmonlarning tabiatni muhofaza qilish qobiliyatini oshirish maqsadida amalga oshiriladi. Daraxtlarni kesishi man etish cheklab qo`yish tartibi. Davlat o`rmon xo`jaligi organlari tomonidan belgilanadi. 2) O`rmondan qo`shimcha foydalanish (pichan o`rish, mol boqish, asalari uyalari va kutilarni joylashtirish, yevvoyi o`simliklar dorivor xom ashesini tayyerlash (yig`ish) va oziq-ovqat maqspadlari uchun yevvoyi o`simliklari tayyerlash (yig`ish) o`rmondan foydalanishning navbatdagi turidir. O`rmondan qushimcha foydalanish yuridik shaxslar tomonidan ham, jismoniy shaxslar tomonidan ham amalga oshiriladi. Ular hammabop ( masalan, fuqarolarning zamburug`lar, rezavor mevalar va gullarni erkin ravishda terishi) va qasb-koriga) taalluqli (maxsus) bo`lishi mumkin. O`rmonlardan qo`shimcha foydalanish qoidalari o`rmon xo`jaligi boshqaruvchi organlari takdimnomasiga ko`ra davlat xokimiyatining tegishli organlari tomonidan tasdiqlanadi. 3) Davlat o`rmon fondi uchastkalaridan ovchilik xo`jaligi ehtiyejlarini ko`zlab foydalanish huquqi hayvonot dunesi va jonivorlar yashaydigan muhitni muhofaza qilish qoidalarni hisobga olgan holda amalga oshirilish lozim. Bu o`rmondan foydalanishning alohida turi bo`lib, o`ta e`tibor va extiyetkorlik bilan yendoshshishini talab etadi, chunki u tirik tabiat bilan bog`liqdir. Unda mutanooosiblikka zarar yetkazish juda jaddiy salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Yuridik shaxslar hamda jismoniy shaxslar yeki ularning uyushmalari ham o`rmonlardan ov qilish maqsadlarida foydalanishlari mumkin. Ovchilik xo`jaligi ehtiyejlari bo`yicha o`rmon fondidan foydalanishning tartibi va shartlari davlat organlari tomonidan tasdiqlangan maxsus qoidalarda belgilab beriladi. 4) Davlat o`rmon fondi uchastkalaridan ilmiy-tadqiqot maqsadlarda foydalanish ilmiy muassasalarida o`z Ustavlari va Nizomldariga binoan ilmiy-tekshirish ishlarini o`tkazish va tajriba ishlarini olib borish maqsadida berilish mumkin, 5) Davlat o`rmon fondi uchastkalaridan madaniy-ma`rifiy, tarbiyaviy, so`lomlashtirish, rekratsion va estetik maqsadlarda foydalanish, aqolining dam olishini tashkil etish maqsadida asosan shahar atrofidagi ko`kalomzorlar hamda o`rmon bog`larida amalga oshiriladi va alohida hoidalar bilan tartibga solinadi.
Quyidagilar o`rmondan foydalanish to`g`risidagi, huquqlarni mustahkalaydigan hujjatlardir: ijara shartnomasi, daraxtkesishga ruxsatberadigan chipta, shuningdek ruxsat beradigan chipta, shunigdek, o`rmon chiptasi. O`rmondan foydalanish uchun ijara shartnomasida o`rmon fondi uchastkasidan foydalanishning asosiy qoidalari va shartlari o`z ifodasingi topishi lozim bo`lib, ular quyidagilardir: 1) o`rmon fondi uchastka chegaralarining tavsifi; 2) o`rmondan foydalanish turlari, hajmi va tartibi; 3) o`rmon fondi uchastkasining necha yilga ijaraga berilganligi; 4) o`rmondan foydalanuvchining o`rmon boyliklarini muhofaza qilish, himoya qilish va qayta ishlash borasida majburiyatlari, o`rmon xo`jaligi tadbirlarini mablag` bilan ta`minlash shartlari va tartibi; 5) o`rmondan foydalanganlik uchun haq to`lash hajmlari va to`lash muddatlari; 6)foydalaniladigan uchastka tavsifi va foydalanish muddati o`tgandan so`ng uning holati quyiladigan talablar. Ushbu ro`yxat o`rmon qonunchiligiga zid kelmaydigan boshqa shartlar to`ldirilishi mumkin.