Iroqda yozilgan hanafiy fiqhiga oid manbalar tasnifi Bajardi: Saidhanbaleva Soliha

Iroqda yozilgan hanafiy fiqhiga oid manbalar tasnifi

Iroqda yozilgan hanafiy fiqhiga oid manbalar tasnifi

Bajardi: Saidhanbaleva Soliha

Al-Mabsut asari

• 
  Islom tarixida “Al-Mabsut” nomli asarlar ko‘p yozilgan. Masalan, Abu Yusuf (vafoti hijriy 182 y.), Muhammad ibn Hasan (vafoti hijriy 189 y.)[7], Abu Lays Samarqandiy (vafoti hijriy 375 y.), Abu Shujo’ (vafoti besh yuz yil oldin), Nosiriddin Samarqandiy (vafoti hijriy 556 y.), Shamsulaimma Halvoniy (vafoti hijriy 448 y.), Xoharzoda[8] (vafoti hijriy 483 y.), Abulyusr Pazdaviy (vafoti hijriy 493 y.), Faxrulislom Pazdaviy (vafoti hijriy 482 y.) kabi olimlarning hanafiy mazhabiga oid shunomdagi asarlari bor. Shuningdek, shofi’iy, molikiy mazhabidagi olimlar Abu Osim Ibodiy (vafoti hijriy 485 y.), Abu Hafs Shofi’iy (vafoti hijriy 243 y.), Abu Bakr Bayhaqiy (vafoti hijriy 458 y.), Ibn Arafa Tunisiy ham (vafoti hijriy 803 y.) “Al-Mabsut”bitgani aytiladi.
  

Al-Mabsut asari

• 
  Muhammad ibn al-Hasan ash-Shayboniy ( 131 hijriy - 189 hijriy ) musulmon olimi, faqihi, modernizatori va tilshunosi, Imom Abu Hanifa an-Nu'monning hamrohi , uning ta'limotini nashr etuvchisi bo'lib, u " Iroq faqihi Abu Hanifaning hamrohi » . [3] U hijriy 131 -yilda Vositda tug‘ilgan, Kufada ulg‘aygan va Abu Hanifadan bir oz fiqh olgan va qozi Abu Yusufning fiqhini tamomlagan [3] va Sufyon Savriy va al-Savriydan olgan. Avzoiy roziyallohu anhu Madinaga Molik ibn Anas huzuriga ko‘chib o‘tdi . U Horun ar-Rashid davrida qozilikni o'z zimmasiga oldi va Iroqda fiqhga rahbarlik Abu Yusufdan keyin u bilan tugadi.
  

Al-Mabsut asari

• 
  Al-Mabsut" deb ham ataladigan kitob - Imom Abu Hanifaning shogirdi , uning egasi va uning ta'limotining noshiri Imom Muhammad ibn al-Hasan ash-Shayboniy (vaf. 189 hijriy) tomonidan yozilgan kitob. Mustaqil ravishda fiqh boʻyicha birinchi kitoblardan biri boʻlib, birinchisi hanafiy fiqhida boʻlib, uning kitoblari ichida bizgacha yetib kelgan eng kattasi, eng keng materiali va mazmuni eng boyidir.Unda bir masala tilga olinadi va u to o‘quvchi uni nazorat qilishdan charchab, uni anglay olmaguncha ko‘p bo‘limlarga bo‘linadi.Kitobning kelib chiqishi islom fiqhining eng muhim va to‘g‘ri manbalaridan biridir. U fiqh boblarining koʻpini yigʻuvchi sifatida kelgan va hanafiy ustozlarining fiqhidagi masalalarni yakunlagan va uni Shayxul-Islom Abu Bakr Xavohir Zoda va Shams Al-Imom Al kabi keyingi bir guruh olimlar tushuntirgan
  

Al-Mabsut asari

• 
  Muhammad Samarqandiyning qiroat ilmlariga, Abu Abdulloh Buxoriyning hadisshunoslikka, Abu Alo Roziy hamda Nosiriddin Samarqandiyning tilshunoslikka doir “Al-Mabsut”lari ham ma’lum[9]. Shunday bo‘lsa-da, “Al-Mabsut” deyilganida birinchi navbatda Movarounnahrda yashab, ijod etgan (XI asr) zabardast faqih Abu Bakr Muhammad ibn Ahmad Saraxsiyning shu nomdagi asari nazarda tutilgan. Saraxsiy ko‘p o‘rinlarda “Sohibul Mabsut” deb keltiriladi[10].
  

Al-Mabsut asari

• 
  Saraxsiyning bu asariga mashhur olim Abu Fazl Muhammad ibn Ahmad Marvaziyning (vafoti hijriy 334 y.) “Kofiy” kitobi asos bo‘lgan. Olim bunday yozadi: “Men yashagan zamonda ilmlar tolibi bir necha sabablar bilan fiqhdan uzoqlashishlariga guvoh bo‘ldim. Shu bois “Muxtasar”ga sharh yozib, har bir masalani yoritishda kerakli ma’nodan ortiqcha narsani qo‘shmaslikni, har bir bobda ishonchli bo‘lgan ma’lumotlar bilan cheklanishni maqsadga muvofiq topdim”[11]. Demak, Saraxsiy ushbu asarida o‘zigacha fiqh masalalariga mansub kitoblarning asosiy mazmunini jamlashga harakat qilgan va Islom huquqshunosligining deyarli barcha sohalarini qamrab olgan.
  

Al-Mabsut asari

• 
  Saraxsiy rostgo‘yligi, adolatparvarligi sababli dushmanlarining tuhmatiga uchrab, zindonband etiladi. Ammo hech bir to‘siq uning chuqur tafakkuri va o‘tkir zehniga pand berolmaydi. Asarning kirish qismida keltirilgan ma’lumotlarga ko‘ra, muallif uni zindonda yozgan. “Al-Mabsut”ni yozish jarayonida Saraxsiy yodida qolgan ma’lumotlarga asoslangani uning xotirasi juda kuchli bo‘lganidan dalolat beradi[12].
  
• 
  Olim hukmlarni Qur’oni karim, hadisi sharif, osor, qiyos hamda istehson asosida dalillaydi. Ixtilofli masalalarda mashhur ulamolarning fikrlarini solishtirib, tahlil qiladi. Jumladan, Abu Hanifa, Imom Molik, Abu Yusuf, Muhammad ibn Hasan, Imom Shofi’iy, Hasan ibn Ziyodning turli fikrlarini keltirib, ularning mohiyatini tushuntirishga harakat qiladi.
  

http://fayllar.org