Isbilermenlik xizmeti, onin’ tiykarg’i belgileri ha’m waziypalari

1.Isbilermenlik mazmuni, kelip shig’iw tariyxi.
“Isbilermenlik million dollar sanin emes, al baxitli insanlardin’ sanin ko’beytiw ushin payda etilgen”
(B.Charlz)
Bazar siyasatinda isbilermenlik erkinligin ta’miyinlengenligi ekonomika rawajlaniwinnin’ tiykarg’i sha’rti esaplanadi. Sonliqtan isbilermenlik funkciyasi, ekonomikaliq teoriya pa’ninde ayriqsha orin iyeleydi. XVII a’sirdin o’zinde Fransuz ekonomisti R.Kantiolon, ha’mde amerikaliq ekonomist F.Nayt isbilermenlik ha’m isbilermenlik jo’nelisin izertlegen. R.Kantiolon isbilermenliktin’ tiykarg’i funkciyasi ta’wekel ekenligin tiykarlap bergen. Onin’ pikirinshe isbilermenlikti aldinan ko’re biliw qa’bilyeti iye bolg’an ha’m ta’wekel qiliwg’a qa’dir bolg’an, keleshekke intiliwshen’, da’ramat aliwdan u’miti bolg’an ha’m sonin’ menen birge joytiliwg’a ha’m ziyan ko’riwge de tayin bolg’an ha’r qanday insan dep ta’riyp bergen. XVII-XIX a’sirlerde do’retiwshilik qilg’an R.Kantiolon Y.Tyunen, F.Kene, A.Smit, J.B.Sey ekonomist alimlar isbilermenlik ha’m biznes, sonin’ menen birge isbilermenlik ha’m mu’lkdarliq tu’siniklerin aniq bir ma’niste ta’riyip bergen. Y.Shumpeter isbilermenlik jo’nelisinin’ to’mendegishe maqsetli motivlardi ko’rsetip bergen: -hu’kimranliq, ha’kimyat ha’m ta’sir shen’berine iye boliw mu’tajligi; -jen’isge erisiw maqseti, -o’z-o’zin ha’m qarsilaslarin jen’iwge umtiliw; -do’retiwshilik quwanishi.
O’zbek alimlarinan I.E.Tursunov, A.B.Qurbonov, F.F.Mamatovlar to’mendegishe ta’riyiplerdi bergen:biznes ha’m isbilermenlik bir-biri menen baylanisli bolip, birdey social-ekonomikaliq tiykarlarg’a iye tu’sinikdir.
“O’zbekistan Respunlikasi isbilermenlikti haqqindag’i”g’i nizamda isbilermenlikke to’mendegishe ta’riyip bergen: “Isbilermenlik – mu’lkshilik subyektlerinin’ payda aliw maqsetinde ta’wekelshilik qilip ha’m mu’lkshilik juwapkershilik tiykarinda, a’meldegi nizam-qag’iydalar boyinsha umitilis penen ekonomikaliq ha’reket ko’rsetiwidur”
O’zbekistan Respublikasinin’ “Isbilermenlik ha’reketi erkinliginin’ tuwrisinda”g’i nizam tiykarinda biznes ha’m isbilermenlik ha’reketi ta’rtipke salinadi. Usi nizamda ta’riyipleniwinshe “isbelermenlik (isbilermenlik ha’reketi) – yuridik ha’m jismoniy shaxslar ta’repinen mu’likshilik tiykarinda, bar bolg’an nizam qag’iydalar a’mel etken halda, da’ramat (payda) aliw maqsetinde, ta’wekelshilik penen a’melge asirilg’an ekonomikaliq ha’reketdur”. Bul ta’riyip ha’zirgi waqitta biznes ha’m isbilermenliktin’ de tiykarg’i ma’nisin aship beretin ta’riyipdur.
Isbilermenliktin’ mazmunin, onin’ ha’reket ha’m imkaniyatlari shen’berin jaqsiraq tu’sinip aliw ushin , onin’ mazmuni ha’m ekonomikadag’i ro’line bolg’an qaraslar sistemasi rawalaniwin sho’lkemiy , siyasiy – ekonomika ha’m social- psixologik ta’repten uliwmalastirg’an halda analizleymiz.
O’zbek alimlarinan A.O’lmasov ha’m N.To’xliyevtin’ isbilermenlikti “da’ramat keltiretug’in yaki payda beretug’in xojaliq ha’reketi, sawda isleri menen shug’illaniw, pul tabiw maqsetinde birar bir is penen ba’nt boliw, “… isbilermenlik – pul tabiw maqsetinde awir jukti o’z moynina alg’an halda qandayda bir ekonomikaliq ha’reket penen shug’illaniw” dep ta’riyip bergen.
Isbilermen, biznesmennin’ ma’nawiy-ruwxiy sanasi , bilim ha’m ta’jriybesi, basqa jeke belgileri, qa’bilyetleri, imkaniyatlari ha’m jumisqa tiyisli belgileri isbilermennnin’ ha’reketleniw ku’shi esaplanadi. Isbilermennin’ jumisqa tiyisli belgileri to’mendegi funkciyalarg’a tiykarlaniwi kerek: -birinshiden , bazardin’ tovar ha’m ximetler menen ta’miyinlew da’rejesi analiz qiliw joli menen ekonomikaliq xojaliq sistemada o’z ornin tabiw; -ekinshiden , jeke islep shig’ariw strategiyasin jaratiwg’a tayarliq ko’riw qa’bilyeti; -u’shinshiden marketin’ analizlerinen kelip shiqqan halda, da’slepki isbilermenlik esap-kitabin a’melge asiriw; -to’tinshiden , isbilermenlik a’melge asiriwda liderlik(basshiliq) tuwri jolg’a qoyiw qa’bilyeti -basinshiden , yangi texnik , texnologik ideyani birinshi bolip ju’rgiziw ha’m usi ideyadan a’melde paydalana aliw, odan qanday na’tiyje, o’nim ya’ki xizmet aliw mu’mkinligin ko’z aldina keltire aliwi.
Isbilermenlik tu’sinigi isbilermenlik ensiklopedik so’zlikte to’mendegishe ta’reyiplenedi:
Isbilermenli – (ingiz.interprise)jeke da’ramat, payda aliwg’a qaratilg’an puqaranin’ erkin ha’reketi.Bul jo’nelis o’z ati menen, ozinin’ manshik juwapkersiligi ha’m yuridikaliq ta’reptin’ juwapkershligi tiykarinda a’melge asiriladi.