Ish haqi va mehnat munosabatlari

Mamlakatda ish haqining umumiy darajasini belgilab beruvchi omillar:

• 
  Mamlakatning iqtisodiy rivojlanish darajasi.
  
• 
  Mehnatning asosiy kapital bilan qurollanish darajasi.
  
• 
  Mehnatning tabiiy resurslar bilan ta`minlanganligi.
  
• 
  Mavjud ishlab chiqarish texnologiyasi.
  
• 
  Mehnatning umumiy malakaviy darajasi.
  
• 
  Taqsimotning tarkib topgan tizimi va boshqa iqtisodiy – ijtimoiy omillar.
  

2. Ish haqini tashkil etish shakllari va tizimlari.

Ish haqi shakllari:

Vaqtbay ish haqi

Ish bay ish haqi
Ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori yoki bajarilgan ishning hajmiga qarab belgilanadi.
Bunda ish haqi ishning davomiyligiga, ya`ni ishlangan vaqtga qarab to`lanadi.

Vaqtbay ish haqi qo`llaniladi.

• 
  Mehnatning natijalarini aniq hisoblab bo`lmaydigan sohalarda;
  
• 
  Mahsulot ishlab chiqarish hajmi bevosita xodimlar mehnatiga bog`liq bo`lmagan, ya`ni texnologik jarayonlarning borishi bilan belgilanadigan sohalarda. Masalan, konveyrli va avtomat liniyali ishlab chiqarishda;
  
• 
  Lavozimdagi yoki aniq xizmat vazifasini bajaruvchilar uchun. Masalan, muhandis – texnik xodimlar, turli darajadagi boshqaruvchilar, xizmatchilar va boshqa shu kabilarga ish haqi to`lashda.
  

Ishbay ish haqi to`lashda ish haqi miqdori (V) ayrim kasb (mehnat turlari) lar ta`rif stavkasida belgilangan haqini (Vts) ishlab chiqarishning me`yorlashtirilgan hajmiga (Qm) bo`lish orqali mahsulot birligi ratsenkasi (Mrats) aniqlab olinib, keyin u ishlab chiqarishning umumiy hajmi (Q)ga ko`paytiriladi:

Mrats = --------------

V = Mrats x Q

Vtc

QM
Ish haqi to`lashning aniq mehnat sharoitlarini hisobga olib, qo`llaniladigan turlari ish haqi tizimini tashkil qiladi.