Ishlab chiqarish changi

2. Ishlab chiqarish changi va uning insonga ta’siri.
Ishlab chiqarishdagi ko‘p ishlarni bajarishda chang hosil bo‘ladi. Ular kelib chiqish manbalariga ko‘ra, tabiiy va sun’iy changlarga bo‘linadi.
a) Tabiiy changlar - inson ta’sirisiz hosil bo‘ladi. Bunday changlar turkumiga shamol va bo‘ronlar ta’sirida qum hamda tuproqning erroziyalangan qatlamlari uchishi, o‘simlak va hayvon olamida, vulqonlar otilishi boshqa hollarda paydo bo‘ladigan changlarni kiritish mumkin.
b) Sun’iy changlar – ishlab chiqarish korxonalari va qurilishlarda insonning bevosita ta’siri natijasida hosil bo‘ladi.
Kelib chiqish xususiyati bo‘yicha organik, mineral va aralashma changlarga farqlanadi. Changlarning zararli ta’siri uning kimyoviy tarkibiga bog‘liq. Changning kattaligi, uch guruhga bo‘linadi:
-kattaligi 10 mkm.dan katta bo‘lgan changlar. Bunday changlar o‘z og‘irligi ta’sirida yerga qo‘nadi;
-kattaligi 10 mkm.dan 0, 25 mkm.gacha bo‘lgan changlar. Ular yerga juda sekinlik bilan tushadi va mayda changlar deb yuritiladi.
-kattaligi 0,25 mkm.dan kichik bo‘lgan changlar, ular yerga qo‘nmay havoda uchib yuradi. Changning inson organizmiga ta’siri, eng avvalo, nafas olganda yuzaga keladi. Bunda havo bilan nafas olish, asosan, nafas organlarini zararlanishi: bronxit, pnevmo-konioz yoki umumiy reaksiya (zaharlanish, allergiya) rivojlanishini vujudga keltirishi va changning o‘pka yo‘liga kirishi pnevmaniya, sil, o‘pka rakining kelib chiqishiga sharoit yaratishi mumkin. Qo‘rg‘oshin, mis va boshqa metallarning changi inson organizmiga zaharlovchi modda sifatida salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Changning hosil bo‘lishi va tarqalishiga qarshi kurashda texnologik jarayonlar avtomatik usullarga o‘tkazilgan halda jihozlarning zichligi oshirilib, ma’lum masofadan turib boshqarish tizimlariga o‘tish muhim ahamiyatga ega hisoblanadi.
3. Nafas olish organlarining individual himoya vositalari.
Nafas olish organlari filtrlovchi va izolyatsiyalovchi individual himoya vositalari yordamida himoyalanadi. Filtrlovchi individual himoya vositalari hajm bo‘yicha nafas olinadigan havoda kislorod 18 % dan kam bo‘lmaganda va zararli moddalar konsentratsiyasi cheklanganda qo‘llaniladi.



Changa qarshi resperatorlar:
а) Lepestok; б) Astra-2; в) Ф-62 Ш; г) Ф-62 ШМ; д) У-2К; е) РП-К.

Nafas olish organlarini himoyalovchi vositalarning filtrlovchi elementlari maxsus FPS-15 yoki FPP-70 materiallaridan tayyorlanadi. Nafas olish organlarini himoyalashda changga qarshi respiratorlar (lepestok, Astra-2, F-62Sh, F-62ShM, U-2k, RP-K) dan va gazga qarshi RU-60M, RPG-67 respiratorlaridan keng foydalaniladi (9.10.-rasm).

Changga qarshi respiratorlar aerozollarning ruxsat etilgan eng kam konsentratsiyasi 200 gacha bo‘lganda foydalaniladi. Gazga qarshi respiratorlar gaz va bug‘larning ruxsat etilgan eng kam konsentratsiyasi 15 gacha bo‘lganda ishlatiladi. Changga qarshi respiratorlarni foydalanib bo‘linganligini mezoni nafas olishni

a b
Gazga qarshi respiratorlar: a-RU-60 M; b-RPG-67.

og‘irlashganligi va filtrlarni xizmat muddati hisoblanadi (9.4-jadval).
9.4.-jadval