Ishlab chiqarish korxonalarida, chastotaviy boshqariluvchi qurilmalar orqali energiya samaradorligiga erishish

Kalit so`zlar:
Kirish
Elektr energiyasi biz yashab turgan kundalik hayotimizning eng asosiy elementlaridan biridir. Bugungi raqamli va sanoatlashgan dunyoda elektr energiyasiga ega bo'lmaslikni tasavvur qilib bo'lmaydi, chunki biz faoliyatimizning katta qismini amalga oshirishimiz va hayot sifatini yaxshilashimiz uchun unga chambar-chas bog'liqmiz .
Bugungi kunda biz tasvirlar, tovushlar, yorug'lik, issiqlik hattoki sovuqlikni ha elektr energiyasi orqali olishdan bohabarmiz va buni kundalik hayotimizda osongina uddalaymiz, lekin biz uni me'yorida ishlatishning foydalari u yoqda tursin, qayerdan kelib chiqqanligi haqida o'ylashdan ham ancha yiroqlashganmiz. Shunday ekan, bugun kunda O’zbekistondagi elektr energetikasi soxasida ilmiy va amaliy tadqiqot olib borayotgan olimlar hamda soxa mutaxassissi bo`lgan har qanday xodim oldida, energiya tejashning turli xil usullarini nazariy va amaliy jihatdan tadqiq qilish, undagi eng ilg`or texnologiyalarni davlatimiz energetika soxasiga olib kirish orqali energetika resurslarini foydalanishning maksimal darajada samaradorligiga erishish masalasi turibdi. Shu ma’noda, yuqoridagi esullardan biri energiya resurlarining eng asosiy istemolchi tarmoqlardan biri bo`lgan ishlab chiqarish sanoatida chastotaviy boshqariluvchi qurilmalardan foydalanish hisoblanadi.
Chastotaviy boshqariluvchi qurilmalar
Energiya xarajatlarining oshishi, qat'iy emissiya cheklovlari va barqaror ishlab chiqarish to'g'risida keng xabardorlik to'qimachilik hamda boshqa bir qator ishlab chiqarish korxonalarini boshqa ko'plab sohalarda bo'lgani kabi sifatli ishlab chiqarish va energiya samaradorligini oshirishga olib keldi [1]. Shunday qilib, sifatli ishlab chiqarish va energiya samaradorligi ilovalari orqali manbaga yaxlit yondashuv bilan energiya iste'moli va havo emissiyasining oldini olish yoki kamaytirish mumkin. Shunday qilib, juda ko`plab soxa olimlarinign takidlashicha ishlab chiqarishdagi yuoqrida sanab o`tilgan omillar, tanqis bo'lgan birlamchi energiya resurslarini saqlashga va sanoat tomonidan yuzaga keladigan mahalliy yoki global havo ifloslanishini hal qilishga hissa qo'shishi mumkin. Bunday vositalardan biri chastotaviy boshqarish qurilmalaridan sanotat korxonalarida foydalanishdir. Xo’sh bunday qurilmalar o’zi nima va qanday xususiyatlarga ega? Elektr energiyasini mexanik energiyaga aylantiradigan mashina induksion vosita deb nomlanadi. Arzon narxlari va doimiy texnik xizmat ko'rsatish imkoniyati tufayli chastotali boshqarish motorlari ko'plab ishlab chiqarish korxonalarida keng qo'llaniladi [2]. Chastotali boshqaruvchi qurilamalar asboblarni almashtirish orqali ishlarni bajaradi, masalan, narsalarni bir nuqtadan boshlab, keyin ikkinchisiga jo'natish, aralashtirish va hokazo. Rotor sargilaridagi stator maydoni tomonidan ishlab chiqarilgan oqim va uch fazali o'zgaruvchan tok stator sariqlari orqali o'tganda hosil bo'lgan aylanadigan magnit maydon o'rtasidagi o'zaro ta'sir chastota bilan boshqariladigan divigatsiyalarning asosidir [3]. Elektr drayvlarida asosiy vosita chastotali vositadir. Saqlangan quvvat miqdori bir necha Vt dan o'nlab MVtgacha o'zgaradi. Shunga qaramasdan, aylanish chastotasi ishlab chiqarish mashinasining ishlashiga mos keladigan asenkron motorni tanlash mumkin emas. Chunki jarayon juda uzoq davom etishi mumkin. Bundan tashqari, agar mexanik ehtiyojlarga ko'ra, vosita tez-tez ishga tushirilsa va u to'xtatilgan bo'lsa, ushbu vaqtinchalik rejimda dvigatel pallasida oqim natijasida hosil bo'lgan quvvat isrof bo’ladi va undan qancha intensivlik energiyasini chiqaradi [4]. Chastotaviy boshqariluvchi dvigatellarda esa bunday hol kuzatilmaydi va energiya samaradorligi bir necha barobar oshadi. Dvigatel qisqaradi, shuningdek, vosita zanjiri tomonidan ishlab chiqarilgan oqim Olish ta'siridan noto'g'ri foydalanish quvvatning tabiatini o'zgartiradi va yaratish tashabbusini oylik elektr energiyasi uchun to'lanadigan qabul qiluvchi energiyadan oshib ketadi. Shuni ham takidlash kerakki, ishlab chiqarish mashinalariga mos ya’ni aylanishlar chastotasiga togri keladigan asinxron dvigatellarni topish deyarli mumkin emas [5]. Chunki aylanishlar to`xtovsiz bo`lishi mumkin, bundan tashqari agar ishlab chiqarish sexidagi dvigatel tez-tez ishga tushirilib va to`xtatilib turilsa bu energiya sarfini ko`paytiradi va motor cho`glanma to’kdan hosil bo`lgan issiqlik energiyasi hisobiga ishdan chiqadi. Mana bu vaziyatlarda, chastotali boshqariluvchi ishlab chiqarish uskunalari ham energiya sarfi va uzoq muddat hizmat qilish jihatlari bilan ajralib turadi. Bundan tashqari, jarayonni nazorat qilish uchun chastota konvertorlaridan foydalanish elektr energiyasini tejash va mahsulot sifatini yaxshilash imkonini beradi. Misol uchun, ichimlik ishlab chiqarish uzluksiz jarayon bo'lib, unda mashinalar konveyer orqali sinxron hamkorlik qilish uchun mo'ljallangan. Ushbu jarayonni harakatga keltiradigan motorlar sinxron ishlashini ta'minlash uchun mutanosib ravishda va bir-biriga mos ravishda harakatlanishi kerak. Bu kabi ishlab chiqarish korxonalarida, chastotali boshqaruv qurilmalaridan foydalanish yuqorida aytilgan foydalarga olib keladi [6].