Xojalik yurutuvchi subektlarning maxsulot ish hizmat ishlab chiqarish va sotish hajmini tahlili


Download 47.19 Kb.
Sana09.06.2023
Hajmi47.19 Kb.
#1475724
Bog'liq
Xojalik yurutuvchi subektlarning maxsulot ish hizmat ishlab chiqarish va sotish hajmini tahlili


Xojalik yurutuvchi subektlarning maxsulot ish hizmat ishlab chiqarish va sotish hajmini tahlili ..

Korxona mahsuloti va xizmatiga bo’lgan talab va taklifni o’rganishning ahamiyati va tahlilning vazifalari


Talab va taklifni ifodalovchi ko’rsatkichlar tizimi
Korxona mahsuloti va xizmatiga bo’lgan talab darajasini aniqlovchi omillar tahlili
4. Raqobat darajasini belgilovchi ko’rsatkichlar va ularni aniqlovchi omillar tahlili
Korxona mahsuloti va xizmatiga bo’lgan talab va taklifni o’rganishning ahamiyati va tahlilning vazifalari
Mustaqillik davrida o’tayotgan har bir kun jamiyatimizning mazmun jihatidan yangilanayotganligidan dalolat berib kelmoqda. Iqtisodiy erkinlashtirish sharoitida yangi iqtisodiy kategoriyalar, tushunchalar hayotimizga shu darajada tezlik bilan kirib kelmoqdaki, ularni idrok qilish, nazariy va amaliy jihatdan tadqiq qilish, metodologik muammolarini hal qilishga ulgurish qiyin bo’lmoqda. Bunday yangi iqtisodiy tushunchalardan biri – korxonaning marketing faoliyati tushunchasidir.
Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida Respublikamizda faoliyat ko’rsatayotgan har bir korxona, firma va tashkilotlar bozorni o’rgangan holda "qanday mahsulot ishlab chiqarish kerak, kim uchun ishlab chiqarish kerak va qancha miqdorda ishlab chiqarish zarur" tamoyiliga amal qilgan holda ish yuritishligi lozim. Buning uchun ular bozorni chuqur o’rganishlari, marketing sohasida yuqori malakali mutaxassislarga ega bo’lishlari talab qilinadi. Bozor to’g’risida qanchalik ko’p ma’lumotga ega bo’lishlik, raqobatchilar, iste’molchilarning xarid qobiliyati, o’xshash tovarlar hajmining o’zgarib turishi hamda shu kabi boshqa muammolarni batafsil axborotlar to’plash va ularni atroflicha tahlil etib turish muvaffaqqiyatlar garovi, foyda ko’rib ishlashning muhim shartlaridan sanaladi.

Korxona bozor mexanizmi va konyukturasini batafsil hamda tahlil qilgan holda o’z imkoniyatlarini yo’lga qo’yishning iqtisodiy, ijtimoiy, huquqiy shartlarini tuzib chiqadi. Bu esa yaqin va uzoq davriylikda faoliyat yuritishning yo’lnalishlarini belgilash hamda uning rejasini tuzib chiqishni xarakterlaydi. Rejali asosda ishlab chiqarishni boshqarish ham bevosita bozor regulyatori elementlari ta’sirida yo’lga qo’yiladi. Tahlilda asosiy e’tibor marketing tadqiqotlariga qaratiladi. Bozordagi ahvol va uning o’zgaruvchanligi, talab va taklif darajalari, bozor sohiblari va ularning mavqei, faoliyatni yo’lga qo’yishning imkoniyatlari keng qamrovda o’rganiladi.


Bozor talabini tahlil etishda bozorning alohida olingan tovarlar bilan to’yinganlik darajasi, uning yaqin va uzoq oraliqda o’zgaruvchanlik ehtimollari, tovarlar narxining o’zgaruvchanligi, eng yuqori foydaliligi, muvozanatlashgan ko’rsatkichlar va ularning o’zgarishlariga baho beriladi.
Bozor sharoitida iste’mol tabiiy holda amalga oshmay, ayriboshlash va uning pul-tovar muomalasi tufayli ro’yobga chiqadi. Buning uchun oldi-sotdi, xaridor-sotuvchi pog’onalaridan o’tib, bir qator shakllarni boshdan kechirmoYoi zarur, ya’ni, ehtiyoj-talab- iste’mol. Demak, bozorni talab va taklif qonuniyatlari asosida tartibga solinadi.

Talab deb, - bu eng avvalo biron-bir ne’matlar yoki xizmatlarga bo’lgan ehtiyojlarni bozorda namoyon bo’lishi va uni pul bilan ta’minlashidir.


Taklif esa, - bu muayyan paytda bozorda bo’lgan yoki unga yetkazib berilishi mumkin bo’lgan tovarlar massasi sifatida belgilanadi.
"Ekonomiks" mualliflari K.R.Makkonell va S.L.Bryularning ta’kidlashicha, iste’mol tanlovi bozor iqtisodiga asoslangan erkin iqtisodiy taraqqiyotning keng quloch yozganidir. Chunki iste’molchilar o’z pul daromadlari miqyosida tovarlar va tovarlashgan xizmatlarni istagan tarzda sotib olishlari va shular bilan o’z iste’mollarini ixtiYoriy qondirish imkoniga ega bo’lishlari mumkin. Iqtisodiyotda nima ishlab chiqarish kerakligini iste’molchi belgilaydi. Bunday xususiyat bozorda talabga hal qiluvchi kuch beradi.
Talab, avvalo, resurslarga va iste’mol tovarlari, tovarlashgan xizmatlarga bo’lgan talab sifatida yuzaga keladiki, birinchisi ishlab chiqarish iste’molini, ikkinchisi esa shaxsiy iste’molni, qondirishga qaratilgandir.

Shunday ekan har bir korxona bozordagi talab va taklifni o’rgangan holda unga to’g’ri baho berishlari kerak. Buning uchun bozorlarda tekshiruv ishlarini yoki bo’lmasam ayrim tanlangan mahsulotlar orasida anketa javoblarini tarqatish orqali iste’molchi talabini o’rganish lozimdir.


Ishlab chiqarish iste'mol (ishlab chiqarish) uchun biror narsa qilish uchun har xil moddiy ma'lumotlar va moddiy bo'lmagan narsalarni (rejalar, nou-xau) birlashtirish jarayoni. Bu yaratilish harakati chiqish, a yaxshi yoki xizmat qaysi bor qiymat va o'z hissasini qo'shadi qulaylik jismoniy shaxslar.[1] Iqtisodiyotning ishlab chiqarishga yo'naltirilgan sohasi ishlab chiqarish nazariyasi deb ataladi, bu ko'p jihatdan iqtisodiyotdagi iste'mol (yoki iste'molchi) nazariyasiga o'xshashdir.[2]
Iqtisodiy farovonlik ishlab chiqarish jarayonida yaratiladi, bu to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita insonning ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan barcha iqtisodiy faoliyatni anglatadi ehtiyojlar. Ehtiyojlarni qondirish darajasi ko'pincha iqtisodiy farovonlik o'lchovi sifatida qabul qilinadi. Ishlab chiqarishda iqtisodiy farovonlikning oshishini tushuntirib beradigan ikkita xususiyat mavjud. Ular tovar va xizmatlarning sifat-narx nisbati yaxshilanmoqda va o'sayotgan va samaraliroq bozor ishlab chiqarishi yoki yalpi ichki mahsulotning o'sishiga yordam beradigan ishlab chiqarishning umumiy hajmidan olinadigan daromadlarni ko'paytirmoqda.
bozor ishlab chiqarish
jamoat ishlab chiqarish
uy xo'jaligi ishlab chiqarishi
Iqtisodiy farovonlikning kelib chiqishini tushunish uchun biz ushbu uchta ishlab chiqarish jarayonini tushunishimiz kerak. Ularning barchasi qimmatbaho mollarni ishlab chiqaradi va odamlar farovonligiga hissa qo'shadi.
Ehtiyojlarni qondirish ishlab chiqarilgan tovarlardan foydalanishdan kelib chiqadi. Tovarlarning narx-navo nisbati yaxshilanib, kam xarajat evaziga ko'proq qoniqishga erishilganda ehtiyojni qondirish kuchayadi. Tovarlarning sifat-narx nisbati yaxshilanishi ishlab chiqaruvchiga mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirishning muhim usuli hisoblanadi, ammo xaridorlarga taqsimlanadigan bunday yutuqlarni ishlab chiqarish ma'lumotlari bilan o'lchab bo'lmaydi. Mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish ko'pincha ishlab chiqaruvchiga mahsulot narxlarining pasayishini va shuning uchun sotish hajmining o'sishi bilan qoplanishi kerak bo'lgan daromadlardagi yo'qotishlarni anglatadi.
Iqtisodiy farovonlik o'sib borayotgan va samaraliroq bozor ishlab chiqarishidan olinadigan daromadlarning o'sishi hisobiga ham oshadi. Bozor ishlab chiqarishi - bu daromadlarni yaratuvchi va manfaatdor tomonlarga taqsimlaydigan yagona ishlab chiqarish shakli. Jamoat ishlab chiqarishi va uy xo'jaligi ishlab chiqarishi bozor ishlab chiqarishida hosil bo'lgan daromadlar hisobiga moliyalashtiriladi. Shunday qilib, bozor ishlab chiqarish farovonlikni yaratishda ikki baravar, ya'ni tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish va daromad yaratishda muhim rol o'ynaydi. Ushbu ikki tomonlama rol tufayli bozor ishlab chiqarish iqtisodiy farovonlikning "primus motoridir" va shuning uchun bu erda ko'rib chiqilmoqda.[iqtibos kerak ]
Iqtisodiyotda asosan ishlab chiqarish va iste'mol qilishning ikkita asosiy faoliyati mavjud. Xuddi shunday aktyorlar, ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilar ikki xil. Obod turmush samarali ishlab chiqarish va ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilar o'rtasidagi o'zaro ta'sir tufayli amalga oshiriladi. O'zaro aloqada iste'molchilar ikkala rolda aniqlanishi mumkin, ularning ikkalasi ham farovonlikni keltirib chiqaradi. Iste'molchilar ham ishlab chiqaruvchilarning mijozlari, ham ishlab chiqaruvchilarga etkazib beruvchilar bo'lishi mumkin. Mijozlarning farovonligi ular sotib olayotgan tovarlardan kelib chiqadi va etkazib beruvchilarning farovonligi ishlab chiqaruvchilarga etkazib bergan ishlab chiqarish materiallari uchun kompensatsiya sifatida olinadigan daromad bilan bog'liq.
Ishlab chiqarishning manfaatdor tomonlari
Ishlab chiqarishning manfaatdor tomonlari - ishlab chiqaruvchi kompaniyaga qiziqishi bo'lgan shaxslar, guruhlar yoki tashkilotlar. Iqtisodiy farovonlik samarali ishlab chiqarishdan kelib chiqadi va u kompaniyaning manfaatdor tomonlari o'rtasidagi o'zaro ta'sir orqali taqsimlanadi. Kompaniyalarning manfaatdor tomonlari bu kompaniyada iqtisodiy manfaatdor bo'lgan iqtisodiy sub'ektlardir. Manfaatlarning o'xshashliklaridan kelib chiqib, manfaatdor tomonlarni o'z manfaatlari va o'zaro munosabatlarini farqlash maqsadida uch guruhga bo'lish mumkin. Uch guruh quyidagilar:

Kompaniyaning manfaatdor tomonlarining interaktiv hissalari (Saari, 2011,4)
Xaridorlar
Yetkazib beruvchilar
Ishlab chiqaruvchilar
Ushbu manfaatdor tomonlarning manfaatlari va ularning kompaniyalar bilan munosabatlari quyida qisqacha tavsiflangan. Bizning maqsadimiz keyingi tahlil qilish uchun asos yaratishdir.
Xaridorlar
Kompaniyaning mijozlari odatda iste'molchilar, boshqa bozor ishlab chiqaruvchilari yoki davlat sektoridagi ishlab chiqaruvchilardir. Ularning har biri alohida ishlab chiqarish funktsiyalariga ega. Raqobat tufayli tovarlarning narx-navo nisbati yaxshilanishga intiladi va bu mijozlarga yuqori mahsuldorlik foyda keltiradi. Mijozlar arzonga ko'proq narsani olishadi. Uy xo'jaliklarida va davlat sektorida bu ehtiyojni qondirish uchun kam xarajat evaziga amalga oshirilishini anglatadi. Shu sababli, mijozlarning daromadlari o'zgarishsiz qolishiga qaramay, samaradorligi vaqt o'tishi bilan oshishi mumkin.
Yetkazib beruvchilar
Kompaniyalar etkazib beruvchilari odatda materiallar, energiya, kapital va xizmatlarni ishlab chiqaruvchilardir. Ularning barchasi o'zlarining individual ishlab chiqarish funktsiyalariga ega. Yetkazib beriladigan tovarlarning narxlari yoki sifatining o'zgarishi ikkala aktyor (kompaniya va etkazib beruvchilar) ishlab chiqarish funktsiyalariga ta'sir qiladi. Biz kompaniya va uni etkazib beruvchilarning ishlab chiqarish funktsiyalari doimiy ravishda o'zgarib turadigan holatga keldik.
Ishlab chiqaruvchilar
Ishlab chiqarishda qatnashadiganlar, ya'ni ishchi kuchi, jamiyat va egalar birgalikda ishlab chiqaruvchilar jamoasi yoki ishlab chiqaruvchilar deb nomlanadi. Ishlab chiqaruvchilar hamjamiyati ishlab chiqarishni rivojlantirish va o'sishdan daromad oladi.
Tovarlar orqali erishiladigan farovonlik tovarlarning narx-sifat munosabatlaridan kelib chiqadi. Bozorda raqobat va rivojlanish tufayli tovarlarning narx-sifat munosabatlari vaqt o'tishi bilan yaxshilanishga intiladi. Odatda tovarning sifati oshadi va vaqt o'tishi bilan narx pasayib boradi. Ushbu rivojlanish mijozlarning ishlab chiqarish funktsiyalariga ijobiy ta'sir ko'rsatmoqda. Mijozlar arzonga ko'proq narsani olishadi. Iste'molchilar kamroq xarajat bilan ko'proq qoniqish hosil qiladilar. Ushbu turdagi farovonlik avlodini qisman ishlab chiqarish ma'lumotlari bo'yicha hisoblash mumkin. Vaziyat ushbu tadqiqotda keltirilgan. Ishlab chiqaruvchilar jamoasi (ishchi kuchi, jamiyat va egalar) ishlab chiqarishga etkazib bergan materiallari uchun tovon sifatida daromad olishadi. Ishlab chiqarish o'sib, samaraliroq bo'lganda, daromad o'sishga intiladi. Ishlab chiqarishda bu ish haqi, soliq va foyda to'lash qobiliyatini oshiradi. Ishlab chiqarishning o'sishi va samaradorlikning yaxshilanishi ishlab chiqaruvchi jamoaga qo'shimcha daromad keltiradi. Xuddi shunday, jamiyatda erishilgan yuqori daromad darajasi ishlab chiqarish hajmi va uning yaxshi ko'rsatkichlari natijasidir. Ushbu turdagi farovonlik avlodini - ilgari aytib o'tilganidek - ishlab chiqarish ma'lumotlari asosida ishonchli hisoblash mumkin.
Ishlab chiqaruvchi kompaniyaning asosiy jarayonlari
Advertisement
Ishlab chiqaruvchi kompaniyani turli xil usullar bilan kichik jarayonlarga bo'lish mumkin; Shunga qaramay, quyidagi beshta asosiy jarayonlar aniqlandi, ularning har biri mantiqqa, maqsadlarga, nazariyaga va o'ziga xos raqamlarga ega. Ularni o'lchash va tushunish imkoniyatiga ega bo'lish uchun ularning har birini alohida, hanuzgacha yaxlit qism sifatida o'rganish muhimdir. Kompaniyaning asosiy jarayonlari quyidagilar:

Ishlab chiqaruvchi kompaniyaning asosiy jarayonlari (Saari 2006,3)
haqiqiy jarayon.
daromadlarni taqsimlash jarayoni
ishlab chiqarish jarayoni.
pul jarayoni.
bozor qiymati jarayoni.
Ishlab chiqarish mahsuloti real jarayonda yaratiladi, daromadlarni taqsimlash jarayonida ishlab chiqarishning yutuqlari taqsimlanadi va bu ikki jarayon ishlab chiqarish jarayonini tashkil etadi. Ishlab chiqarish jarayoni va uning quyi jarayonlari, real jarayon va daromadlarni taqsimlash jarayoni bir vaqtning o'zida sodir bo'ladi va faqat ishlab chiqarish jarayoni an'anaviy tomonidan aniqlanadi va o'lchanadi. buxgalteriya hisobi amaliyotlar. Haqiqiy jarayon va daromadlarni taqsimlash jarayoni qo'shimcha hisoblash yo'li bilan aniqlanishi va o'lchanishi mumkin va shuning uchun ishlab chiqarish mantig'ini va uning ishlashini tushunish uchun ularni alohida tahlil qilish kerak.
Haqiqiy jarayon ishlab chiqarish natijalarini ishlab chiqarishdan hosil qiladi va uni yordamida tasvirlash mumkin ishlab chiqarish funktsiyasi. Bu turli xil sifat va miqdordagi ishlab chiqarish manbalari har xil sifat va miqdordagi mahsulotlarga birlashtirilgan ishlab chiqarishdagi bir qator voqealarni anglatadi. Mahsulotlar jismoniy tovarlar, moddiy bo'lmagan xizmatlar va ko'pincha ikkalasining kombinatsiyasi bo'lishi mumkin. Ishlab chiqaruvchi tomonidan mahsulotga xos xususiyatlar nazarda tutiladi ortiqcha qiymat iste'molchiga, va bozor narxi asosida ushbu qiymat iste'molchi va ishlab chiqaruvchi tomonidan bozorda taqsimlanadi. Bu ortiqcha qiymat iste'molchi va ishlab chiqaruvchidan kelib chiqadigan mexanizmdir. Mijozlarga ortiqcha qiymatlarni biron bir ishlab chiqarish ma'lumotlari bilan o'lchash mumkin emas. Buning o'rniga ishlab chiqaruvchiga ortiqcha qiymatni o'lchash mumkin. U nominal va real qiymatlar bilan ham ifodalanishi mumkin. Ishlab chiqaruvchiga real ortiqcha qiymat bu real jarayonning natijasi, real daromad va mutanosib ravishda o'lchanadigan bo'lsa, bu unumdorlikni anglatadi.
"Haqiqiy jarayon" tushunchasi ishlab chiqarish jarayonining miqdoriy tuzilishi ma'nosida 1960-yillarda Finlyandiya boshqaruv hisobiga kiritilgan. O'shandan beri bu Finlyandiya boshqaruvining buxgalteriya nazariyasida asos bo'lib kelgan. (Riistama va boshq. 1971)
Ishlab chiqarishni daromadlarni taqsimlash jarayoni doimiy sifatli mahsulotlar va ma'lumotlar birligining narxlari o'zgarishi bilan birja ishtirokchilari o'rtasida daromad taqsimotining o'zgarishiga olib keladigan bir qator voqealarni anglatadi. Daromad taqsimotidagi o'zgarish kattaligi mahsulot va materiallar narxlarining o'zgarishiga va ularning miqdorlariga bevosita mutanosibdir. Hosildorlik daromadlar, masalan, xaridorlarga mahsulot sotish narxlari pastligi yoki xodimlarga yuqori daromad to'lashi bilan taqsimlanadi.
Ishlab chiqarish jarayoni real jarayon va daromadlarni taqsimlash jarayonidan iborat. Natija va egasining muvaffaqiyat mezoni bu rentabellikdir. Ishlab chiqarish rentabelligi - bu daromad taqsimotida mulkdor o'zini saqlab qolishga qodir bo'lgan real jarayon natijalarining ulushi. Ishlab chiqarish jarayonini tavsiflovchi omillar tarkibiy qismlardir rentabellik, ya'ni daromadlar va xarajatlar. Ular real jarayon omillaridan farq qiladi, chunki rentabellik tarkibiy qismlari nominal narxlarda beriladi, real jarayonda omillar vaqti-vaqti bilan belgilangan narxlarda bo'ladi.
Pul jarayoni biznesni moliyalashtirish bilan bog'liq voqealarni anglatadi. Bozor qiymati jarayoni sarmoyadorlar kompaniyaning investitsiya bozorlaridagi bozor qiymatini belgilaydigan bir qator voqealarni anglatadi.
Ishlab chiqarishning o'sishi va samaradorligi
Advertisement
Asosiy maqola: Iqtisodiy o'sish
Iqtisodiy o'sish ko'pincha ishlab chiqarish jarayoni ishlab chiqarish hajmining ko'payishi sifatida tavsiflanadi. Odatda u real ishlab chiqarish hajmining o'sishini aks ettiruvchi o'sish foizi sifatida ifodalanadi. Haqiqiy mahsulot - bu ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarilgan mahsulotlarning haqiqiy qiymati va real mahsulotdan real kirimlarni chiqarib tashlasak, real daromad olamiz. Haqiqiy mahsulot va real daromad real manbalardan real ishlab chiqarish jarayoni natijasida hosil bo'ladi.
Haqiqiy jarayonni ishlab chiqarish funktsiyasi yordamida tavsiflash mumkin. Ishlab chiqarish funktsiyasi - bu ishlab chiqarishda ishlatilgan ma'lumotlar va erishilgan mahsulotlar o'rtasidagi bog'liqlikni ko'rsatadigan grafik yoki matematik ifoda. Ham grafik, ham matematik ifodalar taqdim etiladi va namoyish etiladi. Ishlab chiqarish funktsiyasi - bu ishlab chiqarish jarayonida daromad olish mexanizmining oddiy tavsifi. U ikkita komponentdan iborat. Ushbu tarkibiy qismlar ishlab chiqarish hajmining o'zgarishi va unumdorlikning o'zgarishi hisoblanadi.[3]

Iqtisodiy o'sishning tarkibiy qismlari (Saari 2006,2)
Ushbu rasmda daromad olish jarayoni tasvirlangan (ravshanlik uchun mubolag'a). T2 qiymati (2 vaqtdagi qiymat) T1 qiymatidan (1 vaqtdagi qiymat) ishlab chiqarishning o'sishini anglatadi. Har bir o'lchov vaqti shu vaqt uchun ishlab chiqarish funktsiyasining o'ziga xos grafigiga ega (to'g'ri chiziqlar). 2-vaqtda o'lchangan mahsulot o'sishning har ikkala tarkibiy qismi uchun bir vaqtning o'zida o'lchangan natijadan kattaroqdir: sarflarning ko'payishi va hosildorlikning oshishi. Kirishlarning ko'payishi natijasida o'sishning bir qismi 1-satrda ko'rsatilgan va kirish va chiqish o'rtasidagi munosabatni o'zgartirmaydi. Hosildorlikning oshishi natijasida hosil bo'lgan o'sish qismi 2-chiziqda yuqoriroq nishab bilan ko'rsatilgan. Shunday qilib, yuqori mahsuldorlik bir birlik uchun ko'proq ishlab chiqarishni anglatadi.
Ishlab chiqarish hajmining o'sishi ishlab chiqarish jarayoni ko'rsatkichlari haqida hech narsa oshkor qilmaydi. Ishlab chiqarish ko'rsatkichlari ishlab chiqarishning daromad olish qobiliyatini o'lchaydi. Ishlab chiqarishdan olingan daromad real jarayonda hosil bo'lganligi sababli biz uni real daromad deb ataymiz. Xuddi shunday, ishlab chiqarish funktsiyasi haqiqiy jarayonning ifodasi bo'lgani uchun, biz uni "ishlab chiqarish funktsiyasi tomonidan ishlab chiqarilgan daromad" deb ham atashimiz mumkin.
Haqiqiy daromadni ishlab chiqarish ishlab chiqarish funktsiyasi mantig'iga amal qiladi. Daromadning o'zgarishi bilan ikkita tarkibiy qismni ham ajratish mumkin: ishlab chiqarish hajmining (ishlab chiqarish hajmining) oshishi natijasida kelib chiqqan daromadning o'sishi va mahsuldorlikning oshishi natijasida kelib chiqqan daromadning o'sishi. Ishlab chiqarish hajmining ko'payishi natijasida daromadlarning o'sishi ishlab chiqarish funktsiyalari grafigi bo'ylab harakatlanish yo'li bilan aniqlanadi. Ishlab chiqarish funktsiyasining o'zgarishiga mos keladigan daromad o'sishi hosildorlikning oshishi natijasida hosil bo'ladi. Haqiqiy daromadning o'zgarishi shuning uchun ishlab chiqarish funktsiyasining 1-bandidan 2-bandiga o'tishni anglatadi (yuqorida). Ishlab chiqarish ko'rsatkichlarini maksimal darajaga ko'tarishni istasak, ishlab chiqarish funktsiyasi tomonidan olinadigan daromadni maksimal darajada oshirishimiz kerak.
Hosildorlikning o'sish manbalari va ishlab chiqarish hajmi o'sishi quyidagicha izohlanadi. Hosildorlikning o'sishi innovatsiyalarning asosiy iqtisodiy ko'rsatkichi sifatida qaraladi. Yangi mahsulotlarni va yangi yoki o'zgartirilgan jarayonlarni, tashkilot tuzilmalarini, tizimlarini va biznes modellarini muvaffaqiyatli joriy etish ishlab chiqarish hajmining o'sishidan kattaroq o'sishni keltirib chiqaradi. Bu hosildorlikning o'sishiga yoki mahsulot birligiga to'g'ri keladigan mahsulotga olib keladi. Daromad o'sishi, shuningdek, o'rnatilgan texnologiyalarni takrorlash orqali innovatsiyalarsiz amalga oshirilishi mumkin. Faqatgina takrorlash bilan va innovatsiyalarsiz mahsulot chiqimlarga mutanosib ravishda ko'payadi. (Jorgenson va boshq. 2014,2) Bu ishlab chiqarish hajmining o'sishi orqali daromadlarning o'sishi.
Jorgenson va boshq. (2014,2) empirik misol keltiradi. Ular 1947 yildan beri AQShda iqtisodiy o'sishning ustunligi uskunalar, inshootlar va dasturiy ta'minotga investitsiyalar va ishchi kuchini kengaytirish orqali mavjud texnologiyalarni takrorlashni o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, ular innovatsiya AQSh iqtisodiy o'sishining atigi yigirma foizini tashkil etishini ko'rsatmoqda.
Yagona ishlab chiqarish jarayoni (yuqorida tavsiflangan) holda mahsulot ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarilgan mahsulot va xizmatlarning iqtisodiy qiymati sifatida aniqlanadi. Ko'plab ishlab chiqarish jarayonlari mavjudligini tekshirishni xohlaganimizda, bitta jarayonda yaratilgan qo'shimcha qiymatni sarhisob qilishimiz kerak. Bu oraliq ma'lumotlarning ikki marta hisobga olinishiga yo'l qo'ymaslik maqsadida amalga oshiriladi. Qo'shimcha qiymat, chiqishlardagi oraliq yozuvlarni ayirish yo'li bilan olinadi. Qo'shimcha qiymatning eng taniqli va ishlatilgan o'lchovi YaIM (Yalpi ichki mahsulot) hisoblanadi. U xalqlar va sanoat tarmoqlarining iqtisodiy o'sish o'lchovi sifatida keng qo'llaniladi.
Download 47.19 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling