Ishlab chiqarish xarajatlarini boshqarish strategiyasi

ISHLAB CHIQARISH XARAJATLARINI BOSHQARISH STRATEGIYASI

Hozirgi sharoitda korxonalarda iqtisodiy samaradolikka erishish, o’z-o’zidan korxonalarda ishlab chiqarishni texnik darajasini ko’tarish va ularni yangi

texnika – texnologiyalar bilan ta’minlash, korxonada ishlab chiqarishni va
mehnatni tashkil etishni yaxshilash, maxsulot tuzilishini uzgartirish va xajmini
oshirish, tabiiy resurslardan foydalanishni yaxshilash va shu kabi masalalarni
o’rganib chiqishni talab qiladi. Bu masalalar esa korxonalarda xarajatlarni to’g’ri
boshqara olish evaziga oqilona amalga oshirilishi mumkin.
Har qanday korxonaning ishlab chiqarish - xo`jalik faoliyati xomashyo,
materiallar, yoqilg`i, ernergiya, ish haqi to`lash, xodimlar ijtimoiy va pensiya
jamg`armasiga to`lovlar, amortizatsiya ajratmalari va boshqa xarajatlar bilan
bog`liq. Muomila jarayonlari orqali bu xarajatlar korxona maxsulotini sotishdan
olingan tushumdan doimiy to`ldirib boriladi va bu ishlab chiqarish jarayonlarini
uzluksizligini ta`minlaydi. Ishlab chiqarish omillarini sotib olish uchun qilingan
xarajatlar ishlab chiqarish xarajatlari deyiladi.
Xarajatlar – bu resurslarni natural va fizik ko`rinishlarda sarflanishidir.
Xarajatlarning iqtisodiy mohiyatiga to’xtaladigan bo’lsak, Xarajatlar – bu mol
yetkazib berilishi yoki tovarlar ishlab chiqarilishi, xizmatlar ko’rsatilishi yoki
faoliyatning boshqa turlarini amalga oshirish natijasida kelib chiqadigan
aktivlarning kamayishi yoki majburiyatlarni o’z zimmasiga olish orqali ro’y
beradigan iqtisodiy resursning kamayishidir.
Xarajatlarni iqtisodiy tushunchasi resurslarni shakllanganligi ulardan muqobil
foydalanish muammolariga asoslanadi. Bir shlab chiqarish jarayonida
ishlatilayotgan resurslar boshqa maqsadlarda ishlatish imkoniyatini bermaydi.
Masalan, qurilishda ishlatilayotgan yog`och mebel, gurgut va boshqa tovarlar
ishlab chiqarishda foydalanilmaslgi kerak.
Korxonalar nuqtayi nazaridan iqtisodiy xarajatlar tashqi va ichki xarajatlarga
bo`linadi. Tashqi xarajatlar deb pul shaklidagi mehnat, yoqilg`i, xom-ashyo,
yordamchi materiallar, transport va boshqa xizmatlarga aytiladi.Bunda resurs
yetkazib beruvchilar korxona egalariv hisoblanmaydilar.
Shu bilan birga korxona o`zining xususiy resurslaridan faoydalanishi
mumkin. Bu holat ham xarajatlardan holi emas. Xususiy va mustaqil
ishlatilayotgan resurslar ichki va xarajatlar deyiladi. Bunday xarajatlarga me`yoriy
foyda, ya`ni bu ayni biznes sohasidagi kimnidir faoliyatini qo`llab – quvvatlash
uchun zarur bo`ladi.
Buxgalteriya nuqtayi nazaridan yondashganda ishlab chiqarish xarajatlariga
barcha real, xaqiqiy pul shaklidagi amalga oshiriladigan xarjatlar kiradi. Bularga
ishchilarning ish haqi; bino, dastgoh, stanoklarni ijara to`lovlari; transport
xarajatlariga to`lovlar; bank xarajatlariga to`lovlar; sug`urta kompaniyalariga
to`lovlar va boshqalar kiradi.
Iqtisodiy nuqtai nazaridan yondashganda ishlab chiqarish xarajatlariga
nafaqat pul shaklida amalga oshiriladigan xaqiqiy xarajatlar, balki o`z resurslaridan
optimal foydalanish imkoniyatini qo`ldan chiqarish bilan bog`liq bo`lgan korxona
tomondan to`lanmaydigan xarajatlar ham kiradi. Bu yondashuvga muvofiq ishlab
chiqarish xarajatlari tarkibida barcha oxirgi va me`yoriy foydani o`z ichiga olgan
ichki va tashqi xarajatlarni xisobga olish zarur.
Ishlab chiqarish xarajatlarining turli xil klassifikatsiyalari mavjud. Quyida eng
asosiy klassifikatsiyalarni ko`rib chiqamiz.
Alohida tadbirkorlik (korxona) nuqtai nazaridan :
yakka (individual) xarajatlar – aniq xo`jalik subyekti xarajatlarini o`zida
aks ettiradi;
jamiyat xarajatlari – bu umumiy iqtisodiy nuqtayi nazaridan biror bir
maxsulot hajmini ishlab chiqarishga sarflangan xarajatlardir.