Islep shıǵarıw faktorları hám islep shıǵarıw procesi

Islep shıǵarıw faktorları hám islep shıǵarıw procesi

Joba
1. Kárxananıń islep shıǵarıw sisteması jáne onıń tiykarǵı elementleri

2. Kárxanada islep shıǵarıwdı du’ziw principleri, túrleri, formaları hám usılları
3. Kárxananıń islep shıǵarıw quwatı jáne onı esaplaw usılı
4. Ónim sapası

1. Kárxananıń islep shıǵarıw sisteması jáne onıń tiykarǵı elementleri

Islep shıǵarıw kárxanalarınıń nátiyjelililik iskerligi texnika bazasınıń ósiwi hám islep shıǵarıw procesiniń barıwın shólkemlestiriw dárejesi hám de ónim jaratılıwı menen anıqlanadı. Kárxanalardıń tiykarǵı iskerligin islep shıǵarıw procesiniń barıwı quraydı. Onıń tiykarǵı waziypası tutınıw ma`nisin jaratıw bolıp tabıladı. Mısalı, qazip alıw tarawinda - mineral shiyki onimlerdi hám janar maydı qazib alıw, qayta islew tarawinda - shiyki onimdi qayta islew nátiyjesinde ónimdi tutınıw ushın tayarlaw. Islep shıǵarıw procesi kompleks process bolıp, bir-biri menen bekkem baylanıslı bolǵan texnologiyalıq hám miynet processlerin óz ishine aladı. Texnologiyalıq process - bul, miynet buyımları ózgeriwi (forması, sırtqı kórinisi, úlken-kishiligi, agregatliq jaǵdayı, dúzilisi hám t.b.) dıń nátiyjesi bolıp, tábiyiy processlerdi de óz ishine aladı. Bunday halda janlı miynet qatnaspaydi (mısalı, keptiriw - quyma, pokovkanin’ qurıwı, materiallar yamasa detallar maylang’annan keyin atmosfera sharayatında qurıwı), lekin bul process málim dárejede kisiler qadaǵalawı astında alıp barıladı.
Miynet procesi - bul, fizikalıq hám intellektual energiyanıń sarıplanıwı bolıp, tutınıw ma`nisi jaratılıwına qaratılǵan bolıp tabıladı.
Islep shıǵarıw procesiniń nátiyjesi texnologiyalıq rejimge ámel etiliwine hám sharayatlardıń jıyındısına baylanıslı (processti aparıw ushın texnologiyalıq rejim talapları jıyındısı: shiyki onim hám materiallardıń quramı, normadaǵı basım hám basqa islep shıǵarıw faktorları bolıwı shárt).
Házirgi zaman kárxanalarında islep shıǵarıw procesin ámelge asırıw ushın, islep shıǵarıw hám miynet qurallarınnan tısqarı, materiallıq sharayat (islep shıǵarıw jayı, jaqtılandıriw qurılmaları, bazalar hám t.b.) ámel etedi. Bul sharayatlar bolmasa processtiń júz beriwi yamasa ulıwma múmkin emes yamasa tek rawajlanbag’an tu’rde júz beredi.
Islep shıǵarıw procesi óz-ara, yaǵnıy: sociallıq-ekonomikalıq (kisiler munasábeti) hám materiallıq-texnikalıqa sharayatları menen xarakterlenedi.
Bul faktorlardıń tásiri nátiyjesinde hár qaysı kárxanada islep shıǵarıw procesi dúziledi. Házirgi zaman islep shıǵarıw kárxanalarında islep shıǵarıw procesi ishki dúzilisi tárepten birdey emes: ol ǵárezsiz processlerden shólkemlesken bolıp, túrli sırtqı kórinislerge hám ayriqsha ózgeshelikke iye. Bul ayırım ǵárezsiz processler, ádetde, tiykarǵı hám járdemshi processlerge bólinedi. Sonin’ menen birge, hár qanday tiykarǵı processti da strukturalıq bólimlerge bolıw múmkin (ónimlerdiń ayırım bólimlerin tayarlaw procesi parallel hám izbe-iz alıp barıladı). Bunday bólimler tiykarǵı ónimdi tayarlaw basqıshı dep ataladı (hár qaysı basqısh texnologiyalıq tárepten bólek islep shıǵarıw procesiniń bir bólegin quraydı).
Islep shig’ariw processinin’ basqishi bir-birinen qollanilatug’in texnologik usillar, úskenelerdiń xarakteri hám kadrlardıń qánigelesiwi menen parq etiledi. Mısalı, mashinasazliq kárxanalarınıń tiykarǵı procesi ush basqıshdan ibarat: tayarlaw, qayta islew hám jiynaw. Basqıshlar ayırım operatsiyalardan dúziledi. Operatsiya ózgermeytuǵın islep shıǵarıw quralları, miynet predmetleri hám jumıs jayında ámelge asıriladı. Buyımlardıń forması yamasa miynet buyımlarınıń ximiyalıq quramı bir neshe orınlarda jumısshılar qadaǵalawı astında ózgeriwine operatsiya dep ataladı. Operatsiya islep shıǵarıw procesiniń bir bólegi bolıp tabıladı. Materiallardı qayta islewde hám operatsiyalardı waqıt boyınsha orınlawda, tayarlawda aldınǵı hám de keyingi operatsiyalar sanı hám sapası menen baylanısadı. Operatsiyalar jumıs háreketleri (priyomlar) ga bólinedi.
Priyom - bul jumıs háreketiniń tuyıq procesi bolıp, bir isleytuǵın tamamlang’an jumıs elementinen ibarat esaplanadi. Hár qaysı jumıs priyomin orınlaw ushın, orınlawshı málim dárejede miynet háreketin ámelge asıradı (málim detaldi alıw, buraw, tartıw hám t.b. lar miynet háreketi priyominin’ bir bólegi bolıp, jumısshınıń qandayda bir buyımǵa tásiri yamasa jumısshınıń buyım menen ya’ki buyımsız bir jayǵa jılısıwı túsiniledi). Islep shıǵarıw procesin bolıwdan maqset jumıs kúshin racional jaylastırıw, maman jumısshılarǵa bolǵan talaptı anıqlaw, olar jumısınıń anıq esabın aparıw, yaǵnıy miynet ońimdarlıǵınıń artıwın, rezervlerin anıqlawdan ibarat. Islep shıǵarıw processleriniń joqarıda belgilengen elementlerge bóliniwi islep shıǵarıw procesiniń strukturasın quraydı. Islep shıǵarıw procesi tarawdıń ónimin tayarlaw daǵı roliga qaray, tiykarǵı, járdemshi hám xızmet etiwshi processlerge bólinedi. Miynet buyımlarınıń tiykarǵı ónimge aylantırılıwı tiykarǵı process dep ataladı. Bunday processlerge mashinasozlik zavodlarında tómendegiler kiredi: tayarlaw basqıshsında - shoyındı vanrankalarda eritiw, detallar quyılıw ushın qum qáliplerdi tayarlaw ; qayta isley alatuǵın basqıshda - ol mexanizmge tiykarlanǵan yamasa ıssılıq jolı menen detallarga ayriqsha ózgeshelik, ólshew hám sırtqı tárepke sapalı qayta islew; sabıwda - detallardi bir túyinge (uzelga) jıynaw yamasa tamamlanǵan buyımlar - mashinalar hám olardıń bólimlerin hám komplekt buyımlardı (podshipnikler, elektromotorlar, ásbaplar) jıynaw.
Járdemshi processler islep shıǵarıw ushın xızmet etedi hám ónim óndiristiń tiykarǵı procesin úzliksiz támiyinleydi. Bularǵa tómendegiler kiredi: islep shıǵarıwdı ásbap-úskene menen támiyinlew (shtamplar, modeller tayarlaw jáne olardı remontlaw ha’m qayta tiklew), remont boyınsha xizmet etiw (úskenelerdi remontlaw, modernizaciya hám hár qıylı úskenelerge ámeldegi xizmet etiw), hár qıylı energiya (elektr energiya, puw, hawa hám t.b.) lar menen islep shıǵarıw ushın xizmet etiw. Xizmet etiw procesine kárxanalardıń materiallıq-texnikalıq támiynatı, tayın ónimdi satıw, transport penen xizmet etiw hám taǵı basqalar kiredi.
Miynet qurallarına tásir qılıwdıń usıllarına hám xarakterine qaray tiykarǵı hám járdemshi processler: qol menen, mashina-qol menen, mashina menen, avtomatlastırılg’an hám apparat penen atqarılatuǵın processlerge bólinedi. Qol menen atqarılatuǵın process tiykarlanıp miynet predmetleri formasınıń ózgeriwine qaratılǵan boladı. Mashina hám qol járdemi menen atqarılatuǵın processga tek mashina menen atqarılatuǵın jumıs elementleri g’ana emes, bálki qol miyneti menen atqarılatuǵın jumıs da kiredi. Mısalı, detallardi qol menen alıp turıw usılında stanokda qayta islew. Mashina hám mexanizmler járdemi menen atqarılatuǵın processte materiallardıń forması, úlken-kishiligi, kórinisi, jaǵdayı ózgeredi hám jumısshılardıń qatnasıwı shegaralanǵan boladı. Avtomatlastırılg’an processler jumısshılar qatnaspaǵan halda yamasa tek olardıń gúzetiwi járdeminde ámelge asıriladı. Apparatlı process fizikaliq, ximiyalıq hám ıssılıq processlerine baylanıslı bolıp, bul arnawlı agregatlarda texnologiyalıq processlerdiń orınlanıwı menen xarkterlenedi.
Islep shıǵarıw processleri waqıt boyınsha dawam etiw qásiyetlerine qaray, tákirarlanıp turatuǵın hám úzliksizlerge bólinedi. Tákirarlanıp turatuǵın processlerde baslanǵısh sheki o’nim hám materiallar úskeneler járdeminde úzliksiz túrde qayta islenedi hám nátiyjede tayın ónimge aylandırıladı.
Hár qanday tarawdıń kárxanalarında hám cexlarında islep shıǵarıwdı shólkemlestiriw procesiniń tiykarında janlı miynet predmetleri hám miynet qurallarınnan waqıt hám keńislik racional túrde paydalanıw jatadı. Bul bolsa úskeneler, shiyki onim, materiallar, janar may, elektr energiya hám basqa islep shıǵarıw quralları hám de miynet resurslarınan paydalanıwda joqarı nátiyjelililikke erisiwdi talap etedi. Islep shıǵarıw procesin ratsional shólkemlestiriw islep shıǵarıwdı jetilistiriwdiń rejeli hám proporcional bolıwın támiyinleydi.

2. Kárxanada islep shıǵarıwdı shólkemlestiriw principleri, túrleri, formaları hám usılları

Islep shıǵarıwdı shólkemlestiriwdiń eń aldıńǵı formalarına qánigelestiriw, kooperativlestiriw hám kombinatsiyalaw kiredi.
Islep shıǵarıwdı qánigeliklestiriw - bul, social miynet bólistiriwiniń eń zárúrli formalarınan biri esaplanıp, ol ilimiy-texnikalıq rawajlanıw hám óndiristiń basqarıw sisteması menen tıǵız baylanıslı bolıp tabıladı. Kárxanalar araliq hám olar ortasındaǵı miynet bólistiriwiniń tiykarın miynet quralların qánigelestiriw quraydı. Kárxana ishindegi qánigelestiriw cexlardı hám uchastkalardı ayırım ónim óndiriske yamasa texnologiyalıq processtiń málim basqıshın orınlawǵa jóneltiredi.
Qánigelestiriw, ónimdi standartlaw, normalastırıw hám detallardi unifikaciyalawǵa tiykarlanadı, sonıń menen birge, texnologiyalıq processler mexanizatsiyalastırıladı hám qánigelesken úskenelerden keń kólemde paydalanıladı. Mashinasazliq zavodları hám olardıń bólimlerin qánigeliklestiriw dárejesi tiykarlanıp eki faktorg’a: islep shıǵarıw kólemi hám ónimniń miynet talap etiwine baylanıslı.
Tarawdıń kárxanalarında qánigelestiriwdin’ ush: buyımlar; texnologiyalıq; detallar boyınsha qánigeliklestiriw formaları bar.
Cexlar, uchastkalar hám jumıs jayın texnologiyalıq qánigeliklestiriw nátiyjesinde olardıń hár biri birdey texnologiyalıq operatsiyanı hám birdey jumıstı atqaradı. Mısalı, mashinasazliqta temirshilik, zagotovkalar qóyatuǵın, mexanika, ıssılıq, sabıw hám basqa cex hám de uchastkalar, metallurgiya tarawinda domna, marten hám prokat cexları du’ziledi; toqımashılıq fabrikalarında jip iyiriw; toqiw hám basqalardıń du’ziliwi texnologiyalıq qánigelestiriwge mısal bola aladı. Islep shıǵarıw kólemi artıp barǵan sayın kárxanalardıń bólimleri (cex, uchastkalar ) de texnologiyalıq qánigelestiriwdin’ teren’lesiwi payda boladi: ónimlerdiń ólshemine qaray (mısalı, mexanika cexi iri, orta hám mayda); materiallar túrine qaray qayta islewi boyınsha (mısalı, polat, shoyın hám sozılatuǵın shoyın ); quyiw cexları hám t.b processlerdiń operatsiyaları boyınsha (tokarliq, frezerlik, tegislew, párdazlaw).
Texnologiyalıq qánigeliklestiriw sharayatında ónimliligi joqarı bolǵan texnikadan hám texnologiyadan, sonıń menen birge, aldıńǵı islep shıǵarıw usıllarınan jaqsılaw paydalanıwǵa erisiledi. Sexlar hám uchastkalardı buyımlar boyınsha qánigeliklashtirishda bulardıń hár biri texnologiyalıq tárepten hár túrlı bolǵan operatsiyalardı birdey degi detallar yamasa uzellar boyınsha atqaradı. Kárxanalardıń bólimlerin buyımlar boyınsha qánigeliklestiriw forması kóp tárepten tar qánigelesken zavodlar ushın xarakterli bolıp tabıladı (ǵalabalıq hám iri ceriyali islep shıǵarıwlarda ). Bunday cexlar agregatlarinin’ ayırım detallari hám bólimlerin óndiriske iykemlesedi, nomenklaturasi bolsa shegaralanǵan boladı (mısalı, avtomobil zavodlarında — mashinanıń arqa kóprigin yamasa motorın isleytuǵın cexlar, vagonsazliq zavodında ressor, stanoksazliqta —stamina, korpus detallari, shesterenkalar, vtulkalar hám richaglar cexi). Cexlardıń buyımlar boyınsha qurılısı qaǵıyda boyınsha tuyıq processlerge alıp keledi, bunday cexlarda hár túrlı basqıshqa tiyisli yamasa qayta islew túrine qaray processler izbe-iz birge alıp barıladı. Cexlardıń texnologiyalıq qánigelesken formasınan az-azdan anaǵurlım aldıńǵı bolǵan buyımlar boyınsha qánigelesiwge ótiwi mashinasazliq kárxanalarınıń islep shıǵarıw strukturasın jetilistiriwdiń házirgi sharayattaǵı birden-bir tendentsiyası bolıp tabıladı.
Buyımlar boyınsha qánigelestiriw tómendegilerdi názerde tutadı: texnologiyanı puqta islep shıǵıw, joqarı ónimli úskenelerdi qóllaw, materiallardan paydalanıw koefficiyentiniń joqarı bolıwı, miynet ónimliligin asırıw, kárxanalardıń cex hám bólimlerindegi basshılar hám konkret atqarıwshılar juwapkershiligin asırıw, islep shıǵarıwdı shólkemlestiriwde aldıńǵı usıllardan keń paydalanıw. Buyımlar cexin shólkemlestiriw eki shárt-jaǵdayǵa tiykarlanadı: 1) ónimler kólemi ádewir bolsa, ǵalabalıq hám ceriyalap islep shıǵarıwdı ósiriw zárúr ; 2). mashinasazliqt jańa texnologiyanı engiziw, metallǵa qayta islewde elektr usıllarınan paydalanıw, islep shıǵarıw processlerin kompleks mexanizatsiyalaw hám avtomatlastırıw.
Islep shıǵarıw processleriniń buyımlar boyınsha dúzilisine zavod -avtomat mısal bóle aladı. Mısalı, alyumindan avtomobilg' porshenlarini islep shıǵaratuǵın zavod -avtomat bir Agregatda hár qıylı processlerdi birlestiradi. Bularǵa suyıq eritpeni tayarlaw, quyılıw, porshenlarga ıssılıq járdeminde qayta islew, mexanik qayta islewdiń qattılıǵın, porshenlarning úlken-kishiligi boyınsha saralawdı hám jaylawdı tekseriw.
Detallar bo'iicha qánigeliklestiriw islep shıǵarıw uchastkaların bólekan qánigelesken úskeneler menen qurallandırıw nátiyjesinde sheki onimlerdi tejab-tergab isletiwdi hám joqarı miynet ónimliligine erisiwdi názerde tutadı. Zavodlardı detallar boyınsha qánigeliklashtirishda tek birdey túrdegi mashinalardıń birdey nomdagi yamasa birdey degi detallari tayarlanadı. Detallar boyınsha qánigeliklestiriw standartlawdıń keń kólemde rawajlanıwın, detallar hám bólimlerdiń konstruktsiyasini normalastırıwtırıw óz-ara baylanıslılıǵın hám islep shıǵarılıp atırǵan ónimdiń birdey sapalı bolıwın názerde tutadı. Qánigeliklashtirishning bul forması kóbirek mashinasozlik hám jeńil tarawdıń de tarqalǵan, sonıń menen birge, basqa islep shıǵarıw tarmaqları (metallurgiya, mebel, tigiw, ayaq kiyim tarawdıń lari) de da rawajlanıp atır. Detallar boyınsha qánigeliklestiriw mashinasozlik zavodlarında mayda ceriyali hám donalab óndiriste keń tarqalǵan. Bunday qánigeliklashtirishdan maqset kárxanalardı unifikaciyalaw, detallar toparın texnika tárepinen tiykarlash hám olardı tayarlawdı texnologiyalıq, yaǵnıy gruppa jolı menen ámelge asırıwdan ibarat esaplanadi. Keyingi waqıtlarda qánigeliklashtirishning funktsional forması jáne de kóbirek kózge taslanatuǵın boldı. Ol kárxanalarda óndiriske xızmet etetuǵın islerdi orınlawǵa qánigeliklesedi, mısalı, remont jumısları, júklerdi tashib aparıw hám h. k.
Kárxanalardı, cexlardı qánigeliklestiriw islep shıǵarıwdı kooperativlashtirishni hám qandayda -bir ónim tayarlaw ushın birgelikte jumıs aparıwdı talap etedi. Zavod ishindegi kooperativlashtirish degende Sexlar hám jumıs jaylarınıń birgelesip ónim óndirisin shólkemlestiriw túsiniledi.
Cex hám uchastkalar óndirisiniń óz-ara baylanıslılıǵı texnikalıq tayarlanıw processinde anıqlanadı. Konstruktorlıq hám texnologiyalıq tayarlıq dáwirinde zavod ishindegi kooperativlashtirish máselesi hám islenetuǵın materiallar, yarımfabrikatlarning marshruti anıqlanadı. SHunday etip, zavod ishindegi kooperativlashtirish belgilengen muhlatda miynetti, materiallardı kem jumsaw nátiyjesinde rejede kórsetilgen ónimdi kompleks hám sapalı tayarlawdı támiyinleydi.
Qánigeliklashtirishning ámeldegi túrlerine muwapıq, kooperativlashtirish da tómendegi úsh túrge ajratıladı:

• 
  buyımlar boyınsha kooperativlashtirish — bunda sońǵı ónimdi komplektlash ushın ayırım cexlar yig'uv cexiga tayın agregatlar jetkezip beredi;
  
• 
  detallar boyınsha kooperativlashtirish — bunda cex ayırım detallarni yamasa uzellarni jetkezip beredi;
  
• 
  texnologik kooperativlestiriwde bir cex basqası ushın yarım tayın fabrikatlar jetkezip beredi yamasa bólek operatsiyalardı atqaradı.
  

Qánigelestiriw hám kooperativlestiriw menen bir qatarda kombinatsiyalaw da kárxanalarda islep shıǵarıwdı shólkemlestiriwdiń tiykarǵı formalarınan biri esaplanadı.
Kombinatsiyalawdı tómendegishe tahriflash múmkin: kombinatsiyalaw tarawdıń dıń túrli tarmaqlarınıń bir kárxanaǵa qosıluvidirkim, bunda bul tarmaqlar sheki onimlerdi izbe-iz islep beretuǵın tarmaqlar (mısalı, rudadan shoyın quyılıw hám shoyındı polatqa aylandırıw, keyininen polattan túrli tayın buyımlar islep shıǵarıw bolıwı múmkin) yamasa biri ekinshisine salıstırǵanda járdemshi rol o'ynovchi tarmaqlar boladılar (mısalı, shıǵındılardı yamasa bir zattı islegende shıqqan zatlardı jumısqa salıw, buyım jaylaw ushın kerekli zatlar islep shıǵarıw hám taǵı basqalar). Mashinasozlik islep shıǵarıw texnologiyasınıń ayriqsha ózgesheligi kombinatsiyalawdıń keń tarqalmasligiga sebep boldı. Kombinatsiyalaw, ásirese, ximiyalıq hám fizikaviy-ximiyalıq processler menen sheki onimlerdi qayta islew (ximiya, metallurgiya, gaz tarawdıń i hám h. k.) tarawdıń larida rawajlanǵan hám olar ushın xarakterli bolıp tabıladı. Kombinatsiyalaw — bul, túrli tarawdıń tarmaqlarında islep shiǵarılatuǵın hár túrlı ónimlerdi bir kárxanada birlestiriw, bolıp esaplanadı.
Óndiriste kombinatsiyalaw úsh tiykarǵı forması menen parq etiledi:

• 
  xom buyımlardı izbe-iz islew;
  
• 
  ishlab shıǵarıw shıǵındılarınan paydalanıw ;
  
• 
  xom buyımlardı kompleks túrde islew.
  

Islep shıǵarıw tipi degende texnikalıq shólkemlestiriw hám ekonomikalıq ózgesheligi, qánigeliklestiriw hám tayarlanǵan ónim nomenklaturasi, kólemi hám bir nomda shiǵarılatuǵın ónim dárejesiniń turaqlılıǵı, turaqlılıǵın hám basqalar jıyındısı túsiniledi.
Islep shıǵarıw kólemi hám qánigeliklestiriw dárejesi túrlishe bolǵanda, úskenelerden paydalanıw shárti hár túrlı boladı. Birdeyde islep shiǵarılatuǵın ónim kólemi úskenelerdi tańlawǵa hám texnologiyalıq ásbap -úskenelerdiń ximiyalıq ózgesheliklerine tásir etedi. Ayırım buyımlardı tayarlaw ushın belgilengen joqarı ónimli úskeneler ónimleri túrlishe bolǵan hám tez-tez ózgerip turatuǵın zavodlar ushın tuwrı kelmeydi. Olar islep shıǵarıw strukturasın belgileydi hám de texnologiyalıq process ózgeshelikin hám olardıń quralanganligi, islep shıǵarıw processlerin hám jumıs jayındaǵı miynetti shólkemlestiriw formaların hám de taǵı basqarishning anıq usılların kórsetedi. Islep shıǵarıw kárxanalarınıń ekonomikalıq dárejesi kóp tárepten islep shıǵarıw túrlerine baylanıslı. Tarawdıń kárxanalarınıń jumıs tájiriybesi sonı kórsetedi, házirgi sharayatta islep shıǵarıwdı shólkemlestiriwdiń tiykarǵı túrleri donalab, ceriyalab hám ǵalabalıq óndiris shıǵarıwdan ibarat.
Donalab ónim islep shıǵaratuǵın kárxanalar tutınıwı shegaralanǵan buyımlardı tayarlaw ushın shólkemlestiriledi. Donalab óndiristiń tiykarǵı qásiyetleri tómendegilerden ibarat:
• tayyorlangan ónimdiń kóp xilliligi, olardan tiykarǵı bóleginiń tákirarlanmasligi, sonıń menen birge, onsha kóp bolmaǵan muǵdarda islep shıǵarılıwı;
• ish jayların texnologiyalıq qánigeliklestiriw, málim detallarni hám operatsiyalardı turaqlı túrde jumıs jaylarına biriktirip qoyıwdıń múmkin emesligi;
• universal úskenelerdiń jáne onıversal yig'uv ásbap -úskenelerdiń qollanılıwı ;
• qo'l menen jıynalatuǵın hám juwmaqlawshı operatsiyalar úlesiniń úlkenligi;
• universal hám joqarı maman jumısshılardan kóp paydalanıw ;
• ishlab shıǵarıw ciklınıń salıstırǵanda uzınlıǵı ;
• uskunalarni tez-tez sazlaw natijasida olardan paydalanıw koefitsientining kamligi.
Ónimdi donalab islep shıǵaratuǵın kárxanalar natiyjeliligi hám miynet ónimliligi dárejesiniń tómenligi, tiykarǵı hám járdemshi materiallardıń kóp sarp etiw bolıwı, ónimdiń ózine túser bahası joqarı bolıwı menen basqa kárxanalardan parıq etedi. Ceriyali islep shıǵarıwdı shólkemlestiriw. Ónimdi ceriyalab óndiriwshi kárxanalarda salıstırǵanda kóbirek qaytarılatuǵın ónim tayarlanadı, lekin donalab óndiriske qaraǵanda ónim nomenklaturasi anaǵurlım shegaralanǵan boladı. Ceriyali islep shıǵarıw procesiniń dúzilisi hár bir jańa ceriyada ózgeriwi múmkin. Ceriya degende óndiriske bir waqtıniń ózinde hám izbe-iz túsiriletuǵın konstruktiv birdey degi buyımlardıń bir neshesi túsiniledi. Ceriyali óndiriste hár qaysı qánigelestirilgen uchastkada, birinshi náwbette, mexanika Sexlarında birdey degi gruppa detallarni qayta islew támiyinlenedi. Qayta islew usılların qánigeliklew texnologiyalıq processlerdi tezlestiriwge sharayat jaratadı. Ceriyali óndiristiń ózgesheligi Sex hám pútkil kárxananı shólkemlestiriw formasına hám de taǵı basqarıw sistemasına hám joybarlawǵa tásir etedi. Ayırım kárxanalarda islep shıǵarıw uchastkaları tiykarǵı texnologiyalıq belgilerge tiykarlanıp tashkil etilse, ceriyali óndiriste bolsa, olar buyımdıń texnologiyalıq belgileri boyınsha shólkemlestiriledi.
Ónim nomenklaturasining túrli-tumanlıǵı hám óndiristiń kólemine qaray (yaǵnıy kárxanalardı qánigeliklestiriw dárejesine qaray) ceriyali islep shıǵarıw tómendegi ceriyalarga bólinedi:
a) mayda ceriyali islep shıǵarıw óz ózgesheligi menen donalab óndiriske jaqın turadı hám bunda ónim mayda ceriyalab, yaǵnıy bir neshe donalab, o'nlab yamasa júzlegen dana islep shiǵarıladı ;
b) o'rtacha ceriyali óndiriste ónim islep shıǵarıw ceriyalab (o'nlab hám júzlegen nomda) islep shiǵarılatuǵın mashinalar quwatınıń úlken-kishiligine baylanıslı ;
v) iri ceriyali islep shıǵarıw bolsa salıstırǵanda az nomenklaturada kóplegen ónim islep shıǵarıw menen xarakterlenedi.
Ceriyali islep shıǵarıwdı shólkemlestiriw tómendegi tiykarǵı ayrıqshalıqlar menen xarakterlenedi:

• 
  ishlab shıǵarılıp atırǵan ónim nomenklaturasining kópligi hám turaqlılıǵı ;
  
• 
  ixtisoslashtirilgan jumıs jayına turaqlı túrde baylanısqan operatsiyalardı orınlaw ;
  
• 
  mahsulotni ceriyalab islep shıǵarıw hám detallarni partiyalap, aldınan belgilengen tártipte gezekpe-gezek islep shıǵarıw ;
  
• 
  ixtisoslashgan hám arnawlı úskeneler menen birge universal ásbap -úskeneler qóllaw ;
  
• 
  mahsulot óndiriste kóp miynet talap etetuǵın hám qol járdemi menen atqarılatuǵın jumıstıń úlesin kemeytiw;
  
• 
  ishlab shıǵarıw procesiniń salıstırǵanda qısqarıwı (ayırım óndiriske salıstırǵanda ).
  

Islep shıǵarıwdı basqarıw degende islep shıǵarıw sheńberinde ámelge asırilatuǵın basshılıq, shólkemlestiriwshilik hám basqarıw xarakter degi bólek iskerlik túsiniledi. Bunday basqarıwda eki tárep:
• ijtimoiy-ekonomikalıq ;
• tashkiliy-texnikalıq tárepler parq etiledi. Bul hár eki tárepler óz-ara baylanıslı, lekin óndiristiń barıwına sociallıq-ekonomikalıq tárep sheshiwshi tásir kórsetedi, sebebi islep shıǵarıwdı basqarıw bárinen burın, adamlardı, olardıń miynetin basqarıw bolıp tabıladı.
Óndiristiń ǵalabalıq túri. Ǵalabalıq islep shıǵarıw birdey degi ónimdi úzliksiz túrde uzaq dáwir dawamında kóplegen hám tákiraran islep shıǵarıw menen xarakterlenedi. Uchastkada, liniyada, jumıs jayında islep shıǵarıw procesi qatań túrde qaytarıladı. Bunday kárxanalar dem-badam bir yamasa eki qıylı ónim óndiriske qánigeliklesedi.
Óndiristiń ǵalabalıq túri tómendegi tiykarǵı qásiyetleri menen xarakterlenedi:

• 
  mahsulotning onsha kóp bolmaǵan nomenklaturasini turaqlı túrde kóplegen islep shıǵarıw ;
  
• 
  doimiy ravishda biriktirilgan bitta operatsiyani bajarish uchun ish jayın qánigeliklestiriw;
  
• 
  maxsus úskeneler hám joqarı ónimli úskenelerdiń úlesin málim dárejede kóbeytiw;
  
• 
  mexanizatsiyalashgan hám avtomatlasqan processlerdiń úlesin kóbeytiw hám qol miyneti menen atqarılatuǵın jumıstı keskin kemeytiw;
  
• 
  ishlab shıǵarıw procesin kemeytiw (ceriyalab óndiriske salıstırǵanda );
  
• 
  ishlab chiqarishni boshqarish funktsiyasini markazlashtirish va operativ joybarlaw.
  

Kárxana jumısınıń ekonomikalıq natiyjeliligin asırıw kóp tárepten ayriqsha hár túrlı tipdagi islep shıǵarıw menen anıqlanadı hám jáne de aldıńǵı texnologiyanı engiziw hám islep shıǵarıwdı shólkemlestiriw menen belgilenedi. Mısalı, donalab óndiriste kárxanalardıń arnawlı qayta qurallanıwına ketetuǵın ǵárejetlerdiń ózine túser bahası daǵı úlesi 1, 5-2, 5 protsentti, ceriyali túrinde 5-6, 0 protsentti hám ǵalabalıqta bolsa 8-12 protsentti quraydı. Kárxanalarda qollanılatuǵın óndiristiń házirgi zaman usılları tómendegi kórinislerde boladı : a) úzliksiz (potok); b) partiyalap hám v) donalab islep shıǵarıw. Bulardıń bir-birinen farqi ish joyini Qánigeliklestiriw dárejesi, miynet buyımlarınıń jumıs jayındaǵı háreket usılı, Sex hám uchastkalardıń qurılıs usılları, ritmlilik hám úzliksizlik dárejesi menen belgilenedi. Nátiyjelililik - bul paydalılıq, nátiyjelilik bolıp tabıladı. Ekenin aytıw kerek, qanday da nátiyje alıw ushın miynet qılıw, islew, ónim islep shıǵarıw yamasa xizmet kórsetiw hám málim muǵdarda ǵárejet qılıw kerek.
Nátiyjelililikti anıqlaw ushın nátiyjeni sol nátiyjege erisiwge sarplanǵan ǵárejetler yamasa resurslar menen salıstırıwlaw kerek. Sonday eken, Nátiyjelililik islep shıǵarıw iskerligi nátiyjeleri menen olarǵa erisiw ushın sarplanǵan miynet, materiallıq hám finanslıq resurslarınıń óz-ara qatnası bolıp tabıladı.