Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti elektr energetikasi fakulteti

2. Sinov sharoitiga talablar: 
Sinov sharoitini izolatsiyaning ishlash sharoitiga maksimal yaqinlashtirish va aniqroq natija
olish uchun bir qancha shartlar bajarilishi kerak: 
1. Sig‘imi elektr maydon shakliga ta’sir ko‘rsatuvchi va tashqi elektr magnit maydon ta’sirini 
bartaraf etish uchun katta o‘lchamli predmetlarni sinov va o‘lchov olib borilayotgan joydan 
uzoqlashtirish kerak. Buning uchun zaminlangan yoki o‘zga kuchlanish ostidagi o‘lchami katta 
uskunalar sinov obyektidan ma’lum bir masofada bo‘lishi kerak. Misol uchun kuchlanishi 220 
kVdan yuqori kuchlanishda sinov o‘tkazilsa, qayd etilgan masofa sinov obyekti o‘lchamiga nisba-
tan 2-3 marta katta bo‘lishi kerak. 
2. Tashqi maydonning o‘lchash natijalariga ta’sirini bar-taraf etish uchun sinov maydoni 
maxsus o‘tkazuvchi ekran-Faradey qafasi ichiga olinadi. Ekran ishonchli zaminlangan bo‘lishi 
kerak. Bu haqiqatan ham tashqi maydon ta’sirini va elektromagnit maydon tarqalishini bartaraf 
etadi.
3. Asosiy talablardan yana biri bu sinov jarayonida texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qilish 
va zaminlash jamlamasining qarshiligi 0,5 Om dan katta bo‘lmasligini ta’minlash. 

---

3 
4. Potensiallarning taqsimlanishini tekislash uchun inshoatning poliga setka to‘shalishi va 
sinalayotgan obyekt ham aktiv qarshilikli folgalar yordamida yer ustidagi nuqtalarda zaminlanishi 
kerak. 
5. Sinash maydoni shunday tanlanishi zarurki, sinalayotgan obyektdan-laboratoriya devorlari 
va doimiy to‘siqlarga hamda elektr qurilmalarining zaminlangan qismlarigacha bo‘lgan masofa 
tavsiya etilgan normaga mos kelishi va oldinda ko‘zda tutilmagan yo‘nalish bo‘yicha razryadla-
nishning rivojlanishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak.
3. Yuqori kuchlanish uskunalari. 
3.1. Impulsli kuchlanish generatorlari. 
Yuqori kuchlanish elektr qurilmalarining izolatsiyasi yashin urilishida impuls kuchlanish 
ta’siriga tushib qoladi. Ma’lumki, izolatsiyaning razryadlanish kuchlanishi impuls shakliga va 
uning davom etish vaqtiga bog‘liqligi uchun sinov impulsini normallash zarur. Izolatsiyani sinash 
uchun qo‘llaniladigan normallashgan aperiodik impulslarni impuls kuchlanish generatori (IKG) 
uskunasi yordamida olish mumkin. Impuls kuchlanish generatorining sxemasi va elementlarining 
parametrlari ma’lum bo‘lsa, uning chiqishidagi kuchlanish shaklini quyidagi formula yordamida 
topish mumkin: 
U=n

U
0

(
1
T
t
е
-
2
T
t
е
) (1) 
bu yerda:
T
1
=(K
p
+ R
dg
)

(S
g
+ S
x
) T
2
=C
x

(R
f
+ R
dg
) 
R
dg
- IKG pog‘onalarining tinchlantirish (dempferlash) qarshiliklarining yig‘indisi.
Kuchlanish impulsining fronti T
2
bilan aniqlaniladi. Impuls frontining davom etish vaqti t
f
kuchlanishning, maksimal kuchlanishning 90% va 30% qiymatlariga teng bo‘lgan vaqtlari 
orasidagi farqdan 1,67 marta katta deb aniqlanadi.
Agar t
f
vaqt ichida impulsning 
1
T
t
е
tashkil etuvchisi (T
1
>>T
2
) so‘nmasa, unda (1) o‘rniga 
0
U
n
U

=1-
2
T
t
е
ni yozishimiz mumkin. Frontning hisobiy uzunligini quyidagi tenglamalarni yechib 
topish mumkin: 
0,3=1-
2
T
t
e
0,9=1-
2
T
t
e
bundan
t
f
=3,22

T
2
=3,2

C
x

(R
f
+ R
dg
) 
t
f
=
3
,
0
9
,
0
1
2


t
t
=1,67

(t
2
–t
1
) (2) 
Impulsning uzunligi t
i 
amalda T
1 
doimiy vaqt bilan aniqlanadi.
t
i
=0,69

T
2
=0,69

(Kp + Rdg)

(Sg + Sx) (3) 
Yuqoridagi (2)va(3) formulalarda IKG ning parazit sig‘imlari hisobga olinmagan, chunki 
ularni hisobga olish qiyin va noaniq.
IKGda dastlab kondensatorlar katta r
himoya 
>> r
so‘ndirish
qarshiliklar orqali bir vaqtda zaryadlana-
dilar. Natijada, toq sonlar bilan belgilangan tugunlar potensiali nolga, juft sonlar bilan belgilangan 
tugunlar potensiali esa transformator kuchlanishi (U
o
)ga teng bo‘ladi. 2-3, 4-5 va hokazo tugunla-
riga ulangan qo‘sh shar (QSH) uchqun oraliqlari (U
o
) shunday tanlanadiki, U
o
kuchlanishi birin-
chi U
O
da uchqun hosil qilsin. Natijada 3-tugun, 2-tugun potensialini oladi, 4-tugun potensiali esa 
2U
o
ga ko‘tarilib, ikkinchi U
o 
da uchqun hosil qiladi, 6-tugun potensiali 3U
o
ga keltiriladi va h.k. 

---

4 
Ketma-ket U
o
lar teshilishi kondensator S lar ketma-ket ulanib, n tugunda n

U
o
qiymatli kuchla-
nishni hosil qiladi va ajratuvchi U
o
da uchqun hosil bo‘-lishiga olib keladi. Shuning bilan 
sig‘imning to‘plagan energiya impulsi sig‘imining R
1
qarshilik orqali zaryadlanishi, S
1 
ning esa 
zaryadsizlanishi boshlanadi. S
2
sig‘im zaryadlanib bo‘lgandan keyin u ham R
2
qarshilik orqali 
zaryadsizlana boshlaydi. S
2
sig‘imning zaryadlanish vaqti sinov obyektida hosil bo‘lgan to‘lqin 
frontini, S
1
va S
2
sig‘imlarning R
2
qarshilik orqali zaryadsizlanishi esa bu to‘lqin uzunligini ani-
qlaydi.