Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali “ ” kafedrasi

3. Chegaraviy holat bo`yicha hisoblash.
1. Xavfli nagruzkalar usuli. Bu usulda mustahkamlik sharti siaftida inshootga ta'sir qiladigan eng katta nagruzka ruxsat etilgan qiymat (Р) dan oshib ketmasligi kerakligi talabi qo`yiladi. Ruxsat etilgan nagruzka xavfli nagruzkaning mustahkamlikning extiyot koeffisiyenti deb ataladigan biror koeffitsiyent (n>1) ga bo`lingan qiymatiga teng:
Р_мах (6)
bunday markaziy cho`zilish yoki siqilishda xavfli kuch quyidagi tenglamadan topiladi.
Р<sub>х</sub> (7)
Mo`rt materiallar uchun oquvchanlik chegarasi o`rniga mustahkamlik chegarasini olish mumkin:
Р<sub>х</sub> F (8)
Ruxsat etilgan kuchlanishlar usuli
Bu usulda sterjenda paydo bo`ladigan eng katta kuchlanish ruxsat etilgan qiymatdn ortib ketmasligi talab etiladi. Ruxsat etilgan normal kuchlanish ( ) bilan belgilanadi.
Masalan cho`zilishda mustahkamlik sharti quyidagi ko`rinishga ega:
(9)
Haqiqiy kuchlanishni ruxsat etilgan qiymatga teng deb taxlil qilsak,quyidagiga ega bo`lamiz:
;

Ruxsat etilgan kuchlanish xavfli kuchlanish ni mustahkamlikning extiyot koeffisiyenti n ga bo`lingan qiymatiga teng:

; (10)
3. Chegaraviy holatlar usuli. Turli omillarning ta'sirini to`la hisobga olish uchun qurilish konstruksiyalari ancha ilg`or bo`lgan chegaraviy holatlar usuli bilan hisoblanmoqda. Konstruktsiyaning belgilangan ekspluatatsion talablarga javob bera olmaydigan holati chegaraviy holat deb ataladi.
Chegaraviy holat bo`yicha hisoblash usulida konstruksiyani qurish va foydalanish jarayonida chegaraviy holat paydo bo`lishiga yo`l qo`ymaslik nazarda tutiladi.
Qurilish normalari va qoidalari (QNvaQ) da chegaraviy holatlar ikki guruxga bo`linadi.
Birinchi guruxga yuk ko`tarish qobiliyatining yo`qolishi (yemirilishi tufayli) yoki foydalanishga yaroqsizligi kiradi.
Ikkinchi guruxga normal foydalanishga (cheksiz muddatda) yaroqsizligi (yo`l qo`yib bo`lmaydigan ko`chishlar, tebranishlar va darzlar tufayli) kiradi. Mustahkamlikni tekshirish hisobiy kuchlanish formulasi bo`yicha bajariladi.

R-materialning hisobiy qashiligi. R
R^N-materialning normativ qarshiligi
k-materialning normativ qarshiligidan chetga og`ishlarni hisobga oluvchi xavfsizlik koeffitsiyenti.






Xulosa: Statik noaniq sistemaning «ortiqcha» bog‘lovchilari soni shu sistemaning statik noaniqlik darajasi deyiladi. Masalan: yuqoridagi balka (1-rasm, a) bitta «ortiqcha» tayanch bog‘lovchisiga ega bo‘lgani uchun, bir marta statik noaniqdir. Statik noaniq sistemalar ichki, tashqi, ham ichki, ham tashqi statik noaniq sistemalarga bo‘linadi (2-rasm). Ichki statik noaniq sistema deb, uchta tayanch bog‘lovchisiga ega bo‘lgan (yopiq kontur) statik noaniq sistemaga aytiladi (2-rasm, a). Uchtadan ortiq tayanch bog‘lovchisiga ega bo‘lgan, ochiq sharnirsiz sistemalar tashqi statik noaniq sistemalar deyiladi (2-rasm, c). Agar sistema yopiq konturdan iborat bo‘lib, uchtadan ortiq tayanch bog‘lovchisiga ega bo‘lsa, bunday sistemalar ichki ham tashqi statik noaniq sistemalar deyiladi (2-rasm, b). Statik noaniq sistemalarni hisoblash statik aniq sistemalarga nisbatan murakkab hisoblanadi. Statik noaniq sistemalarda temperaturaning o‘zgarishi va tayanchlar cho‘kishi qo‘shimcha zo‘riqishlarni paydo qiladi. Sistema elementlarining uzunliklari va ko‘ndalang kesimlari hisoblashdan oldin belgilangan va aniq bo‘lishi kerak. Bu o‘lchamlardagi farqlar va elementlarini yig‘ishida yo‘l qo‘yilgan ba’zi noaniqliklar ham sistemada qo‘shimcha zo‘riqishlar hosil qiladi.
Adabiyotlar:

1. 
   M.T O'rozboyev «Materiallar qarshiligi kursi» Toshkent, «O'qituvchi» 1979 yil.
   
2. 
   K.M Mansurov «Materiallar qarshiligi kursi» Toshkent, «O'qituvchi» 1983 yil.
   
3. 
   A.V Darkov, G.S Shpirov «Soprotivleniye materialov» Moskva«Vo'sshaya shkola» 1993 g.
   
4. 
   N.M Belyayev va boshqalar, «Materiallar qarshiligidan masalalar to'plami» Toshkent, «O'qituvchi» 1993 yil.
   
5. 
   N.M Belyayev i dr. «Sbornik zadach po soprotivlenin materialov» M, «Nauka» 1992 g.