Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti Olmaliq filiali Kafedra: «Metallurgiya» «Pirometallurgiya jarayonlari nazariyasi»

Metastabil mintaqasining borligi kurtak paydo bo‘lishida qiyinchiliklar bilan bog‘liqdir. Har qanday o‘ta to‘yinishga o‘ziga xos kurtakning kritik diametri borki, qaysidan boshlab tomchining o‘lchamlari o‘sib boradi. Qanday qilib kurtak paydo bo‘lishi mumkin? Gomogen sharoitda kurtak bug‘da zichlikning fluktuatsiya natijasida paydo bo‘lishi mumkin. Bug‘ning hajmida gomogen kurtak paydo bo‘lishidan tashqari zarracha dastgohning devorida yoki boshqa moddaning sirtida paydo bo‘lishi mumkin. Geterogen sharoitida kurtak ancha osonroq paydo bo‘ladi. Buning natijasida diagrammadagi AB chizik faqat termodinamik muvozanat bilan belgilansa, A1B1 chizig‘i tajribaning fizikaviy sharoitlari va boshqa moddaning chang bo‘lishi bilan aniqlanadi. Yuqorida aytilgan hamma xulosalar bug‘ning qattiq fazaga kristallanishiga ham tegishlidir. Agarda bug‘dan kristall o‘sib borsa, jarayon ikki bosqichda o‘tib boradi: birinchi bosqichda bug‘dan chiqqan molekulalar adsorbirlangan qatlamni tashkil qilishadi, ikkinchi bosqichda esa adsorbirlangan molekulalar qattiq moddaning kristallariga o‘tadi.

Harorat oshishi bilan har qanday moddalar to’yingan bug’ bosimi ortadi va bu diagrammada ko’rsatilgan 1-rasm. Og’ish chizig’ida joylashgan barcha nuqtalar Sistema muvoznat holatiga to’g’ri keladi. Agar undagi shartlar bajarilmasa muvozanat holatga eltuvchi jarayonlar vujudga keladi. Masalan B nuqta ogish burchagidan pastda joylashgan berilgan haroratda bug’ bosimi to’yingan bug’ bosimidan past P0. Shundan sistemada kondensirlangan faza bo’lsa, harorat oshirilishida bug`lanish shu ongacha davom etadiki bug’ bosimi P0 (O nuqta) ga yetguncha davom etadi. Bunda sistemada BO nuqtada turli holatlar o’zgarishi kuztiladi. Huddi shunday A nuqtada o’ta to’yingan bug’ bosimi nuqtasida issiqlik ketishida kondensatsiya jarayoni ketadi, bug’ bosimini kamaytiruvchi.

Harorat oshishi bilan har qanday moddalar to’yingan bug’ bosimi ortadi va bu diagrammada ko’rsatilgan 1-rasm. Og’ish chizig’ida joylashgan barcha nuqtalar Sistema muvoznat holatiga to’g’ri keladi. Agar undagi shartlar bajarilmasa muvozanat holatga eltuvchi jarayonlar vujudga keladi. Masalan B nuqta ogish burchagidan pastda joylashgan berilgan haroratda bug’ bosimi to’yingan bug’ bosimidan past P0. Shundan sistemada kondensirlangan faza bo’lsa, harorat oshirilishida bug`lanish shu ongacha davom etadiki bug’ bosimi P0 (O nuqta) ga yetguncha davom etadi. Bunda sistemada BO nuqtada turli holatlar o’zgarishi kuztiladi. Huddi shunday A nuqtada o’ta to’yingan bug’ bosimi nuqtasida issiqlik ketishida kondensatsiya jarayoni ketadi, bug’ bosimini kamaytiruvchi.

Bosim P0 yetguncha davom etadi. Sistema AO chiziq bo’yicha turli holatlarga o’tadi. Agar sistemada bug’ bosimini p’ deb belgilasak
1-rasm. Bug’lanishni haroratga bog’liqligi.