Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universitetiolmaliq filiali energetika va mashinasozlik fakulteti kimyoviy texnologiya kafedrasi

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI


ISLOM KARIMOV NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETIOLMALIQ FILIALI


ENERGETIKA VA MASHINASOZLIK FAKULTETI


KIMYOVIY TEXNOLOGIYA KAFEDRASI


Mineralogiya, kristallografiya va kristallokimyo asoslari
Fanidan
MUSTAQIL ISH N° 4
Bajardi 11AS-21 KT
guruh talabasi: Abdurahimova Mohinur
Qabul qildi: Axmedov M.


Olmaliq 2022
GEMATIT, MONTANIT, SLYUDA
Reja:

1. 
   Kirish
   
2. 
   Asosiy qism
   

1. 
   Gematit, montanit, slyuda
   
2. 
   Ularning kimyoviy formulasi tarkibi
   
3. 
   Minerallarning singoniyasi va kristallarning qiyofasi.
   
4. 
   Minerallarning rangi va chizig'inig rangi.
   
5. 
   Minerallarning yaltirashi.
   
6. 
   Minerallarning ulanish tekisligi
   
7. 
   Minerallarning qattiqligi va solishtirma og'irligi.
   
8. 
   Minerallarning hosil bo'lishi, tabiatda tarqalishi va qaysi tog'
   

jinslar tarkibida uchraydi.

9. 
   Minerallarning amaliy ahamiyati, konlari va ishlatilishi.
   

Yer qobig' ining ichida va uning sirtida bo'lib turadigan xilma-xil fizik-

kimyoviy va termodinamik jarayonlar natijasida vujudga kelgan tabiiy kimyoviy
birikmalar yoki sof tug ma elementlar minerallar deb yuritiladi.
«Mineralogiya» atamasi lotincha «minera» - «metall paydo qiluvchi
tosh» va grekcha «logos» - «bilim, ta'limot» so'zlaridan kelib chiqqan bo'lib,
minerallar haqidagi fan demakdir. Hozirgi paytda «mineral» deb bir yoki bir
necha kimyoviy ele- mentlarning tabily birikmasiga aytiladi. Ular yer po'stida
kechadigan xilma-xil fizik-kimyoviy jarayonlarda hosil bo'ladi va qattiq, suyuq
hamda gaz holatida uchraydi. Minerallar bir-biridan kimyoviy tarkibi va fizik
xossalari (rangi, yaltirashi, qattiqligi, solishtima og'irligi va h.k.) bilan ajralib
turadi. Har qaysi mineral ma'lum bir fizik-kimyoviy sharoitlarda (ya'ni bosim,
harorat va h.k.) vujudga keladi va geologik jarayonlarning rivojlanishi davomida
tashqi ta'sir ostida parchalanib boshqa mineralga aylanishi yoki
bargarorligicha qolishi mumkin. Hozirgi vaqtda ma'lum bo'lgan 3500 ga yaqin
minerallarning juda ko'pchiligi mineral xomashyo sifatida muhim amally
ahamiyatga ega. Bir turli minerallardan metallar (mis, rux, temir, qalay, qo'rg'o-
shin, volfram va boshqalar) ajratib olinsa, ularning boshqa turlari (ol- mos,
kvars, asbest, gips kabilar) o'zining qimmatli fizik yoki kimyo- viy
xususiyatlariga qarab ma'lum maqsadlarda qayta ishlanmasdan qo'llaniladi
yoki sanoat uchun zarur bo'lgan birikmalar, qurilish ma- teriallari kabilarni olish
uchun ishlatiladi. Shunday qilib, mineralogiya tabily kimyoviy birikmalar, ya'ni
mi- nerallar haqidagi fan bo'lib, ularning tarkibi, xossalari, paydo bo'lish
sharoitlari va amaliy ahamiyatini o'rganuvchi fandir. Mineralogiyaning eng
muhim vazifasi quyidagilardan iborat: 1. Minerallarni iqtisodiyotning turli
tarmoqlaridan amalda ishla- tish va yangi turlarini ochish maqsadida har
tomonlama chuqur o'rganish. 2. Minerallarning hosil bo'lishi qonuniyatlarini
aniqlash va bu gonuniyatlarni foydali qazilma konlarini izlash va razvedka
qilish ishlarida qo'lash maqsadida tekshirish. Mineralogiyadan 19-asrda
kristallografiya va petrografiya, 20-asr boshlarida foydali qazilmalar haqida
ta'limot, geokimyo, so'ngra kristallokimyo ajralib chiqdi.
Tog' jinslari bir yoki bir nechta minerallardan tashkil topgan bo 'lib, o ziga
xos xususiyatiga ega bo' ladi. Tog' jinslaridagi turli geologic jarayonlar hamda
insonlarning ishlab chiqarish faoliyati natijasida paydo bo lgan turli-tuman
birikmalar tuproqning tarkibiga ta' sir etadi. To' g' jinslari - Yer po'stini tashkil
qiluvchi mustaqil geologic jism hosil qiluvchi doimiy tarkibga ega bo lgan
tabily mineral agregatlar. Yer yuzasining 75% maydonini cho 'kind intog' jinslari
egallaydi. Tog' jinslari zichlik, elastiklik, pishiqlik, issiqlik, elektr va magnit
xususiyatlariga ega. tog/ jinslarining xususiyatlari ularning mineral tarkibi
tuzilishi va tashqi sharoitiga bog 'liq. tog* jibnslari odatda issiqlikni yomon
o'tkazadi, g'ovakliko' tishi bilab ularning issiqlik o' tkazuvchanligi yanada
susayadi. Tog' jinslarining ko pi dielektrik va yarim o 'tkazgichlarga kiradi.

Granit (lat. granum - don) 
Kislotalik. SiO ₂  65-75% - kislotali jins.
Kimyoviy tarkibi. Kvarts, kaliyli dala shpatlari, kislotali plagioklazlar, slyuda aralashmalari, kamroq shoxli aralashmalar, augit. Ba'zida epidot, turmalin va granatalar topiladi.
Rang. Pushti, qizg'ish, och kulrang, sarg'ish va boshqalar.
Tuzilishi. To'liq kristalli, teng kristalli, o'rta va qo'pol donali.
Tekstura . katta
O'ziga xos tortishish. 2.7
Voqea shakli.  Ular ko'pincha batolitlar, zahiralar shaklida bo'ladi, kamdan-kam hollarda diklar, lakkolitlar va tomirlar hosil qiladi.
Individuallik . Qatlamli matrasga o'xshash, ustunli va parallelepipedli alohidaligi bilan tavsiflanadi.
Ibtido.  Intruziv (plutonik) jins.
Tug'ilgan joyi. Kareliya, Ukraina, Kavkaz, Ural, Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston, Sibir, Finlyandiya va boshqalar.
Amaliy qiymat.  Bino va inshootlarning tashqi qoplamasi, shuningdek, haykaltaroshlik ishlari uchun ishlatiladi. Granit jismlar bilan har xil qimmatbaho metallar (qalay, volfram, molibden, qoʻrgʻoshin, rux va boshqalar) konlari bogʻlangan.
Turlari . Rapakivi ( Fin. - chirigan tosh ) - yirik ortoklaz kristallari bo'lgan qo'pol taneli biotit shoxli granitlar. Granit-porfir - dala shpatining alohida yirik kristallari granitning asosiy nozik taneli massasi fonida ajralib turadi. Charnockite gipersteenli granit bo'lib, ko'pincha prekembriy granitlari orasida uchraydi. Alyaskitlar kaliyli dala shpatlarining ko'pligi, plagioklazning tarkibidan oshib ketishi bilan tavsiflanadi; to'q rangli minerallar deyarli yo'q va agar biotit topilsa, uning miqdori har doim 5% dan past bo'ladi; kvarts tosh hajmining 35-40% ni tashkil qiladi. granodiyoritlar- granitlardan farqi shundaki, plagioklaza oligoklaza bilan emas, balki kaliyli dala shpatidan doimo ustunlik qiluvchi andezin bilan ifodalanadi; kvarts taxminan 20% ni tashkil qiladi; Mafik minerallardan biotit bilan birga shoxli moddalar mavjud. Tonolitlar - granodiyoritlardan farqi shundaki, ularda kaliyli dala shpati yo yo'q yoki kichik mineraldir. Ularning tarkibi andezin, shoxli, kamroq biotit va kvartsni o'z ichiga oladi, bu tosh hajmining 25-30% ni tashkil qiladi. Plagiogranitlar - granitdan farqli o'laroq, ular amalda kaliyli dala shpatilarini o'z ichiga olmaydi; ular kislota plagioklaz, kvarts, shoxli shoxlarni o'z ichiga oladi.
Diagnostika . Shunga o'xshash siyenitdan farqli o'laroq, u kvartsni o'z ichiga oladi. Liparit