Islomiyat tarixidir

Payg’ambarlar tarixi Islomiyat tarixidir (1-kitob) 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
1
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar  
Mahkamasi huzuridagi 
 
TOSHKENT ISLOM UNIVERSITETI 
 
Rahmatulloh qori Obidov 
 
 
 
PAYG'AMBARLAR TARIXI 
ISLOMIYAT TARIXIDIR
 
 
(Qur'oni Karimda payg'ambarlar siymosi) 
 
Birinchi kitob
 
 
Toshkent  
"Movarounnahr" 
2005 
 
 
َﻌَﺑ ْﺪَﻘَﻟَو
 َتﻮُﻏﺎﱠﻄﻟا اﻮُﺒِﻨَﺘْﺟاَو َﻪﱠﻠﻟا اوُﺪُﺒْﻋا ِنَأ ﻻﻮُﺳَر ٍﺔﱠﻣُأ ِّﻞُآ ﻲِﻓ ﺎَﻨْﺜ
 
 
Biz har bir ummatga: «Allohga ibodat qilinglar va shaytondan yiroqlashinglar»,-degan vahiy bilan 
payg‘ambar yuborganmiz. (Nahl, 36.) 
 
ُر ِﺔَﻜِﺋﻼَﻤْﻟا َﻦِﻣ ﻲِﻔَﻄْﺼَﻳ ُﻪﱠﻠﻟا
 ٌﺮﻴِﺼَﺑ ٌﻊﻴِﻤَﺳ َﻪﱠﻠﻟا ﱠنِإ ِسﺎﱠﻨﻟا َﻦِﻣَو ﻼُﺳ
)
٧٥
(
 
 
«Alloh farishtalardan ham, odamlardan ham elchilarni O’zi tanlaydi. Alloh eshituvchi va 
ko‘ruvchidir». (Haj, 75.) 
 
َﻌْﻟا ﻰَﻠَﻋ َناَﺮْﻤِﻋ َلﺁَو َﻢﻴِهاَﺮْﺑِإ َلﺁَو ﺎًﺣﻮُﻧَو َمَدﺁ ﻰَﻔَﻄْﺻا َﻪﱠﻠﻟا ﱠنِإ
 َﻦﻴِﻤَﻟﺎ
)
٣٣
(
 
 
«Albatta, Alloh Odam va Nuhni hamda Ibrohim va Imron avlodlarini olamlar uzra (payg‘ambarlik 
uchun) tanladi». (Oli Imron, 33.) 
 
 َﻚْﻴَﻠَﻋ ْﻢُﻬْﺼُﺼْﻘَﻧ ْﻢَﻟ ﻼُﺳُرَو ُﻞْﺒَﻗ ْﻦِﻣ َﻚْﻴَﻠَﻋ ْﻢُهﺎَﻨْﺼَﺼَﻗ ْﺪَﻗ ﻼُﺳُرَو
 
 
«Ba’zi payg‘ambarlar haqida ilgari qissalarni bayon etgan edik. Ba’zi payg‘ambarlar qissalarini esa 
aytganimiz yo‘q». (Niso, 164.) 
 
MUQADDIMA  
Bismillahir rohmanir rohim. 
Alloh subhonahu va taolo ko‘z bilan ko‘rib turganimiz va ko‘zimizga 
ko‘rinmaydigan butun borliqni  yaratgan qudrat sohibidir. Avval koinot yaratilib, undan so‘ng inson xalq 
qilingan. Azaldan yakkayu yagona Allohdan boshqa biror narsa mavjud emas edi. Alloh taolo o‘zining borligini, 
buyukligini, qudratini bildirish uchun oliy hikmati bilan osmonlarni, Yerni va undagi boyliklarni, o‘simliklarni 

Payg’ambarlar tarixi Islomiyat tarixidir (1-kitob) 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
2
yo‘qdan bor qildi. Yolg‘iz Allohning o‘zigagina itoat va ibodat qilishga buyurilgan farishtalar, insonlar va jinlarni 
xalq qildi.  
Farishtalar ko‘zga ko‘rinmas mavjudot bo‘lib, nurdan yaratilgan, ularda nafs bo‘lmaganligi uchun taom 
yeyish, ichimlik ichish va shahvoniy hissiyotlarga berilishdan ozoddirlar.  
Farishtalarning eng go‘zali va eng ul-g‘i Jabroil farishtadir.        
Ular Yerda emas, balki samovotda faqat ibodat bilan mashg‘uldirlar. Alloh taolo farishtalar haqida shunday 
xabar beradi: 
 َنوُﺪُﺠْﺴَﻳ ُﻪَﻟَو ُﻪَﻧﻮُﺤِّﺒَﺴُﻳَو ِﻪِﺗَدﺎَﺒِﻋ ْﻦَﻋ َنوُﺮِﺒْﻜَﺘْﺴَﻳ ﻻ َﻚِّﺑَر َﺪْﻨِﻋ َﻦﻳِﺬﱠﻟا ﱠنِإ
)
٢٠٦
(
 
 
«Haqiqatan, Robbingiz huzuridagi farishtalar Uning ibodatidan kibr qilmaydilar. Unga tasbeh 
aytadilar va Unga sajda qiladilar».
 
 (A’rof, 206.) 
Alloh taolo insonlar singari farishtalarni ham turli daraja va martabada, turli vazifalarga mas’ullikda bir-
biridan fazilatlik qilib yaratgan. Qur’oni karimda farishtalarning o‘z so‘zlari bilan aytgan sifatlari keltirilgan: 
ﻻِإ ﺎﱠﻨِﻣ ﺎَﻣَو
 ٌمﻮُﻠْﻌَﻣ ٌمﺎَﻘَﻣ ُﻪَﻟ 
)
١٦٤
(
 َنﻮﱡﻓﺎﱠﺼﻟا ُﻦْﺤَﻨَﻟ ﺎﱠﻧِإَو
)
١٦٥
(
 َنﻮُﺤِّﺒَﺴُﻤْﻟا ُﻦْﺤَﻨَﻟ ﺎﱠﻧِإَو
)
١٦٦
(
 
 
«(Farishtalar dedilar): «Bizlarning har birimiz uchun osmonlarda aniqki, ma’lum bir maqom bordir. 
Darhaqiqat, bizlar Alloh xizmatida saf tortib turguvchilardirmiz. Yana, bizlar (Allohga) tasbeh 
aytuvchilardirmiz».( Vas-soffot, 164-166) 
Farishtalarning ba’zilari Allohning arshi va kursiysi xizmatida bo‘lsalar, ba’zilari jannat xizmatchilari, yana 
ba’zilari do‘zax xazanalaridir. 
َﻌْﻟا َنﻮُﻠِﻤْﺤَﻳ َﻦﻳِﺬﱠﻟا
 ِﻪِﺑ َنﻮُﻨِﻣْﺆُﻳَو ْﻢِﻬِّﺑَر ِﺪْﻤَﺤِﺑ َنﻮُﺤِّﺒَﺴُﻳ ُﻪَﻟْﻮَﺣ ْﻦَﻣَو َشْﺮ
 
 
«Arshni ko‘tarib turadigan va uning atrofidagi farishtalar yagona Parvardigorlariga hamd bilan 
tasbeh ayturlar va Unga imon keltirurlar...».( G’ofir, 7.) 
Ba’zi farishtalar yerdagi insonlarning yelkalarida doim bo‘lib, nomai a’mol kotiblari vazifasini bajaradilar: 
 َﻦﻴِﻈِﻓﺎَﺤَﻟ ْﻢُﻜْﻴَﻠَﻋ ﱠنِإَو
)
١٠
(
 َﻦﻴِﺒِﺗﺎَآ ﺎًﻣاَﺮِآ
)
١١
(
 َنﻮُﻠَﻌْﻔَﺗ ﺎَﻣ َنﻮُﻤَﻠْﻌَﻳ
)
١٢
(
 
 
«Holbuki, sizlarning ustingizda har bir ishingizni yod oluvchi farishtalar bor. Ular yozuvchi ulug‘ 
zotlardir. Ular sizlar qilayotgan ishlarni bilurlar». (Infitor, 10-12.) 
Ba’zilari Alloh bilan payg‘ambarlar o‘rtasidagi elchilik vazifasidadirlar: 
ٌﺮﻴِﺼَﺑ ٌﻊﻴِﻤَﺳ َﻪﱠﻠﻟا ﱠنِإ ِسﺎﱠﻨﻟا َﻦِﻣَو ﻼُﺳُر ِﺔَﻜِﺋﻼَﻤْﻟا َﻦِﻣ ﻲِﻔَﻄْﺼَﻳ ُﻪﱠﻠﻟا
) 
٧٥
(
 
 
«Alloh elchilarni farishtalardan tanlar, insonlardan ham».( Haj, 75.)  
Farishtalarning yana ba’zilari esa insonlarning ruhlariga vakil qilinganlar: 
 َنﻮُﻌَﺟْﺮُﺗ ْﻢُﻜِّﺑَر ﻰَﻟِإ ﱠﻢُﺛ ْﻢُﻜِﺑ َﻞِّآُو يِﺬﱠﻟا ِتْﻮَﻤْﻟا ُﻚَﻠَﻣ ْﻢُآﺎﱠﻓَﻮَﺘَﻳ ْﻞُﻗ
)
١١
(
 
 
«Ayting, ey Muhammad! Sizlarga vakil qilingan o‘lim farishtasi jonlaringizni olur, so‘ngra 
Robbingizga qaytarilursizlar». (Sajda, 11.)       
Ular xilqat (yaratilish) jihatidan ham bir-birlaridan farq qiladilar. Alloh taolo Qur’oni karim oyatlarida: 
ْﻤَﺤْﻟا
 َثﻼُﺛَو ﻰَﻨْﺜَﻣ ٍﺔَﺤِﻨْﺟَأ ﻲِﻟوُأ ﻼُﺳُر ِﺔَﻜِﺋﻼَﻤْﻟا ِﻞِﻋﺎَﺟ ِضْرﻷاَو ِتاَوﺎَﻤﱠﺴﻟا ِﺮِﻃﺎَﻓ ِﻪﱠﻠِﻟ ُﺪ
 َعﺎَﺑُرَو
 
 
«Hamd osmonlar va Yerning ilk bor yaratuvchisi hamda farishtalarni ikki, uch, to‘rt qanotli elchilar qiluvchi 
Allohgadir» (Fotir, 1.)- deb marhamat qilgan. 
Ularning mavjudligiga imon keltirish har bir musulmonga farz qilingan: 

Payg’ambarlar tarixi Islomiyat tarixidir (1-kitob) 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
3
 ِﻪِﻠُﺳُرَو ِﻪِﺒُﺘُآَو ِﻪِﺘَﻜِﺋﻼَﻣَو ِﻪﱠﻠﻟﺎِﺑ َﻦَﻣﺁ ﱞﻞُآ َنﻮُﻨِﻣْﺆُﻤْﻟاَو ِﻪِّﺑَر ْﻦِﻣ ِﻪْﻴَﻟِإ َلِﺰْﻧُأ ﺎَﻤِﺑ ُلﻮُﺳﱠﺮﻟا َﻦَﻣﺁ
ُﺳُر ْﻦِﻣ ٍﺪَﺣَأ َﻦْﻴَﺑ ُقِّﺮَﻔُﻧ ﻻ
 ِﻪِﻠ
 
 
«Payg‘ambar (Muhammad) o‘ziga Parvardigoridan nozil qilingan narsaga (oyatlarga) imon keltirdi va 
mo‘minlar ham. Ularning har biri Allohga, farishtalarga, kitoblarga va payg‘ambarlarga birortasini 
ajratmasdan imon keltirdi» (Baqara, 285).          
Jinlar va insonlarning maskani esa Yerdir. Har ikki toifa shu yerda istiqomat qiladi, tirikchilik qiladi va 
Allohning buyrug‘iga ham itoat qilishga buyurilganlar: 
 ِنوُﺪُﺒْﻌَﻴِﻟ ﻻِإ َﺲْﻧﻹاَو ﱠﻦِﺠْﻟا ُﺖْﻘَﻠَﺧ ﺎَﻣَو
)
٥٦
(
 
 
«Men jin va insni O’zimga ibodat qilishlari uchungina yaratdim. 
(Vaz-zoriyot, 56.)
 
Jinlar bilan insonlarning yashaydigan maskanlari Yer bo‘lsa ham, ularning yashash va taomlanish jihatlari 
bir-birlaridan keskin farq qiladi. Jinlar xilqati olovdan, inson xilqati esa oddiy Yer tuprog‘idandir: 
 ِرﺎﱠﺨَﻔْﻟﺎَآ ٍلﺎَﺼْﻠَﺻ ْﻦِﻣ َنﺎَﺴْﻧﻹا َﻖَﻠَﺧ
)
١٤
(
 ٍرﺎَﻧ ْﻦِﻣ ٍجِرﺎَﻣ ْﻦِﻣ ﱠنﺎَﺠْﻟا َﻖَﻠَﺧَو
)
١٥
(
 
 
«U insonni sopol yanglig‘ quruq loydan yaratdi. Jin (va shaytonlar)ni esa olovdan yaratdi». 
(Ar-
Rohman 14-15.)
 
Shuning uchun har bir narsa o‘z xilqatini namoyon qilganidek, jinlar bir shaklda turolmasdan, beqarorlik 
qiladilar, olovdek shakl va joylarini o‘zgartirib turadilar. Jinlarning yeydigan taomi ham insonlarnikidan 
boshqacha bo‘lib, ular hayvonlar tezagi va suyaklar bilan oziqlanadilar.  
Jinlar ham musulmon va kofir toifalarga bo‘linadilar. Bir zamonda insonlarga kelgan payg‘ambarlar ayni shu 
zamonda yashayotgan jinlarga ham payg‘ambar hisoblanadilar: 
 َءﺎَﻘِﻟ ْﻢُﻜَﻧوُرِﺬْﻨُﻳَو ﻲِﺗﺎَﻳﺁ ْﻢُﻜْﻴَﻠَﻋ َنﻮﱡﺼُﻘَﻳ ْﻢُﻜْﻨِﻣ ٌﻞُﺳُر ْﻢُﻜِﺗْﺄَﻳ ْﻢَﻟَأ ِﺲْﻧﻹاَو ِّﻦِﺠْﻟا َﺮَﺸْﻌَﻣ ﺎَﻳ
 اَﺬَه ْﻢُﻜِﻣْﻮَﻳ
 
«Ey jinlar va insonlar jamoasi! Sizlarga o‘zlaringdan payg‘ambarlar kelib, sizlarga oyatlarimni aytib, 
ushbu Kuningizga yo‘liqishingizdan ogohlantirgan emasmidilar?». 
(An’om, 130.) 
Payg‘ambarlarga munkir bo‘lgan insonlardek, jinlar orasida ham imon keltirmaydigan, payg‘ambarlarga 
dushmanlik kayfiyatida bo‘ladigan jinlar ham bor ekanligini quyidagi oyati karima bayon etadi: 
 اًدَﺪِﻗ َﻖِﺋاَﺮَﻃ ﺎﱠﻨُآ َﻚِﻟَذ َنوُد ﺎﱠﻨِﻣَو َنﻮُﺤِﻟﺎﱠﺼﻟا ﺎﱠﻨِﻣ ﺎﱠﻧَأَو
)
١١
(
 
 
Albatta, bizlarning oramizda yaxshilar ham bordir va (shuningdek) oramizda undan berilar (yomonlar) 
ham bordir. Bizlar ilgari turli-tuman yo‘llarda edik. 
(Jin, 11.)
 
ِﻟَﺬَآَو
 ِّﻦِﺠْﻟاَو ِﺲْﻧﻹا َﻦﻴِﻃﺎَﻴَﺷ اًّوُﺪَﻋ ﱟﻲِﺒَﻧ ِّﻞُﻜِﻟ ﺎَﻨْﻠَﻌَﺟ َﻚ
 
 
«Shuningdek, har bir payg‘ambarga insu jin shaytonlaridan dushman qilib qo‘ydik». (An’om, 112)
 
  
Ana shunday jinlar toifasi Sulaymon payg‘ambarga musaxxar qilingani, baland imoratlar quruvchi va suv 
ostiga tushuvchi jinlar u kishining amriga farmonbardor bo‘lganlarini Alloh oyati karimalarda shunday bayon 
etadi: 
 َنﻮُﻋَزﻮُﻳ ْﻢُﻬَﻓ ِﺮْﻴﱠﻄﻟاَو ِﺲْﻧﻹاَو ِّﻦِﺠْﻟا َﻦِﻣ ُﻩُدﻮُﻨُﺟ َنﺎَﻤْﻴَﻠُﺴِﻟ َﺮِﺸُﺣَو
)
١٧
(
 
 
«Sulaymon uchun jin, ins va qushlardan iborat lashkarlari to‘planib, tizilgan hollarida turdilar». 
(Naml, 17)
 
  

Payg’ambarlar tarixi Islomiyat tarixidir (1-kitob) 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
4
 ْﻦَﻣ ِّﻦِﺠْﻟا َﻦِﻣَو ِﺮْﻄِﻘْﻟا َﻦْﻴَﻋ ُﻪَﻟ ﺎَﻨْﻠَﺳَأَو ٌﺮْﻬَﺷ ﺎَﻬُﺣاَوَرَو ٌﺮْﻬَﺷ ﺎَهﱡوُﺪُﻏ َﺢﻳِّﺮﻟا َنﺎَﻤْﻴَﻠُﺴِﻟَو
ُﻬْﻨِﻣ ْغِﺰَﻳ ْﻦَﻣَو ِﻪِّﺑَر ِنْذِﺈِﺑ ِﻪْﻳَﺪَﻳ َﻦْﻴَﺑ ُﻞَﻤْﻌَﻳ
 ِﺮﻴِﻌﱠﺴﻟا ِباَﺬَﻋ ْﻦِﻣ ُﻪْﻗِﺬُﻧ ﺎَﻧِﺮْﻣَأ ْﻦَﻋ ْﻢ
)
١٢
(
 ٍتﺎَﻴِﺳاَر ٍروُﺪُﻗَو ِباَﻮَﺠْﻟﺎَآ ٍنﺎَﻔِﺟَو َﻞﻴِﺛﺎَﻤَﺗَو َﺐﻳِرﺎَﺤَﻣ ْﻦِﻣ ُءﺎَﺸَﻳ ﺎَﻣ ُﻪَﻟ َنﻮُﻠَﻤْﻌَﻳ
 
 
«Yana jinlardan ham Parvardigorining izni bilan uning (Sulaymonning) qo‘l ostida ishlaydiganlarini 
bo‘ysundirib qo‘ygandirmiz. Ulardan kim Bizning amrimizdan chetlasa, Biz unga o‘t azobidan tottirib 
qo‘yurmiz. Ular (Sulaymonga) misdan u xohlagan narsalarni-mehroblar, timsollar, hovuzlar kabi katta 
laganlar va o‘choqlarlarga o‘rnashuvchi qozonlarni yasab berurlar». (Saba, 12-13.)
 
 
Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v)ga ham jinlardan bir toifasi imon keltirganligi «Ahqof» va «Jin» 
suralarida xabar beriladi: 
 َﻲِﻀُﻗ ﺎﱠﻤَﻠَﻓ اﻮُﺘِﺼْﻧَأ اﻮُﻟﺎَﻗ ُﻩوُﺮَﻀَﺣ ﺎﱠﻤَﻠَﻓ َنﺁْﺮُﻘْﻟا َنﻮُﻌِﻤَﺘْﺴَﻳ ِّﻦِﺠْﻟا َﻦِﻣ اًﺮَﻔَﻧ َﻚْﻴَﻟِإ ﺎَﻨْﻓَﺮَﺻ ْذِإَو
 َﻦﻳِرِﺬْﻨُﻣ ْﻢِﻬِﻣْﻮَﻗ ﻰَﻟِإ اْﻮﱠﻟَو
)
٢٩
(
 ﻰَﺳﻮُﻣ ِﺪْﻌَﺑ ْﻦِﻣ َلِﺰْﻧُأ ﺎًﺑﺎَﺘِآ ﺎَﻨْﻌِﻤَﺳ ﺎﱠﻧِإ ﺎَﻨَﻣْﻮَﻗ ﺎَﻳ اﻮُﻟﺎَﻗ
 ﺎًﻗِّﺪَﺼُﻣ
 ٍﻢﻴِﻘَﺘْﺴُﻣ ٍﻖﻳِﺮَﻃ ﻰَﻟِإَو ِّﻖَﺤْﻟا ﻰَﻟِإ يِﺪْﻬَﻳ ِﻪْﻳَﺪَﻳ َﻦْﻴَﺑ ﺎَﻤِﻟ
)
٣٠
(
 َﻲِﻋاَد اﻮُﺒﻴِﺟَأ ﺎَﻨَﻣْﻮَﻗ ﺎَﻳ
 ٍﻢﻴِﻟَأ ٍباَﺬَﻋ ْﻦِﻣ ْﻢُآْﺮِﺠُﻳَو ْﻢُﻜِﺑﻮُﻧُذ ْﻦِﻣ ْﻢُﻜَﻟ ْﺮِﻔْﻐَﻳ ِﻪِﺑ اﻮُﻨِﻣﺁَو ِﻪﱠﻠﻟا
)
٣١
(
 
 
«Ey Muhammad, eslang, huzuringizga bir guruh jinlarni Qur’on tinglasinlar, deb yuborgan edik. Bas, 
qachonki ular hozir bo‘lishgach, (bir-birlariga): «Jim bo‘linglar»,- dedilar. Tilovat tugatilgach, ular o‘z 
qavmlari oldiga ogohlantiruvchi bo‘lgan hollarida qaytib ketdilar. Ular dedilar... 30. Ular dedilar: «Ey 
qavmimiz, darhaqiqat bizlar Musodan keyin nozil qilingan, o‘zidan oldingi (ilohiy kitob)larni tasdiq 
qilguvchi bo‘lgan, Haq (din)ga va To‘g‘ri yo‘lga hidoyat qiladigan bir Kitobni – Qur’onni tingladik.  Ey 
qavmimiz, Allohning da’vatchisi Muhammadni qabul qilinglar va unga imon keltiringlar. Alloh 
gunohlaringizni mag‘firat qilur va sizlarga alamli azobdan panoh berur».
 (Ahqof, 29-31.)  
«Ar-Rahmon» surasida Alloh taolo insonlarga bergan va berayotgan ne’matlari xususida savolga tutib, shu 
savol asnosida jinlarga ham barobar xitob qilayotgani, taklifda ham, mukofot yoki jazoda ham insonlar va jinlar 
barobar mas’ul ekanliklarini ko‘rsatadi. 
Dunyomizning «qishr (qobig‘)» deb ataluvchi qatlamini tekshirgan geolog olimlar Yer yuzidagi hayotni to‘rt 
davrga bo‘lishgan. Bu olimlarning fikricha, Yer yuzidagi birinchi inson suyagi Janubiy Osiyodan topilgan. 
Insonlar tug‘ilishi haqida G’arb va Sharq olimlari o‘rtasida fikrlar, qarashlar xilma-xildir. Ammo hozirda inson 
zotining bir asosdan, bir asldan, bir ota va bir onadan tarqalganligi ilmiy haqiqat holini olganki, bu narsa 
ko‘pchilikka sir emas. Alloh taolo Qur’oni karimda shunday marhamat qiladi:  
 ْﻢُﻜَﻣَﺮْآَأ ﱠنِإ اﻮُﻓَرﺎَﻌَﺘِﻟ َﻞِﺋﺎَﺒَﻗَو ﺎًﺑﻮُﻌُﺷ ْﻢُآﺎَﻨْﻠَﻌَﺟَو ﻰَﺜْﻧُأَو ٍﺮَآَذ ْﻦِﻣ ْﻢُآﺎَﻨْﻘَﻠَﺧ ﺎﱠﻧِإ ُسﺎﱠﻨﻟا ﺎَﻬﱡﻳَأ ﺎَﻳ
 ٌﺮﻴِﺒَﺧ ٌﻢﻴِﻠَﻋ َﻪﱠﻠﻟا ﱠنِإ ْﻢُآﺎَﻘْﺗَأ ِﻪﱠﻠﻟا َﺪْﻨِﻋ
)
١٣
(
 
 
«Ey insonlar, darhaqiqat, biz sizlarni bir erkak (Odam) va bir ayol (Havvo)dan yaratdik hamda bir-
biringiz bilan tanishishingiz (do‘st-birodar bo‘lishingiz) uchun sizlarni turli-tuman xalqlar va qabila-elatlar 
qilib qo‘ydik. Albatta, Alloh bilguvchi va ogohdir»
 
. (Hujurot, 13)   
Qur’oni karimda Odamning qachon yaratilganligi aytilmagan, ammo Odamning yaratilishi va Odam qissasi 
turli shakllarda tushuntirib berilgan. Mufassir olimlarning fikrlaricha,  
 ﺎَﻬﱠﻠُآ َءﺎَﻤْﺳﻷا َمَدﺁ َﻢﱠﻠَﻋَو
 
 
«Alloh taolo Odamga barcha narsalarning ismlarini o‘rgatdi», (Baqara, 31.)
  
oyati karimasida insonga 
berilgan ilmning hududsiz ekanligiga ishora bor. Odam farzandi, ya’ni inson tajriba orqali hamma narsani 
tushunish va bilish quvvati bilan butun borliqlarga hokim bo‘lish uchun yaratilgan. Bu oyatda inson bilim 
darajasining farishtalarnikidan anchayin ustun ekanligi ko‘rsatilmoqda. Ammo inson bir ondayoq yaratilmagan, 
unga dastlab tuproqdan shakl berilgandan keyin ma’lum vaqt mobaynida tarbiya berilib, so‘nggi holatiga 
keltirilgan. 

Payg’ambarlar tarixi Islomiyat tarixidir (1-kitob) 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
5
Farishtalarning Odamga sajdasi ibodat emas, Allohning buyrug‘iga itoat, Odamga bo‘lgan hurmat, inson 
zotiga berilgan yuksak bahodir. Chunki, Allohdan boshqaga ibodat sajdasi qilinmaydi. Ilm bilan 
sharaflantirilgan inson shu tariqa farishtalardan ham yuqori mavqe’ga ega bo‘ldi. 
Ba’zi islom olimlari: «Qur’ondagi «Odam» umuman «Inson»ni tamsil etadi. Qur’oni karim bir necha oyatlar 
bilan insonning tuproqdan yaratilganligini xabar beradi. Odam bizning otamizdir. «Odam hikoyasi» faqatgina 
insonlarning otasi bo‘lmish birinchi payg‘ambar Hazrati Odamninggina emas, har bir insonning hikoyasidir. 
Qur’onning bildirishicha, Odamning Yer yuziga bir xalifa qilib yuborilishi insonning butun tabi’at quvvatlariga 
hokim bo‘lishiga ishoradir», - deydilar. 
Tadqiqotlarga qaraganda, insonlar dastlab dunyoning eng katta parchasi bo‘lmish Osiyo qit’asida 
yashaganlar. Keyinchalik bu yerdan boshqa qit’alarga tarqalib ketganlar. Shu sababdan Osiyo insonlarning ilk 
tavallud topgan joyi, ilk madaniyat, ilk din chiqqan hudud hisoblanadi. 
Insonlarning dastlabki hayoti, ularning yashash tarzi haqida arxeologlar va tarixchilar shunday fikr 
bildiradilar: «Insonlar avval vahshiy bo‘lishgan, keyinchalik darajama-daraja yuksalib, bugungi madaniy 
saviyaga yetishgan. Dastlab chaqmoq toshdan yasalgan bolta bilan ish ko‘rgan bo‘lishsa, keyinchalik temir 
qilich qo‘llay boshlashgan. Demak, bu nuqtai nazardan, inson ikki davrni - vahshiylik va madaniyat davrini 
boshidan kechirdi, deb hisoblanadi. 
Lekin dinlar tarixi bilan shug‘ullangan olimlar arxeologiyaning, insoniyatning dastlabki davri «vahshiylik davri 
bo‘lgan», degan fikrini rad etadilar. Ularning fikricha, insonlarning dastlabki davri vahshiylik emas, balki ilk 
madaniyat davridir. Bu ilk madaniyat darsini insonlarga ilohiy payg‘ambarlar berishgan. Shu bilan birga ularga 
ilk diniy fikrlarni, ya’ni yagona Allohga ishonishni ham shu payg‘ambarlar yetkazishgan. Ilohiy 
payg‘ambarlardan ilk madaniyat darsini olgan insonlar keyinchalik bu madaniyatdan uzoqlashib, birinchi darsni 
unutish darajasida vahshiylashganlar. Ma’lum vaqt oradan o‘tib, yana ilohiy payg‘ambarlar vositasi bilan inson 
avvalgi madaniyatga qaytarilgan. Demak, inson o‘z hayoti davomida ikki davrni-vahshat va madaniyat davrini 
emas, balki ilk madaniyat, vahshat va ikkinchi madaniyatdan iborat uch davrni boshidan kechirgan. Vahshiylik 
esa, insonlar uchun ikki madaniyat orasidagi bir bosqichdir. 
Ilohiy payg‘ambarlarning barchalari ham Alloh huzuridan bitta din – yagona Allohga ishonch va e’tiqoddan 
iborat bo‘lgan Islom dinini, musulmonlikni keltirganlar. Musulmonlik haqiqatan ham insoniylik dinidir. 
Insonlarning eng birinchi o‘rgangan dini Allohning birligiga ishonchdan iborat edi. Ularga bu e’tiqodni o‘z 
oralaridan tanlab olingan ilohiy payg‘ambarlar yetkazdilar. Eng so‘nggi payg‘ambar Muhammad (s.a.v) ham 
ayni shu e’tiqodni targ‘ib qildilar. 
Biroq avvalgi payg‘ambarlar bildirgan yagona Allohga ishonchning asoslari turli kimsalar tarafidan buzildi. 
Turli sabablar bilan keyinchalik o‘zgarishlarga uchraydi. Hattoki Allohga ibodat o‘rnini but va sanamlarga 
sig‘inish egalladi. 
Butparastlikning asosi-tabi’at kuchlarini ilohiy lashtirib yuksaltirish, rasm, haykallarda aks etgan bu 
kuchlarga insonlarni sig‘intirish bilan ularning qadr va sharafini yerga urishdan iborat edi. 
Boshqa payg‘ambarlar o‘z davrlarida amalga oshirgan vazifalari singari Muhammad (s.a.v) ham davr 
ta’sirida o‘zgarib qolgan bu asoslarni asl holiga qaytardilar. Tabi’at kuchlariga sig‘inishni man’ etibgina qolmay, 
ayni paytda, bu kuchlardan foydalanishni bildirib, insoniyat sharafini yuksaltirdilar. Binobarin, Alloh taolo Yer va 
ko‘kdagi narsalarni, shu jumladan insonni ham shunchaki yaratgan emas, demakki, insonga berilgan aql ham 
bejiz emas. 
Alloh insonni ikki borliq-ko‘z bilan ko‘rinadigan moddiy va ko‘z bilan ko‘rinmaydigan ma’naviy borliq bilan 
yaratgan. Ko‘pincha insonning moddiy borlig‘i ma’naviy borlig‘idan ustun keladi. O’sha payt insonning irodasi 
haqni taniyolmay qoladi. Fazilat aqllari berkiladi. Kamolot darajasini topmagan aqlning kuchi adolat o‘rnatish 
uchun yetmay qoladi, ko‘z bilan ko‘rilmaydigan narsalarni tushunolmay qoladi. Bu hol ma’naviy xastalikdir. Bu 
xastalikni davolaydigan birdan-bir chora ilohiy tarbiya bo‘lib, uning dasturi esa payg‘ambarlar vositasi bilan 
insoniyatga yuborilgan vahiydir. Vahiy faqat payg‘ambarlar vositasida yuboriladi. Ta’bir joiz bo‘lsa, ilohiy vahiy 
– Yer yuziga payg‘ambarlarning yuborilishidir. 
Din esa, har bir payg‘ambarning vahiy orqali Allohdan olgan hukmlar yig‘indisidir. Din deganda, yagona 
Alloh va uning elchisi esga keladi. Allohsiz din bo‘lmaganidek, vahiyga suyanmagan, bir payg‘ambar 
tomonidan yetkazilmagan ko‘rsatmalarni ham «din» deb bo‘lmaydi. 
Allohning huzuridan payg‘ambarlar orqali insoniyatni hidoyatga chaqirish uchun yuborilgan din Islom dinidir. 
Islom dini inson yaratilgandan buyon mavjuddir. Har asrda yashagan va hozirda yashab turgan insoniyat 
bor ekan, u ham albatta turadi. «Alloh» fikrining yo‘qolishi insoniyat hayotiga nuqta qo‘yilishidir.  
Islomiy e’tiqodga ko‘ra, payg‘ambarlik Allohning bandalariga bergan eng buyuk lutfidir. Insonlik darajasining 
eng yuksak cho‘qqisidir. Hech kim payg‘ambarlik maqomiga o‘z zakosi, bilimi va o‘z g‘ayrati bilan erisholmaydi. 
Payg‘ambarlik meros ham qolmaydi. Payg‘ambarlarni Alloh taolo bandalari orasidan o‘zi tanlaydi. Bu haqda 
Qur’oni karimda shunday deyiladi: 

Payg’ambarlar tarixi Islomiyat tarixidir (1-kitob) 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
6
 ٌﺮﻴِﺼَﺑ ٌﻊﻴِﻤَﺳ َﻪﱠﻠﻟا ﱠنِإ ِسﺎﱠﻨﻟا َﻦِﻣَو ﻼُﺳُر ِﺔَﻜِﺋﻼَﻤْﻟا َﻦِﻣ ﻲِﻔَﻄْﺼَﻳ ُﻪﱠﻠﻟا
)
٧٥
(
 
 
«Alloh farishtalardan ham, odamlardan ham elchilarni O’zi tanlaydi. Alloh eshituvchi va 
ko‘ruvchidir». (Haj,75)
 
 
 ِءﺎَﻋﱡﺪﻟا ُﻊﻴِﻤَﺳ َﻚﱠﻧِإ ًﺔَﺒِّﻴَﻃ ًﺔﱠﻳِّرُذ َﻚْﻧُﺪَﻟ ْﻦِﻣ ﻲِﻟ ْﺐَه ِّبَر َلﺎَﻗ ُﻪﱠﺑَر ﺎﱠﻳِﺮَآَز ﺎَﻋَد َﻚِﻟﺎَﻨُه
)
٣٨
(
 
 
«Albatta, Alloh Odam va Nuhni hamda Ibrohim va Imron avlodlarini olamlar uzra (payg‘ambarlik 
uchun) tanladi». (Oli Imron, 38.)
 
 
Payg‘ambarlar o‘z vazifalarini bajarishda o‘zlarining aql-idroklari va zakovatlaridan foydalansalar ham, ularni 
bu ishga-da’vatga buyurgan narsa aql-zakovat emas, balki ilohiy vahiydir. Ular faqat Parvardigorlarining 
amrinigina bajaradilar: 
 ِنﻮُﻘﱠﺗﺎَﻓ ﺎَﻧَأ ﻻِإ َﻪَﻟِإ ﻻ ُﻪﱠﻧَأ اوُرِﺬْﻧَأ ْنَأ ِﻩِدﺎَﺒِﻋ ْﻦِﻣ ُءﺎَﺸَﻳ ْﻦَﻣ ﻰَﻠَﻋ ِﻩِﺮْﻣَأ ْﻦِﻣ ِحوﱡﺮﻟﺎِﺑ َﺔَﻜِﺋﻼَﻤْﻟا ُلِّﺰَﻨُﻳ
)
٢
(
 
 
«Alloh o‘z amri bilan xohlagan bandalariga farishtalarni (shunday) vahiy bilan tushirur: («Ey 
payg‘ambarlarim! Insonlarni) ogohlantiringlarki, Mendan o‘zga iloh yo‘q. Bas, barchalaringiz Mendangina 
qo‘rqingiz!». (Nahl, 2) 
 ْنِإ ُفﺎَﺧَأ ﻲِّﻧِإ ﱠﻲَﻟِإ ﻰَﺣﻮُﻳ ﺎَﻣ ﻻِإ ُﻊِﺒﱠﺗَأ ْنِإ ﻲِﺴْﻔَﻧ ِءﺎَﻘْﻠِﺗ ْﻦِﻣ ُﻪَﻟِّﺪَﺑُأ ْنَأ ﻲِﻟ ُنﻮُﻜَﻳ ﺎَﻣ ْﻞُﻗ
َﻳ َباَﺬَﻋ ﻲِّﺑَر ُﺖْﻴَﺼَﻋ
 ٍﻢﻴِﻈَﻋ ٍمْﻮ
 
 
«Ayting, (ey Muhammad): «Uni o‘z tomonimdan o‘zgartirish menga mumkin emas. Men faqat, menga 
vahiy qilingan oyatlargagina ergashurman. Men, agar Rabbimga itoatsizlik qilsam, ulug‘ Kun (Qiyomat)