Islomiyat tarixidir

٧
(
 ٍﺔَﻴِﻗﺎَﺑ ْﻦِﻣ ْﻢُﻬَﻟ ىَﺮَﺗ ْﻞَﻬَﻓ
)
٨
(
 
«Od qabilasi, dahshatli, quturgan bo‘ron bilan halok qilindilar. U(bo‘ronni Alloh) ularning ustiga yetti 
kecha va sakkiz kunduz hukmron qilib qo‘ydiki, endi u joydagi qavmni chirib ichi bo‘shab qolgan 
xurmo daraxtining tanasidek qulab halok bo‘lib yotganlarini ko‘rasiz. Bas, ulardan biror asoratni 
ko‘ryapsizmi?!».(Al-Haaqqa, 6-8.)
 
  
ُﻢِﻬْﻴَﻠَﻋ ﺎَﻨْﻠَﺳْرَأ ْذِإ ٍدﺎَﻋ ﻲِﻓَو
 َﻢﻴِﻘَﻌْﻟا َﺢﻳِّﺮﻟا 
)
٤١
(
 ِﻢﻴِﻣﱠﺮﻟﺎَآ ُﻪْﺘَﻠَﻌَﺟ ﻻِإ ِﻪْﻴَﻠَﻋ ْﺖَﺗَأ ٍءْﻲَﺷ ْﻦِﻣ ُرَﺬَﺗ ﺎَﻣ
)
٤٢
(
 

Payg’ambarlar tarixi Islomiyat tarixidir (1-kitob) 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
34
«Od (qabilasi qissasi)da ham (ibrat bordir). Qaysiki, Biz ularning ustiga yaxlit bo‘ronni yuborgan edik. 
U bo‘ron nimaning ustidan o‘tsa, albatta uni halok qilib, huddi chirigan suyaklardek qilib qo‘yar edi». 
(Vaz-zoriyot, 41-42.)
 
  
Bir yerga jam bo‘lgan musulmonlar atrofiga Hud (a.s.) chiziq tortib qo‘ydilar. Shamol chiziqdan ichkari 
kirmadi va musulmonlarga zarar yetmadi. Ular imonlari sababli omon qoldilar, Hazramavt degan joyga ko‘chib 
o‘tishib, u yerda qolgan umrlarini osoyishta o‘tkazdilar. 
 َنﻮُﺤِﻠْﺼُﻣ ﺎَﻬُﻠْهَأَو ٍﻢْﻠُﻈِﺑ ىَﺮُﻘْﻟا َﻚِﻠْﻬُﻴِﻟ َﻚﱡﺑَر َنﺎَآ ﺎَﻣَو
)
١١٧
(
 
«Robbingiz hech bir qishloqni halokatga uchratmaydi, agar u qishloq ahli yaxshi odamlar 
bo‘lsalar».(Hud, 117.)
 
 
Hazramavt aholisining aytishicha, Hud (a.s.)ning qabrlari mamlakatning sharqida Barhut vodiysidagi Taryam 
shahridadir. Ba’zilar Falastindagi bir qabrni Hud (a.s.)ga nisbat beradilar, bu nisbat haqiqatga to‘g‘ri kelmaydi.(Ad-Doktor 
Shavqiy Abu Xalil. Atlasul-Qur’on. Damashq. 2001. 31-b.)
 
 
2.6.  SOLIH (A.S.) 
Solih payg‘ambarning nomlari Qur’oni karimda to‘rt suraning to‘qqiz oyatida zikr etilgan. 
Solih payg‘ambar Samud qabilasini hidoyatga chaqirish uchun yuborilgan, millati arab bo‘lgan 
payg‘ambardirlar. U kishining to‘liq nomlari Solih ibn Asaf ibn Koshij ibn Eram ibn Samud ibn Josir ibn Eram 
ibn Som ibn Nuh (as)dirlar. Ba’zi rivoyatda Solih (as)ning nasablarida  boshqacharoq nomlar uchraydi. 
Samud qabilasi Shom (Suriya) bilan Hijoz (Saudiya) orasidagi Hijr degan joyda yashagan qavm edi. 
Ularning yashagan joyi aksar tog‘lik joylar bo‘lgani uchun, baland tog‘larni yo‘nib, teshib, g‘oyat baland uylar 
qurib, shaharlar bunyod etishgan. Alloh taolo ular haqida shunday xabar bergan: 
 ِداَﻮْﻟﺎِﺑ َﺮْﺨﱠﺼﻟا اﻮُﺑﺎَﺟ َﻦﻳِﺬﱠﻟا َدﻮُﻤَﺛَو
)
٩
(
 
«Samud qabilasi vodiyda uy solish uchun xarsang toshlarni kesardilar».(Fajr, 9.)
 
 
Bu qabila ahli ham uzoq vaqt farovon hayot kechirganlariga qaramay, ularga ne’mat bergan Zot-Allohni 
unutib, unga shirk keltirib, butparast bo‘lib ketishdi. Ular ham o‘zlariga butlar yasab, ularga Vad, Jadhad, 
Shams, Manof, Manot va Lot degan nomlar qo‘yib, o‘sha butlarga sig‘inardilar. 
Alloh ularga Solih (a.s.)ni payg‘ambar qilib yubordi. Bu haqda Alloh taolo shunday deydi:  
 َﻦِﻣ ْﻢُآَﺄَﺸْﻧَأ َﻮُه ُﻩُﺮْﻴَﻏ ٍﻪَﻟِإ ْﻦِﻣ ْﻢُﻜَﻟ ﺎَﻣ َﻪﱠﻠﻟا اوُﺪُﺒْﻋا ِمْﻮَﻗ ﺎَﻳ َلﺎَﻗ ﺎًﺤِﻟﺎَﺻ ْﻢُهﺎَﺧَأ َدﻮُﻤَﺛ ﻰَﻟِإَو
 ٌﺐﻴِﺠُﻣ ٌﺐﻳِﺮَﻗ ﻲِّﺑَر ﱠنِإ ِﻪْﻴَﻟِإ اﻮُﺑﻮُﺗ ﱠﻢُﺛ ُﻩوُﺮِﻔْﻐَﺘْﺳﺎَﻓ ﺎَﻬﻴِﻓ ْﻢُآَﺮَﻤْﻌَﺘْﺳاَو ِضْرﻷا
)
٦١
(
 
«Samud qabilasiga birodarlari Solihni (payg‘ambar etib yubordik). U aytdi: «Ey, qavmim! Allohga 
ibodat qilinglar! Sizlar uchun undan o‘zga iloh yo‘qdir. U sizlarni Yerdan paydo qilib, sizlarni uni obod 
etuvchi qildi. Bas, Undan kechirim so‘ranggizlar, so‘ngra unga tavba etingizlar! Albatta, Rabbim yaqin 
va duolarni ijobat etuvchidir»  
Mushrik qavm Solih (a.s.)ning payg‘ambarliklarini inkor etdi va: 
 ﱟﻚَﺷ ﻲِﻔَﻟ ﺎَﻨﱠﻧِإَو ﺎَﻧُؤﺎَﺑﺁ ُﺪُﺒْﻌَﻳ ﺎَﻣ َﺪُﺒْﻌَﻧ ْنَأ ﺎَﻧﺎَﻬْﻨَﺗَأ اَﺬَه َﻞْﺒَﻗ اًّﻮُﺟْﺮَﻣ ﺎَﻨﻴِﻓ َﺖْﻨُآ ْﺪَﻗ ُﺢِﻟﺎَﺻ ﺎَﻳ اﻮُﻟﺎَﻗ
 ٍﺐﻳِﺮُﻣ ِﻪْﻴَﻟِإ ﺎَﻧﻮُﻋْﺪَﺗ ﺎﱠﻤِﻣ
)
٦٢
(
 
«Ular dedilar: «Ey, Solih! Bundan oldin umid qilinadigan kishi eding. Endi bizni bobolarimiz 
sig‘inadigan narsalarga sig‘inishimizdan man etasanmi? Biz sen da’vat etayotgan narsangdan shak-
shubhadamiz».(Hud, 61-62.)
  
 
 َﻦﻴِﻠَﺳْﺮُﻤْﻟا ُدﻮُﻤَﺛ ْﺖَﺑﱠﺬَآ
)
١٤١
(
 َنﻮُﻘﱠﺘَﺗ ﻻَأ ٌﺢِﻟﺎَﺻ ْﻢُهﻮُﺧَأ ْﻢُﻬَﻟ َلﺎَﻗ ْذِإ
)
١٤٢
(
 ْﻢُﻜَﻟ ﻲِّﻧِإ
َأ ٌلﻮُﺳَر
 ٌﻦﻴِﻣ
)
١٤٣
(
 ِنﻮُﻌﻴِﻃَأَو َﻪﱠﻠﻟا اﻮُﻘﱠﺗﺎَﻓ
)
١٤٤
(
 َيِﺮْﺟَأ ْنِإ ٍﺮْﺟَأ ْﻦِﻣ ِﻪْﻴَﻠَﻋ ْﻢُﻜُﻟَﺄْﺳَأ ﺎَﻣَو
 َﻦﻴِﻤَﻟﺎَﻌْﻟا ِّبَر ﻰَﻠَﻋ ﻻِإ
)
١٤٥
(
 َﻦﻴِﻨِﻣﺁ ﺎَﻨُه ﺎَه ﺎَﻣ ﻲِﻓ َنﻮُآَﺮْﺘُﺗَأ
)
١٤٦
(
 ٍنﻮُﻴُﻋَو ٍتﺎﱠﻨَﺟ ﻲِﻓ
)
١٤٧
(
 ٌﻢﻴِﻀَه ﺎَﻬُﻌْﻠَﻃ ٍﻞْﺨَﻧَو ٍعوُرُزَو
)
١٤٨
(
َو
 َﻦﻴِهِرﺎَﻓ ﺎًﺗﻮُﻴُﺑ ِلﺎَﺒِﺠْﻟا َﻦِﻣ َنﻮُﺘِﺤْﻨَﺗ
)
١٤٩
(
 ِنﻮُﻌﻴِﻃَأَو َﻪﱠﻠﻟا اﻮُﻘﱠﺗﺎَﻓ
)
١٥٠
(
 
«Samud qabilasi  payg‘ambarlarni inkor etdi. O’shanda birodarlari Solih (a.s.) ularga aytgan edi: 
«Allohdan qo‘rqmaysizlarmi? Albatta, men sizlarga yuborilgan ishonchli payg‘ambardirman! Bas 

Payg’ambarlar tarixi Islomiyat tarixidir (1-kitob) 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
35
Allohdan qo‘rqinglar menga itoat etinglar! Men bu da’vatim uchun sizlardan mukofot so‘ramayman. 
Mening mukofotim faqat olamlar Parvardigorining zimmasidadir. Sizlar tinchgina bu yerdagi 
narsalarga, bog‘laru buloqlarga, ekinlar va novdalari muloyim xurmo daraxtlari ichiga mangu qo‘yib 
qo‘yilurmisiz?! Yana zukkolik bilan tog‘lardan uylar ham yo‘nmoqdasizlar. Bas, Allohdan qo‘rqinglar va 
menga itoat etinglar!». (Shuaro, 141-150.)
 
 
Solih (a.s.)ning qavmlari bu da’vatlarga ishonishmadi, Undan payg‘ambarlik mo‘‘jizasini talab qilishdi: «Ey 
Solih, agar shu tog‘ etagidan bir urg‘ochi tuya chiqarsang, senga ishonamiz», deyishdi. Alloh Qur’onda 
shunday bayon etadi:  
 َﻦﻳِﺮﱠﺤَﺴُﻤْﻟا َﻦِﻣ َﺖْﻧَأ ﺎَﻤﱠﻧِإ اﻮُﻟﺎَﻗ
)
١٥٣
(
ْﺜِﻣ ٌﺮَﺸَﺑ ﻻِإ َﺖْﻧَأ ﺎَﻣ
 َﻦِﻣ َﺖْﻨُآ ْنِإ ٍﺔَﻳﺂِﺑ ِتْﺄَﻓ ﺎَﻨُﻠ
 َﻦﻴِﻗِدﺎﱠﺼﻟا
)
١٥٤
(
 
«Ular dedilar:«Sen aniq sehrlangan kimsalardansan! Sen ham xuddi bizlarga o‘xshagan 
odamdirsan. Bas, agar da’voingda rostgo‘ylardan bo‘lsang, biror mo‘‘jiza keltir!»(Shuaro, 153-154.)
 
 
Solih (a.s.) duo qildilar va bir urg‘ochi tuya paydo bo‘ldi. Solih (a.s.) ularga: «Mana bu tuya, bu Allohning 
yerida o‘tlaydi, sizlarning yeringizga daxl qilmaydi. Quduqdan bir kun u suv ichadi, bir kun sizlar ichasizlar. 
Agar unga biror yomonlik qilsalaringiz, umumiy halokat yuz beradi», deb ogohlantirdilar. 
 ْﻢُآَﺬُﺧْﺄَﻴَﻓ ٍءﻮُﺴِﺑ ﺎَهﻮﱡﺴَﻤَﺗ ﻻَو ِﻪﱠﻠﻟا ِضْرَأ ﻲِﻓ ْﻞُآْﺄَﺗ ﺎَهوُرَﺬَﻓ ًﺔَﻳﺁ ْﻢُﻜَﻟ ِﻪﱠﻠﻟا ُﺔَﻗﺎَﻧ ِﻩِﺬَه ِمْﻮَﻗ ﺎَﻳَو
 ٌﺐﻳِﺮَﻗ ٌباَﺬَﻋ
)
٦٤
(
 
«Ey qavmim, mana bu Alloh yuborgan tuya sizlar uchun oyat-mo‘‘jiza bo‘lib keldi. Bas, uni 
Allohning yerida yeb-ichib yurgan holida qo‘yib yuboringlar va unga biron yomonlik yetkazmanglar, 
aks holda sizlarni yaqin azob ushlar».(Hud, 64.)
 
 
Bu mo‘‘jizaviy tuyaning oralarida yurishi qavmga yoqmadi, birinchidan, har kun ichish mumkin bo‘lgan 
suvdan bir tuya uchun mahrum bo‘lish yoqmagan bo‘lsa, ikkinchidan, tuya sababli Solih (a.s.)ga imon 
keltiruvchilar ko‘payib borardi. Shuning uchun Solihga imon keltirmagan kishilar tuyani o‘ldirishga qasd qildilar. 
Ammo Solih (a.s.)ning «umumiy azob» to‘g‘risidagi so‘zlaridan qo‘rqib, jur’atlari yetmas edi. Nihoyat, jinoyat 
uchun qiziqtirishga ayollar yordamga keldilar. Qabilada eng go‘zal va boy ayol bo‘lgan Ziy Saduq binti 
Muhayyo o‘zini Misda’ ibn Maxrajga garovga qo‘yib, agar Solihning tuyasini so‘ysa, unga xotin bo‘lishga va’da 
berdi. Unayza ismli kofira kampir bo‘lsa, Qudor ibn Solifni chaqirib, agar Solihning tuyasini so‘ysa, qizlaridan 
birini Qudorga tekinga hadya qilishga va’da berdi. Chunki Solih (a.s.)ning tuyalaridan kampirning tuyalari doim 
hurkar, shuning uchun u tuyadan qutulishni mo‘ljallagan edi. 
Misda’ bilan Qudor yana yettita bebosh yigitlarni olib, Solih (a.s.)ning endigina suv ichib qaytib kelgan 
tuyalarini avval kamon bilan urib, keyin qilich bilan chopib o‘ldirishdi. 
ِﺮْﻣَأ ْﻦَﻋ اْﻮَﺘَﻋَو َﺔَﻗﺎﱠﻨﻟا اوُﺮَﻘَﻌَﻓ
 َﻦﻴِﻠَﺳْﺮُﻤْﻟا َﻦِﻣ َﺖْﻨُآ ْنِإ ﺎَﻧُﺪِﻌَﺗ ﺎَﻤِﺑ ﺎَﻨِﺘْﺋا ُﺢِﻟﺎَﺻ ﺎَﻳ اﻮُﻟﺎَﻗَو ْﻢِﻬِّﺑَر 
)
٧٧
(
 
«Shunday qilib tuyani so‘yib yubordilar va Parvardigorlarining amridan bosh tortdilar hamda 
aytdilar: «Ey, Solih! Agar yuborilgan elchilardan bo‘lsang, bizga va’da qilgan narsa (azobni) 
keltir!».(A’rof, 77.)
 
 
Solih (a.s.) bu voqe’adan qattiq ranjidilar va qavmlariga: «Uch kecha-kunduz yayrab olinglar, keyin sizlarga 
azob keladi», - dedilar. 
Solih (a.s.): «Shoyad uch kun ichida qavmlarim tavba qilib qolishsa», - deb umid hilgan edilar. Ammo ular 
azobning kelishiga ishonishmagan edi, hatto azobdan qutulib qolish uchun Solihning o‘zini va oilasini shu 
kecha o‘ldiramiz, deb qasd qilishdi. Lekin Alloh taolo Solihni, oilasi va unga imon keltirgan kishilarni saqlab 
qoldi. 
Oradan va’da qilingan uch kun o‘tgach, Samud qabilasi boshiga birdan azob keldi va dahshatli hodisa sodir 
bo‘ldi: 
 َﻦﻴِﻤِﺛﺎَﺟ ْﻢِهِرﺎَﻳِد ﻲِﻓ اﻮُﺤَﺒْﺻَﺄَﻓ ُﺔَﺤْﻴﱠﺼﻟا اﻮُﻤَﻠَﻇ َﻦﻳِﺬﱠﻟا َﺬَﺧَأَو
)
٦٧
(
 ﱠنِإ ﻻَأ ﺎَﻬﻴِﻓ اْﻮَﻨْﻐَﻳ ْﻢَﻟ ْنَﺄَآ
 اوُﺮَﻔَآ َدﻮُﻤَﺛ
 َدﻮُﻤَﺜِﻟ اًﺪْﻌُﺑ ﻻَأ ْﻢُﻬﱠﺑَر
)
٦٨
(
 
«Zolim kimsalarni dahshatli qichqiriq tutib, go‘yo u yerda hech qachon yashamagandek, turgan 
joylarida to‘kildilar. Ogoh bo‘lingizkim, Samud qabilasi halokatga uchradi».(Hud,
 
67-68.)
 
 
َﺒْﺻَﺄَﻓ ُﺔَﻔْﺟﱠﺮﻟا ُﻢُﻬْﺗَﺬَﺧَﺄَﻓ
 َﻦﻴِﻤِﺛﺎَﺟ ْﻢِهِراَد ﻲِﻓ اﻮُﺤ
)
٧٨
(
 

Payg’ambarlar tarixi Islomiyat tarixidir (1-kitob) 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
36
«Bas, ularni mudhish zilzila tutdi va o‘z yurtlarida o‘tirganlaricha gum bo‘ldilar».(A’rof.  78.) 
Samud qabilasi ana shunday dahshatli bir qichqiriq bilan halok bo‘ldi. Solih (a.s.) ularga achinib, hasrat 
bilan: 
ﱠﻟَﻮَﺘَﻓ
 َنﻮﱡﺒِﺤُﺗ ﻻ ْﻦِﻜَﻟَو ْﻢُﻜَﻟ ُﺖْﺤَﺼَﻧَو ﻲِّﺑَر َﺔَﻟﺎَﺳِر ْﻢُﻜُﺘْﻐَﻠْﺑَأ ْﺪَﻘَﻟ ِمْﻮَﻗ ﺎَﻳ َلﺎَﻗَو ْﻢُﻬْﻨَﻋ ﻰ
 َﻦﻴِﺤِﺻﺎﱠﻨﻟا
)
٧٩
(
 
«Ey qavmim, sizlarga Robbimning elchiligini, shubhasiz yetkazdim va sizlarga nasihat ham qildim. 
Lekin sizlar nasihat qilguvchilarni yaxshi ko‘rmaysizlar-da!»,(A’rof. 79.)
 
– dedilar. 
Yahudiylar Od, Samud qabilalari va ularning payg‘ambarlari Hud (a.s.) va Solih (a.s.) haqlarida Tavrotda 
hech qanday xabar yo‘qligini da’vo qiladilar. 
Halokatdan keyin Solih (a.s.) musulmon qavmlarini olib Falastinning Ar-Ramla nohiyasiga kelib umrlarining 
oxirigacha yashadilar. Solih (a.s.) vafot etganlarida yoshlari ellik sakkizda edi.  
Hazramavtliklar aytadilar: «Solih (a.s.)ning qavmlari aslida shu yerdan bo‘lganlari uchun, halokatdan so‘ng 
ular yana Hazramavtga ko‘chib keldilar. Hazramavtda bir qabr bo‘lib, u qabrni Solih (a.s.)ga nisbat beradilar. 
Ba’zi olimlarning fikrlaricha, Solih (a.s.) imon keltirganlarni o‘zlari bilan birga Makkaga olib keldilar va qolgan umrlarini 
shu yerda o‘tkazdilar. Ularning qabrlari Ka’baning g‘arbida joylashgan.(Ad-Doktor Shavqiy Abu Xalil. Atlasul-Qur’on. 
Damashq. 2001. 36-bet.)
 
 
Hud va Solih qissalaridan dars va ibratlar 
Alloh taolo Qur’oni karimda qissa qilib bergan ikki payg‘ambar qavmining faoliyatida bir necha ibratlar bor: 
1. Ma’ishatda e’tidol (me’yor)da yashash lozim. Alloh taolo payg‘ambari Hud (a.s.)ning tillaridan 
insonlarga shunday xitob qiladi:  
 َنﻮُﺜَﺒْﻌَﺗ ًﺔَﻳﺁ ٍﻊﻳِر ِّﻞُﻜِﺑ َنﻮُﻨْﺒَﺗَأ
)
١٢٨
(
 َنوُﺪُﻠْﺨَﺗ ْﻢُﻜﱠﻠَﻌَﻟ َﻊِﻧﺎَﺼَﻣ َنوُﺬِﺨﱠﺘَﺗَو
)
١٢٩
(
 
«Sizlar har bir tepalikka o‘yin-kulgi uchun bir belgi (baland binolar) quraverasizlarmi?! Go‘yo mangu 
yashaymiz, deb qasrlarni solaverasizlarmi?!»(Shuaro,128-129.)
 
 
 َﻦﻴِﻨِﻣﺁ ﺎَﻨُه ﺎَه ﺎَﻣ ﻲِﻓ َنﻮُآَﺮْﺘُﺗَأ
)
١٤٦
(
 ٍنﻮُﻴُﻋَو ٍتﺎﱠﻨَﺟ ﻲِﻓ
)
١٤٧
(
ُﻌْﻠَﻃ ٍﻞْﺨَﻧَو ٍعوُرُزَو
 ﺎَﻬ
 ٌﻢﻴِﻀَه
)
١٤٨
(
 َﻦﻴِهِرﺎَﻓ ﺎًﺗﻮُﻴُﺑ ِلﺎَﺒِﺠْﻟا َﻦِﻣ َنﻮُﺘِﺤْﻨَﺗَو
)
١٤٩
(
 
«Sizlar tinchgina bu yerdagi narsalarga, bog‘laru buloqlarga, ekinlar va novdalari muloyim xurmo 
daraxtlari ichiga mangu qo‘yib qo‘yilurmisiz?! Yana zukkolik bilan tog‘lardan uylar ham 
yo‘nmoqdasizlarmi?!».(Shuaro, 146-149.)
 
 
Insonlar balandlik joylarni tanlab olib, xuddi dunyoda abadiy yashaydigandek, u yerga behisob mablag‘ni 
sarflab, salobatli imoratlarni soladilar. Bu imoratlarda xotirjam va rohatda uzoq umr yashamoqni orzu qiladilar. 
Ammo bu orzu ko‘pam amalga oshavermaydi. 
Birinchidan, shunday imorat-qasrni barpo qilish uchun katta mablag‘ni topish lozim bo‘ladi. Buning sa’yu 
harakatida inson rohatini ham, sog‘ligini va yoshligini ham yo‘qotadi. Ko‘p hollarda bunday katta mablag‘ni 
topishda harom aralashib qoladi, jinoyatga qo‘l uriladi. Qasr-binolar rohatxona emas, musibatxonaga aylanadi. 
Ikkinchidan, insonning hozirgi davrdagi umri juda qisqa bo‘lib, imoratdan foydalanib, rohatda yashaydigan 
umri, uni bitirish uchun sarf qilgan umridan oz bo‘ladi. 
Uchinchidan, umrini ham, boyligini ham dunyo imoratiga sarf qilib yuborib, oxiratda o‘ziga sadaqai joriya 
bo‘ladigan, borguncha jannatda qasr-bog‘larga aylanib turadigan ezguliklar imoratini solishga bo‘lgan 
imkoniyatini boy beradi. 
Alloh taolo bu xitobni Hud payg‘ambarning qavmiga qilgan bo‘lsa ham, Qur’oni karimning barcha xitoblari 
Qiyomatgacha yashab o‘tadigan insonlarga, ya’ni bizlarga hamdir. 
2. Zulmkorlar va tajovuzkorlarni ogohlikka chaqirish. Hud payg‘ambarning qavmlari bilan bo‘lgan 
munosabatlaridagi qat’iyatlik va jur’at ham toliblar uchun ibratdir. Bu yerda payg‘ambar o‘zlariga Alloh taolo 
tarafidan buyurilgan da’vat mas’uliyatini his qilib, mo‘‘minlarga yaxshi muomalani ayamagan holda, kofirlarni 
zalolatdan ogoh etyaptilar: 
 ﺎﱠﻤِﻣ ٌءيِﺮَﺑ ﻲِّﻧَأ اوُﺪَﻬْﺷاَو َﻪﱠﻠﻟا ُﺪِﻬْﺷُأ ﻲِّﻧِإ َلﺎَﻗ ٍءﻮُﺴِﺑ ﺎَﻨِﺘَﻬِﻟﺁ ُﺾْﻌَﺑ َكاَﺮَﺘْﻋا ﻻِإ ُلﻮُﻘَﻧ ْنِإ
 َنﻮُآِﺮْﺸُﺗ
)
٥٤
(
 
«(Hud) dedi: «Men Allohni guvoh qilaman va sizlar ham guvoh bo‘lingizlarki, men sizlar 
keltirayotgan shirkdan bezorman».(Hud, 54.)
 
 

Payg’ambarlar tarixi Islomiyat tarixidir (1-kitob) 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
37
Ayni shunday sifatga ega bo‘lish va kerakli maqomda haqiqatni aytishdan qaytmaslikni Alloh taolo barcha 
musulmonlarga ham buyurgan: 
إ
 ِﺮْﺒﱠﺼﻟﺎِﺑ اْﻮَﺻاَﻮَﺗَو ِّﻖَﺤْﻟﺎِﺑ اْﻮَﺻاَﻮَﺗَو ِتﺎَﺤِﻟﺎﱠﺼﻟا اﻮُﻠِﻤَﻋَو اﻮُﻨَﻣﺁ َﻦﻳِﺬﱠﻟا ﻻِ
)
٣
(
 
«Faqat imon keltirgan va solih amallarni qilgan, bir-birlariga haq yo‘lni ko‘rsatgan va bir-birlariga 
sabrli bo‘lishni tavsiya etgan zotlar (baxtsizlikdan yiroqdirlar)».(Asr, 3.)
 
 
Payg‘ambarimiz (s.a.v.)dan rivoyat qilingan hadisda, shunday dedilar: «Mo‘‘min kishi biror munkar ishni 
ko‘rsa, uni qo‘li bilan qaytarsin. Agar unga qodir bo‘lmasa, tili bilan qaytarsin. Unga ham qodir 
bo‘lmasa, dili bilan shuni karih ko‘rsin va shu majlisdan chiqib ketsin. Uchinchisi imonning zaifligiga 
dalolat qiladi». 
Yana bir hadisda Rasululloh (s.a.v.) shunday dedilar: «Mo‘‘min kishi mo‘‘min kishining oynasidir, unga 
qarab kamchiligini tuzatib oladi». 
Yuqoridagi oyatlar va hadislardan xulosa shuki, insonlarning biror kamchiligini ko‘rganda, menga nima? deb 
loqaydlik bilan qo‘l siltab ketish xudbinlikdir. Birodarimizning kamchiligiga ko‘zimiz tushdimi, uni boshqalar 
oldida oshkora qilib sharmanda qilmasdan yoki izza qilmasdan, alohida chaqirib turib, o‘sha kamchiligidan 
ogoh etib qo‘yishimiz unga nisbatan hurmatimizni ifoda etadi. Hud (a.s.)ning qissasidan o‘rganadigan ibratimiz 
o‘z vaqtida ogoh etish jur’atidir.     
3. Manmanlikning oqibati halokatdir. Alloh taolo Hud (a.s.) va Solih (a.s.)ning qavmlari, ularning halokati  
haqida bayon etib, bandalarni manmanlikdan va uning oqibatidan saqlanishga chaqiradi: 
 َﻪﱠﻠﻟا ﱠنَأ اْوَﺮَﻳ ْﻢَﻟَوَأ ًةﱠﻮُﻗ ﺎﱠﻨِﻣ ﱡﺪَﺷَأ ْﻦَﻣ اﻮُﻟﺎَﻗَو ِّﻖَﺤْﻟا ِﺮْﻴَﻐِﺑ ِضْرﻷا ﻲِﻓ اوُﺮَﺒْﻜَﺘْﺳﺎَﻓ ٌدﺎَﻋ ﺎﱠﻣَﺄَﻓ
 َنوُﺪَﺤْﺠَﻳ ﺎَﻨِﺗﺎَﻳﺂِﺑ اﻮُﻧﺎَآَو ًةﱠﻮُﻗ ْﻢُﻬْﻨِﻣ ﱡﺪَﺷَأ َﻮُه ْﻢُﻬَﻘَﻠَﺧ يِﺬﱠﻟا
)
١٥
(
 ﺎًﺤﻳِر ْﻢِﻬْﻴَﻠَﻋ ﺎَﻨْﻠَﺳْرَﺄَﻓ
ًﺮَﺻْﺮَﺻ
 ىَﺰْﺧَأ ِةَﺮِﺧﻵا ُباَﺬَﻌَﻟَو ﺎَﻴْﻧﱡﺪﻟا ِةﺎَﻴَﺤْﻟا ﻲِﻓ ِيْﺰِﺨْﻟا َباَﺬَﻋ ْﻢُﻬَﻘﻳِﺬُﻨِﻟ ٍتﺎَﺴِﺤَﻧ ٍمﺎﱠﻳَأ ﻲِﻓ ا
 َنوُﺮَﺼْﻨُﻳ ﻻ ْﻢُهَو
)
١٦
(
 
«Bas, Od qabilasi yerda nohaq kibrlandilar va «Kuch-quvvatda bizlardan kim zo‘rroq?» - dedilar. 
Axir ular o‘zlarini yaratgan Alloh kuch-quvvatda ulardan zo‘rroq ekanini bilmadilarmi?! Ular bizning 
oyatlarimizni inkor etuvchi bo‘ldilar. Bas, ularga mana shu hayoti dunyoda xor qiluvchi azobni totdirib 
qo‘yish uchun nahs kunlar(Nahs kunlar – Shavvol oyi oxirining chorshanba kunidan kelasi 
chorshanbagacha)
 
da ustilariga bir dahshatli bo‘ron yubordik». (Fussilat, 15-16.)
 
 
Od qabilasi agar Alloh taolo tomonidan o‘zlariga berilgan kuch-quvvat, ilm-hikmat va madaniyatga shukr 
qilib, Haq yo‘lidan, payg‘ambar so‘zidan yuz o‘girmaganlarida, kibr-havoga berilmaganlarida, ularning hayotlari 
yanada farovon va davomli bo‘lishi mumkin edi, halokatga yo‘liqmas edilar. Insoniyat tarixida bundan boshqa 
millatlar ham, masalan: Gitler boshchiligidagi Germaniya butun dunyoga gegemon bo‘lish qasdida xalqaro 
maydonga chiqib, o‘zini yengilmas millat deb hisoblashi va barcha mamlakatlarga barobar urush ochib, 
havoga berilishi natijasida halokatga mahkum etilgani barchaga ayon. Bu tanbeh, albatta, mamlakatlar, 
millatlar va qavmlardan tashqari oila va hattoki har bir shaxsga ham tegishlidir, ya’ni kim agar hayotda bosar-
tusarini bilmasdan, xudbinlik bilan o‘zgalarni mensimay qo‘ysa, uning oqibati halokatdir.  
4. Tavba va istig‘forning foydasi. Banda biror gunohni qilib qo‘ysa, Alloh taolo uni darhol jazoga giriftor 
qilmasdan, tavba va istig‘for qilishiga imkon beradi. Tavba va istig‘for gunohni nafaqat kechirilishi, jazodan 
qutulishi, balki savobga aylantirilishiga sabab bo‘ladi: 
 ُﻪﱠﻠﻟا َنﺎَآَو ٍتﺎَﻨَﺴَﺣ ْﻢِﻬِﺗﺎَﺌِّﻴَﺳ ُﻪﱠﻠﻟا ُلِّﺪَﺒُﻳ َﻚِﺌَﻟوُﺄَﻓ ﺎًﺤِﻟﺎَﺻ ﻼَﻤَﻋ َﻞِﻤَﻋَو َﻦَﻣﺁَو َبﺎَﺗ ْﻦَﻣ ﻻِإ
 ﺎًﻤﻴِﺣَر اًرﻮُﻔَﻏ
)
٧٠
(
 
“Kimki, tavba qilsa va imon keltirib yaxshi amallar qilsa, bas, Alloh ana o‘shalarning yomonlik 
(gunoh)larini yaxshilik (savob)ga aylantirib qo‘yur. Alloh mag‘firatli va rahmli zotdir”. (Furqon, 70.)
 
  
Shuning uchun ham Payg‘ambarimiz (s.a.v.): «Tavba qilinglar, olov o‘tinni yegandek, tavba gunohni 
yeb tugatadi»
, - deganlar.            
2.7.  IBROHIM (A.S.) 
Qur’oni karim suralarining yigirma beshtasida oltmish to‘qqiz marta Ibrohim payg‘ambar haqida gapirilgan.  
Nuh to‘fonidan bir ming sakson yil keyin Bobil (Iroq) mamlakatining Faddomorom shaharida haykaltarosh Ozarning 
xonadonida Ibrohim ismli go‘dak tug‘ildi.(M. Jodul-Mavlo. Qur’on qissalari. Bayrut. Lubnon. 2000 y.. 37-bet.)
 
 
Uning nasabini tarixchilar shunday bayon etadilar: Ibrohim ibn Torix ibn Nohur ibn Sorug‘ ibn Arg‘u ibn Folig‘ ibn Obir 

Payg’ambarlar tarixi Islomiyat tarixidir (1-kitob) 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
38
ibn Sholix ibn Qaynon ibn Arfaxshad ibn Som ibn Nuh (a.s.).(Tarixi Tabariy, 1-j.162-bet.)
 
 
Ibrohimning tug‘ilgan joyi borasida tarixchilarning fikrlari bir necha xildir: 
1. Iroqning janubida joylashgan Tallul-Muqayyar yoki O’r deb nomlangan qadimiy shaharda; 
2. Eronning janubi- g‘arbiy o‘lkalaridan bo‘lgan  Ahvozning Sus shahrida; 
3. As-Savod (Iroq)ning Bobil shahrida; 
4. Iroqning janubidagi Uruk (hozirgi nomi Varko) shahrida dunyoga kelgan, keyin otasi uni Namrud tug‘ilgan 
Ko‘so shahriga olib kelgan. 
Ibrohimning tug‘ilgan vaqti esa Namrud ibn Kan’on ibn Ko‘shning podshohligi davriga to‘g‘ri keladi. Namrud 
butun Yer yuziga podshoh bo‘lgan edi.  
«Ibn Abbos (r.a.), Ibn Mas’ud (r.a.) va boshqa sahobiylardan rivoyat etilishicha, Yer yuzida birinchi bo‘lib butun 
insoniyatga podshoh bo‘lgan odam Namrud ibn Kan’on ibn Ko‘sh ibn Som ibn Nuhdir. Ularning aytishlaricha, dunyoda 
butun olamga podshohlik qilgan kishilar to‘rtta bo‘lib, ular-Namrud ibn Kan’on, Sulaymon ibn Dovud, Zul-Qarnayn va 
Buxtunnasrdir». (Tarixi Tabariy, 1-j.163-bet.)
 
 
Ibn Abbos (r.a.) va Ibn Mas’ud (r.a.)dan rivoyat qilinadiki: «Nuh payg‘ambar bilan Ibrohim (a.s.)ning 
oralaridagi muddatda Hud va Solih (a.s.)dan boshqa payg‘ambar yuborilmagan edi. Ibrohim (a.s.)ning 
zamonlari yaqinlashganda Namrudning huzuriga munajjimlar kelishib: «Biz sizni xabardor qilib qo‘yishni 
burchimiz deb bilamiz. Bizga ma’lum bo‘lishicha, falon muddatda qishlog‘ingizda Ibrohim ismli bir bola tug‘iladi. 
U sizning diningizni yo‘q qiladi, butlaringizni sindiradi», - deb xabar berishdi.  
Munajjimlar ogoh qilgan yil boshlanganda, Namrud qishloqma-qishloq yurib, har bir homilador ayolni o‘z 
qishlog‘ida qo‘riqlashib, agar qiz tug‘sa, ozod qilib, o‘g‘il tug‘sa, chaqaloqni darhol o‘ldirishga farmon berdi. 
Bir kuni podshohning shaharda zarur ishi chiqib qoldi. Ammo qattiq band bo‘lganidan, o‘z o‘rniga 
maslahatchisi Ozarni yubordi va unga xotini bilan uchrashmasdan qaytib kelishni buyurdi. Ozar shaharga borib 
podshoh buyurgan ishni bajardi, o‘z uyiga kirib o‘zini tutolmay xotiniga yaqinlik qildi. Ozarning uyi O’r shahrida 
edi. Vaqti soati kelib, Ibrohim tug‘ildi. Ozar uni bir go‘shaga yashirdi. Ibrohim bu go‘shada bir kunda bir haftalik, 
bir haftada bir oylik, bir oyda esa bir yillik chaqaloqdek ulg‘aydi. 
Ozar bir kuni o‘zining yaqinlariga: «Meni bir o‘g‘lim bor, uni podshohning huzuriga olib kelsam, podshohning 
unga zarari yetmasmikin?» - dedi. Ozarning yaqinlari unga: «Podshoh senga ishonadi, olib kelaver!» - 
deyishdi. 
Ozar Ibrohimni yetaklab olib ketayotganda, yo‘lda uning ko‘zi turli hayvonlarga tushdida, har biriga qiziqish 
bilan: «Bu nima?» - deb so‘radi. Ozar Ibrohimga barcha maxluqotlarning nomlarini aytib bera boshladi. Ibrohim 
otasiga: «Bu maxluqlarning albatta rabbisi bo‘lishi kerak» - dedi. 
Kechki payt Ibrohim boshini ko‘tarib osmonga qaragan edi, ko‘ziga Mushtariy yulduzi juda chiroyli ko‘rindi. 
Hayajon bilan: «Mana shu rabbim bo‘lsa kerak!» - dedi. Ammo ozgina fursatdan so‘ng yulduz g‘oyib bo‘ldi. 
Buni ko‘rgan Ibrohim: «Men g‘oyib bo‘luvchilarni yaxshi ko‘rmayman!» - dedi va undan yuz o‘girdi.  
Kechaning oxirida ko‘zi oyga tushdi va: «Mana shu robbim bo‘lsa kerak!» - deb unga tikildi. Oy ham ko‘zdan 
g‘oyib bo‘lib ko‘rinmay qolgach: «Agar meni Robbimning o‘zi hidoyat qilib o‘zini tanitmasa, men 
adashuvchilardan bo‘lib qolaman» - dedi.  
Tong otganda, hamma yoqni munavvar qilib, quyosh chiqdi. Ibrohim uni ko‘rib: «Hammasidan eng katta va nuri