Ismailov dilshod «zarafshon daryosi suv resurslarin ifloslantiruvchi manbalari va ularni tozalash texnologiyalari»

Molyuskalar tirlari	Kattaqo‘rg‘on suv ombori	Oqdaryo suv ombori	Darg‘om kanali	Eski Anhor kanali
Narpay kanali
Sinanodonta Orbicularis	+	+	+	+	+
S.Gibba	+	+	+	+	+
Sinanodonta Cyreum Sogdianum		+	+
Corbiculina Cor	+				+
C.Purpurea		+	+		+
C.Ferghanensis		+
C.Tibetensis		+
S.Puerorum	+	+	+		+
Kolletopterum kyreum sogdianum	+	+		+	+
K.ponderosum volgense	+
Korbikula kor	+	+			+
S.fluminalis			+
Korbikulina tibetensis			+	+	+
Kolletopterum baktrianum				+
Korbikula fluminalis	+	+			+

Ikki pallali mollyuskalarning suv xavzalarda uchrash tartibi
Sinanodonta gibba
Sinanodonta puerorum
Zarafshon daryosi o‘rta oqimida Unionidae oilasi Sinanodonta urug‘i turlarining suvlarni tazalashi ko‘rsatkichlari
(24 soat/l ).
L-chig‘anoq uzunligi, H- chig‘anoq balandligi, W- chig‘anoq qavariqligi

№

Тур номи

Yoshi

Zichligi m2/dona

Massasi g.

Suvlarni tozalashi (l)

Chig‘anoq o‘lchamlari mm.

Zichligi m2/dona

Massasi g.

Suvlarni tozalashi (l)

Chig‘anoq o‘lchamlari mm.

L

H

W

Yoshi

L

H

W

1

Sinanodonta gibba

2-3

1,8±0,3

51± 3,2

60± 5,2

36

29

16

4-5

1,0± 0,2

160±3,2

86± 8,2

99

73

30

2

Sinanodonta ruerorum

2-3

1,6±0,3

52± 3,2

58± 4,6

35

27

42

4-5

1,1± 0,3

152±3,2

81± 4,3

92

68

41

№	Oziqali muhit turi	Biomassa miqdori g/m2		Biomassaning kunlik o‘sishi		Biomassaning 30 kunlik o‘sishi
		Dastlabki	Tajriba oxirida	g	%	g	%
1	5 g/l	800	1670 ± 1.5	29,0 ± 1.4	3,6	870 ± 1.3	108,8
2	10 g/l	800	1447 ± 1.9	21,6 ± 1.3	2,7	647 ± 1.5	80,9
3	15 g/l	800	1380 ± 1.7	19,3 ±1. 2	2,4	580 ± 1.4	72,5

Azolla caroliniana Willdning turli oziqali muhitlarda (tovuq go‘ngi) biomassa xosil qilish dinamikasi
XULOSALAR

• Biologik tozalash texnologiyasi mikroorganizmlar va suv o‘simliklari yordamida kislorodli biokimyoviy jarayonlar yordamida oqava suvlarni tarkibi organik moddalar bilan ifloslanishini tozalash texnologiyasini qamrab oladi. Biologik tozalash suv tarkibidagi mikroorganizmlarni yo‘qotadi.
• Zarafshon daryosi sohilidagi ifloslangan oqava suvlarning suyuq qismi tabiiy va suniy uslubdagi biologik tozalanadi. Tabiiy biologik tozalash jarayoni biologik hovuzlarda filtratsiya maydonlarida sug‘orish dalalarida amalga oshirildi. Su’niy biologik tozalash biologik filtrlar aerotenkalar kabi mahsus inshootlardan foydalaniladi.
• Suvlarni biologik tozalashda ikki pallali mollyuskalarning roli ayniqsa katta. Ikki pallali mollyuskalar suv havzalarini organik ifloslanishdan tozalaydigan biofiltr vazifasini bajaradi. Bundan tashqari, ular o'z tanalarida og'ir metallarni o'zlashtiradi va to'playdi va shu bilan suv havzalarini kimyoviy ifloslanishdan tozalashga hissa qo'shadi. Ularning filtrlash faolligi ancha yuqori - soatiga o'rtacha 1 litr suv. Aniqlanishicha, tubining 1 kvadrat metrida yashaydigan midiya kuniga 280 kub metr suvni filtrlay oladi.

4. Oqdaryo suv ombori biotoplarida ikki pallali mollyuskalarining 6 ta turi va ikki kenja turi yashashi aniqlandi. Sinanodonta Gibba turi tekislikda joylashgan Qo‘yimozor suv omborida 1-2 yoshli mollyuskaning o‘rtacha uzunligi 5,5-8,6 sm va og‘irligi 33-38 g ni tashkil qildi. Ikki pallali mollyuskalarning o‘sish sur’ati , ularning yashash sharoitlariga bog‘liqdir.
5. Kattaqo’rg‘on suv ombori qo’ltiqlarida va o’ng sohilida mollyuskalardan Sinanodonta Orbikularis, S.Gibba, S.Puerorum. Kolletopterum kyreum sogdianum, K.ponderosum volgense, Korbikula kor yashaydi. Bular ichida birinchi, ikkinchi va oxirgi turlar son jihatidan ko’pdir. Suv omborining suv qo‘yiladigan qismiga chap sohili va suv chiqarish kanaliga mollyuskalardan Korbikula kor, K.purpurea, Korbikulina tibetensis, K.Ferganensis, Sinanodonta Orbikularis, S.Gibba lar 1 m da 2-4 tadan tarqalgan. Jami mollyuskalar suv omborining loy bosgan va mikrofitlar ko’p o’sadigan qismlarida serob. Bu еrlarda 0,2-2,8 metr chuqurliklarda qamish va suv o’tlari ko’p o’sgan joylarda yashaydi va ba’zi vaqtlarda qumoq, toshloq joylarda yakka holda ham uchraydi
6. Samarqand viloyati sharoitida, laboratoriya va chegaralangan suv havzalarida azollani ko‘paytirish uchun maxsus qurilmalarda chirigan qoramol va qo‘y go‘ngi 10 g/l + KNO3 (g/l) va tovuq go‘ngi 10 g/l + KNO3 (g/l) oziqa muhitlari qo‘llanilishi va ko‘chatlar zichligini optimal darajasi 400 g/m2 bo‘lishligi eng optimal bo‘lishligi aniqlandi
TAVSIYALAR
1. Zarafshon daryosi suv resurslari ifloslanishiga antropogen omillarning ta’sirini kamaytirish va suv resurslari sanoatdan, maishiy xo‘jalikdan, transport korxonalaridan, chorvachilik va fermalardan chiqayotgan iflos suvlar bilan ifloslanishini oldini olish maqsadida biologik tozalash usullaridan (gidrobiontlardan) keng foydalanish tavsiya etiladi.
2. Dissertasiya ma’lumotlaridan oliy o’quv yurtlarida biologiya, Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish boshqarmalarida va maktablarda O‘zbekiston suv resurslari mavzularini o‘tishda bakalavr, magistr va soha o’qituvchilari foydalanishlari tavsiya etiladi.
Etiboringiz uchun rahmat!