Issiqlik texnikasi asoslari
Download 287.8 Kb. Pdf ko'rish
|
Abdulaziz Rahimov
qoida shuni ifodalaydiki
, Tabiatdagi yuz berayotgan barcha hodisalarning men musbat yo‘nalishda deb qabul qilganlarim, hech qanday kompensatsiyalarsiz, o‘z-o‘zidan yuz berishi mumkin, lekin, teskari, ya'ni manfiy yo‘nalishda, ular, faqat ular bilan bir vaqtning o‘zida yuz berishi shart bo‘lgan musbat yo‘nalishdagi o‘zgarishlar bilan kompensatsiyalanganidagina yuz berishi mumkin". Bu qoidani butun olam uchun tadbiq etish, birinchi bo‘lib Lord Kelvin keltirgan xulosaga olib keladi. Demak, amalda, agar butun olam bo‘yicha yuz berayotgan hodisalar, alohida olingan ma'lum bir yo‘nalishda kechishi miqdor qiymati, qarama-qarshi yo‘nalishda kechayotgan yo‘nalishdagi hodisalarning miqdor qiymatidan doimo katta bo‘lsa, demak, butun olamning umumiy holati, doimiy ravishda, birinchi yo‘nalishda yana va yana o‘zgarib, shu tarzda, u chegaraviy holatga intilar ekan. Guvohi bo‘lganingizdek, Karno, Kelvin, Klauzislarning ilmiy tafakkurlari evaziga insoniyat nafaqat termodinamikaning ikkinchi qonuni , balki, mutloq nol harorat, butun olamning to‘xtovsiz kengayishi haqidagi bilimlarga ham ega bo‘ldi. Xulosa qilib aytganda yuqoridagi jarayonlar hozirgi kunda bizni turmush tarzimizda ham keng miqyosida ishlatiladi. Abdulaziz Rahimov Mustaqil ish Issiqlik texnikasi Qaynash mavzusi fizikaning suyuqliklar bo'limidagi ko'rinishi sodda tuyulgan, lekin o'quvchi va talabalar tomonidan qiyin o'zlashtiriladigan mavzudir. Sababi, fizika ta'limining barcha bosqichlarida bu qaynash jarayon har xil akspektlar asosida bayon qilinib, ularda to'la tasavvur hosil bo'lmaydi va bu jarayonning asoslarini hamon to'la o'zlashtirmasdan qolmoqda. Shu sababli, ushbu maqolada qaynash jarayonining fizik akspektlarini to'laroq tahliliy bayon qilishni maqsad qilib qo'ydik. "Qaynash - suyuqlikning butun hajm bo'ylab shiddat bilan bug'ga aylanish jarayoni. Suyuqlikda hamisha erigan gazlar mavjud bo'lib , ular idishning tubi va devorlarida hamda suyuqlik ichida muallaq siljib yurgan chang zarralarida mayda pufakchalarni hosil qiladi" -deb ta'rif beriladi. Soddaroq ta'rif bersak: Qaynash- suyuqlik ichida pufakchalarning paydo bo'lib, ularning suyuqlik sirti kattalashib, yuqoriga harakat qilishi, uning sirtiga qalqib chiqib yoriladigan (portlaydigan) bug' pufakchalarining shiddat bilan hosil bo'lish jarayoniga aytiladi. Modomiki, pufakchalarning keskin hosil bo'lish jarayoni qaynash ekan, pufakcha nima uchun hosil bo'ladi? degan savolga javob beraylik. Tajribalarda aniqlanishicha gazlar suyuqlikda eriydi. Suyuqlik tarkibida ham hamma vaqt erigan gaz molekulalari bo'ladi. Shuningdek, idish devorining sirt qatlamidagi gaz, havo molekullalarini o'ziga tortib turgan, ya'ni adsorbsiyalangan bo'ladi. Demak, suyuqlik solingan idish devorida doimo havo molekulalari bor deyish mumkin. Idishga suv solib isitaylik. Bu jarayonda idish devorlaridagi havo va suyuqlikda erigan gazlarning eruvchanligi kamayadi va mayda pufakchallar hosil bo'ladi. Suyuqlikning bug'lanishi va bug'ning kondensatsiyasi har bir qabariq yuzasida doimiy ravishda muvozanat holati paydo bo'lguncha davom etadi. Bunda qarama-qarshi yo'nalgan ikki jarayon bir-birini bekor qiladi. Mexanik muvozanat holatida qabariq ichidagi havo va bug' bosimlari yig'indisi qabariq tashqarisidagi tashqi bosimga teng bo'lishi kerak. Tashqi bosim atmosfera bosimi va atrofdagi suyuqliklarning bug'ining bosimlaridan iborat. Agar suyuqlik shunday haroratgacha qizdirilsa, to'yingan bug' bosimi qabariq tashqarisidagi bosimdan oshib ketsa, qabariq suyuqlikning ichki yuzasidan bug'lanish tufayli o'sishni boshlaydi va pufakcha hosil bo'ladi. Qabariq - bu yod modda, pufakcha uchun markazdir. Suyuqlikda bug' pufakchasi hosil bo'lishi uchun suyuqlikning biror joyida pzich kamaygan sohalar yuzaga kelishi kerak. Prinsip jihatdan bunday bo'lishi mumkin, chunki issiqlik harakatlarining xaotik bo'lishi tufayli zarralarning hajmda o'rtacha teng taqsimlanishdan chetlanishi mumkin. Bunday o'rtacha taqsimlanishdan chetga chiqishlar fluktuatsiyalar deb ataladi. Faqat bunda quyidagilarni nazarda tutish kerak. Bug'ning kritik temperaturadan uzoq temperaturadagi zichligi suyuqlikning zichligidan minglab marta kichik. Shuning uchun pufakcha hosil bo'lishi uchun anchagina katta fluktuatsiya bo'lishi kerak, tasodifiy ravishda zarralar zichligi qolgan hajmdagi zijligidan minglab marta kichiq bo'lgan sohalar vujudga kelishi kerak. Bunday fluktuatsiyalarning ehtimolligi esa juda kichik ekanligi ravshan. Bunday soha qandaydir kattaroq hajmni egallashi ehtimolligi esa undan ham kichik. Zichlik fluktuatsiyasi tufayli pufakcha paydo b o'lsa ham, ko'p hollarda uning kattalashishiga sharoit bo'lmaydi. Chunki pufakcha gaz molekulalari va to'yingan bug'li yopiq "idishdir", suyuqlikning pufakchani o'rab turgan yopiq sirti bu "idishning" devoridir. Sirt egriligi tufayli egrilik markaziga qarab yo'nalgan kuch vujudga keladi. Shu kuch pufakchani yorib yuborishi mumkin, chunki pufakchaning o'lchamlari juda kichik bo'lganligi tufayli bu kuch juda katta bo'ladi. Bir qarashda bundan suyuqlik umuman qaynamaydi degan xulosa kelib chiqadi, lekin suyuqlik qaynaydi. Suyuqlikda yoki suyuqlik solingan idish devorlarida erigan gazlar bo'ladi dedik, suyuqlik issiyotganda unda gaz pufakchalari paydo bo'lishi suyuqlik zichligining fluktuatsiyasi bilan bog'liq emas. Shuning uchun bu pufakchalar eng boshidanoq juda kichik bo'lmaydi Abdulaziz Rahimov Mustaqil ish Issiqlik texnikasi va sirt egriligi bilan bog'liq bo'lgan bosim uni siqishi shart emas. Suyuqlikning qaynash jarayonida gaz pufakchalari katta ro'l o'ynaydi ya'ni markaz vazifasini bajaradi. emperatura ortgani sari, hamda pufakchalar suyuqlik sirtiga harakati davomida pufakchaga suv bug'lari bug'lanib kira boshlaydi. Suv bug'lari pufakchaga kirganda pufakchaning hajmi kattalashadi. Pufakchaning hajmi shu darajada kattalashadiki, unga ta'sir qilayotgan Arximed kuchi devor bilan pufakcha orasidagi tutinish kuchlaridan katta bo'lib qolib yuqoriga harkatlanishni boshlaydi. Lekin u suv sirtiga yetib yorilib ketadi. Pufakchalarning yorilishi va bir-biriga to'qnashishi natijasida vijjillagan ovoz eshitiladi. Yorilishiga sabab yuqorida u past temperaturali suyuqlik qatlamiga duch keladi va pufakchaga suv bug'larining kirishi sekinlashadi. Bu jarayon suv uchun temperatura 65- 75 °C oralig'ida kechadi. Har xil suyuqliklarning qaynash temperaturasi har xil. Sababi, suyuqlikning xossalari, suyuqlik molekulalarining o'lchami, vazni, zichligi, molekulalar orasidagi masofasi, molekulalarning energiyalari, suyuqliklarning issiqlik o'tkazuvchanligi har xil bo'ladi. Agar berk idishga suyuqlik solingan bo'lsa, u o'zining bug'i bilan muvozanatda bo'ladi. Bunday bug' to'yingan bug' deb yuritiladi. Bug'ning bosimi uning elastikligi deyiladi. To'yingan bug'ning zichligi p~P, P esa - to'yingan bug'ning elastikligidir. Suyuqlikdagi havo pufakchalari ichida havo va suyuqlikning to'yingan bug'lari bo'ladi dedik, bunda havo pufagining muvozanat sharti quyidagichadir: 𝑃 + 𝑀 𝜇 𝑅𝑇 𝑉 ≥ 2𝜎 𝑟 + 𝜌𝑔ℎ Bug'lanish bir gazsimon holatga, suyuq, bir moddaning bir o'tish bilan tavsiflanadi. Bu ikki usullari bilan amalga oshirilishi mumkin: qaynoq yoki bug'lanish usuli bilan. Suyuq modda yuzasiga bo'lib o'tadi bug'lanish jarayoni deb ataladi bug'lanish. Keyingi, batafsil tasvirlab qanday bug'lanish va zich, ya'ni, bir teskari jarayon - suyuqlik molekulalar Qaytish. tufayli suyuq holatda har qanday moddaning molekulalari doimiy va turli xil tezlik bilan tasodifiy harakat, deb aslida uchun: bug'lanish jarayoni quyidagicha amalga oshiriladi. ular orasida bor, ular uchib mumkin emas orqali o'zaro bir diqqatga sazovor, lekin yuzasi material yuqori kinetik energiyasi bilan molekula bo'lsangiz, u bartaraf etadi jalb kuch molekulalar orasidagi va moddalar tark etadi. Xuddi shu jarayon boshqa molekulalar bilan takrorlanadi. tashqariga off olgan holda molekulalar suyuqlik yuqorida bug'larini hosil qiladi. Bu bug'lanish bo'ladi.Eng katta bo'lgan bug'lanish chiqadigan molekulalar dan suyuqlik Chunki tezligini o'rtacha modda qolgan molekulalarining kinetik energiyasi, indeksi pasayishi haqida bo'ladi. Natijada, bug'langan suyuqlik harorati kamayadi va u soviydi. Shu bilan birga, biz bilamiz bir shisha buharla şıp bo'lib, lekin u muzlatib qadar u doimo kutilmagan hol emas, deb uzoq vaqt davomida suv. Nima uchun? shisha o'rab issiq havo bilan issiqlik almashinuvi suv butun nuqtasi. Bug'lanish tezligi suyuqlik turiga, shamol yuzasiga suyuq modda borligi uning harorati, suyuq moddalar sirt maydoni, bog'liq. Sezilarli darajada tez bug'lanish jarayoni ostida bug'lanish bilan suyuq holatda modda sovutish. tez bug'lanib moddalar, muhandislik ishlatiladigan. bug'lanish vaqtida suyuqlik sovutish ham o'lchash qurilmalarida ishlatiladi namlik. Oddiy tajribalar bilan bug'lanish tezligi bepul sirt maydoni ortishi suyuq modda harorati, shuningdek, proportsional oshirish bilan ortadi aniqlanishi mumkin. Bug'lanish va kondensatsiya qarama-qarshi jarayonlar. Biz o'rgangan bu bug'lanish, va hozir qanday quyilib qarash. suyuq shamol ishtirokida tez bug'lanadi, lekin nima uchun? Bu aslida, deb bug'lanish ham "kondensatsiya" deb nomlangan qarama-qarshi jarayon, amalga oshiriladi va vaqtida. Bu tufayli bug 'molekulalarining ba'zi yana qaytib unga bir suyuq modda orqali harakat, deb aslida paydo bo'ladi. shamol molekulalari, ularni qaytib kelishga ruxsat beruvchi emas, balki, bir katta masofaga uchib boradi. Yo ğunlaştırılmasından suv bug'laridan u suyuq moddalar bilan aloqada bo'lmagan holda uchraydi. kichik suvga guruhlangan zamin molekulalar ko'tarilgan bug 'sovuq atmosfera qatlamlari ichida tomchi bo'lib, Cloud tuzish bir faollashtirish jarayon. Yomg'ir va shudring - u ham suv bug'ining quyilib natijasidir muhit . Suyuq-muzlatilgan bug'lanish vaqtida, munosib sovuqroq Abdulaziz Rahimov Mustaqil ish Issiqlik texnikasi atrof-muhit, uning yutilish energiyasi amalga oshirish uchun boshlanadi. so'riladi energiya miqdori "bug'lanish maxfiy issiqlik", deyiladi. Energiya, shunday qilib, uning harorati bir parametr oshirish, atrof-muhit uchun ozod qilinadi: kondensatsiya qachon bir teskari sodir bo'ladi. film va tomchilatib: quyilib, ikki qismdir. ıslatılmadan yuzasida hosil va kino ko'rinishi bilan birga bo'ladi. ho'llangan emas bir yuzasida, kondensat damlac ık shakllangan. Bug'lanish va kondensatsiya sovutish uskunalari operatsiya davomida amalda qo'llaniladi. Download 287.8 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling