Исследование работы кирпичного заполнения в зданиях с монолитным железобетонным каркасом, Азамжонов А, Абобакирова З, 618

 
Anotatsiya: Maqolada farg‘ona shahrida joylashgan turli xajmiy-reja va konstruktiv yechimli 
maktabgacha ta‘lim muassasalari binolari joylashgan qurilish maydonlarining guruntlarining fizik-
mexanik xususiyatlarini instrumental-hisoblash uslublari bilan tadqiq qilingan. 
Kalit so„zlar: dinamik, dinamik xarakteristika, seysmik, mobil muhandislik seysmometrik stansiya, 
xajmiy-reja, konstruktiv, seysmometr, mikroseysmik, bo‗ylama tebranish, ko‗ndalang tebranish, 
kuchaytirgich, tebranish davri, tebranish chastotasi, so‗nish koeffisiyenti, so‗nish logarifmik 
dekrementi Instumental - hisoblash uslubi. 
Instumental - hisoblash uslubi. Qurilish maydonlari gruntlarini fizik-mexanik xususiyatlarini 
aniqlashning turli uslublari mavjud, muhandis
-geologiya izlanishlar olib borish va hudud 

---

707 
qatlamlarini tarkibini o‗rganish, gruntlarni nusxalarini laboratoriya sharoitida fizik-
mexanik hususiyatlarini, granulimetrik tarkibini aniqlash, akustik uslublar yordamida 
tadqiq qilish va b.lar. 
Ushbu keltirilganlardan farqliroq 53-son, 45-son va 4-son bolalar bog‗chalarining qurilish 
maydonlarini fizik-mexanik hususiyatlarini o‗rganishda Mobil muhandislik stansiyasidan 
foydalanildi. Ushbu paragrafda maydonlar gruntlarining xususiyatlarini o‗rganish uchun ishlatilgan 
uslubiyot va olingan instrumental-hisoblash natijalari hamda ularni tahlili keltirilgan.
Ma‘lumki [1], gruntlarni elastiklik hususiyatlarini hisoblash yo‗li bilan aniqlash uchun gruntlarda 
bo‗ylama va ko‗ndalang to‗lqinlarni tarqalish tezliklari hamda gruntlarni tabiiy zichligi haqidagi 
ma‘lumotlar kerak bo‗ladi. Gruntlarda to‗lqinlarni tarqalish tezliklari va ularni tabiiy zichligini 
qurilish maydonlarida tabiiy sharoitda o‗tkazilgan instumental uslublar yordamida hamda 
laboratoriya sharoitida gruntlar nushalarini tadqiq qilish uslublari bilan aniqlash mumkin.
Tabiiy sharoitda seysmometriya uslubi yordamida instrumental o‗lchashlar yo‗li bilan gruntlarda 
bo‗ylama va ko‗ndalang to‗lqinlarni tarqalish tezliklarini aniqlash uchun qurilish maydonida bir-
biriga nisbatan ma‘lum bir masofada seysmik datchiklar o‗rnatiladi va o‗lchov nuqtalari 
shakllantiriladi. Ushbu o‗lchov nuqtalarida (O‗N) o‗rnatilgan seysmik datchiklar bir tipda va bir xil 
xarakteristikali bo‗lishlari kerak. Qurilish maydonida to‗lqinlar tarqalishi uchun birinchi o‗lchov 
nuqtasidan ma‘lum bir masofada ta‘sir kuchini hosil qilish kerak, misol uchun gruntga bosqon bilan 
urish, ma‘lum bir balanlikdan yuk tashlab yuborish, kichik quvvatli portlashlar tashkil qilish va 
h.o.lar.
Ta‘sir kuchi hosil qilinganda qurilish maydonida turli o‗lchash nuqtalarida (O‗N1, O‗N2, O‗N3) 
o‗rnatilgan seysmodatchiklar ketma-ketlikda Mobil muhandislik stansiya yordamida bo‗ylama va 
ko‗ndalang to‗lqinlarning frontlarini kelish vaqtlari (t
1r
, t
2r
, t
3r
) va (t
1s
, t
2s
, t
3s
) qayd qilinadi. Mobil 
muhandislik stansiya yordamida qayd qilingan yozuvlardan o‗lchash nuqtalardagi to‗lqinlar 
frontlarini kelish vaqti farqidan (Δt=Δt
i+1
- Δt
i
) o‗lchash nuqtalari orasidagi masofani hisobga olgan 
holda bo‗ylama va ko‗ndalang to‗lqinlar tarqalish tezliklari aniqlanadi. So‗ngra to‗lqinlar tarqalish 
tezliklari yordamida hisoblash yo‗li bilan qurilish maydonining gruntini boshqa xarakteristikalari 
aniqlanadi.
Quyidagi formula yordamida qurilish maydonidagi o‗lchash nuqtalari bo‗ylab to‗lqinlar frontini 
kelish vaqtidagi farqni hisobga olib, bo‗ylama va ko‗ndalang to‗lqinlarni tarqalish tezliklari 
aniqlaniladi: 
S
r
 = L/

t
p
, S
s
 = L/

t
s
. (1.1) 

---

708 
Bu yerda: S
r
i S
s
– bo‗ylama va ko‗ndalang to‗lqinlar tarqalish tezligi;
L – o‗lchash nuqtalari orasidagi masofa;

t
p
va 

t
s
– bo‗ylama va ko‗ndalang to‗lqinlar frontlari kelish vaqti. 
Tabiiy sharoitda o‗tkazilgan eksperimental tadqiqotlar asosida bo‗ylama va ko‗ndalang to‗lqinlar 
tezliklari, shuningdek gruntlar tebranishlarining so‗nish dekrementlari (α) va rezonans chastotalari 
(ω
0
) aniqlaniladi. 
Instrumental tadqiqotlar natijalari asosida quyidagi formulalar [1] yordamida qurilish maydonining 
gruntini fizik-mexanik xususiyatlari hisoblaniladi:

),
(
2
/
)
2
(
=
2
2
2
2
s
р
s
р
C
C
C
C


(1.2)
),
(
2
/
)
4
3
(
2
2
2
2
2
s
р
s
р
s
г
C
C
g
C
C
C
E




(1.3) 
g
С
s
сд
/
2



, (1.4)
,
/
)
3
4
(
2
2
g
C
C
K
s
р



(1.5) 
,
/
)
2
(
2
2
g
C
C
s
р




.
/ g
C
G
p
г


(1.6) 
Keltirilgan (1.2)- (1.6) formulalarda quyidagi belgilashlar ishlatilgan: 
g – og‗irlik kuchini tezlanishi; γ = 1,8 t/m
3
– gruntni xajmiy og‗irligi; 

– Puasson koeffisiyenti; Ye
g
– deformasiya moduli; σ
sd
– siljish moduli;
K – xajmiy siqilish moduli; λ – Lame konstantasi; G
g
– akustik bikirlik. 
Qurilish maydonlarining gruntlarini xususiyatlari. Tabiiy sharoitda o‗tkazilgan eksperimental 
tadqiqotlari asosida umumta‘lim maktablarining qurilish maydonlari gruntlarini fizik-mexanik 
hususiyatlari aniqlandi. 
1.1-rasmdagi sur‘atda 53-son MTM qurilish maydonida gruntga bosqon bilan urish natijasida hosil 
bo‗lgan tebranishlarini qayd qilish jarayoni ko‗rsatilgan. Grunt tebranishlarini qayd qilish vaqtida 
seysmik datchiklar 10 m oraliqda joylashtirildi.