Issn 2181-1296 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

ILMIY AXBOROTNOMA FIZIKA 2022-yil, 3-son 
144 
uchun namunalardagi TRN ning o‘lchashdagi nisbiy xatoligi δA
n 
= 10-20% tashkil qiladi. O‘lchangan 
don mahsulotlari va ular ekilgan ekinlar tuproqlarining TRN tarkibidagi 
40
K miqdori 2-jadvalda 
keltirilgan. 
2-jadval 
№ 
Namunalar 
(A, Bk/kg)/(C, g/kg) 
Don mahsuloti 
Tuproq 
1 
Loviya (Nagorniy) 
407/0,9 
546/2.52 
2 
No‘xat (Nagorniy) 
292/0,94 
3 
Makkajo‘xori (Nagorniy) 
60/0,18 
4 
Tariq (Ulus) 
106/0,31 
460/1.88 
5 
Mosh (Nurdum) 
442/1,47 
650/2.28 
6 
Arpa (Olg‘a) 
122/0,27 
420/1.52 
7 
Bug‘doy (Sariko‘l) 
88/0,27 
340/1.06 
Mulohaza va xulosalar. Radionuklidlar o‘simliklarga ildiz va barglar orqali so‘riladigan oziq 
moddalar bilan kiradi. TRN 
40
K kaliy elementining izotopi bo‘lib, uran va toriy elementlaridan farqli 
o‘laroq, tirik organizmlar uchun hayotiy elementlardan biri bo‘lib, tuproq eritmasidan o‘simlikning 
ildizi tomonidan intensiv ravishda so‘riladi. Tabiatda, shu jumladan, tuproqda kaliyning tarqalishi uran 
va toriyga qaraganda ancha yuqori. Shunga ko‘ra, 
40
K o‘simlikning radioaktivligiga dominant hissa 
qo‘shadi. 
Ko‘rinib turibdiki, o‘simliklarning don mahsulotlarida mos ravishda radionuklidlar va ularning 
konsentratsiyasi ularning turidan tashqari, tuproqning fizik-kimyoviy xususiyatlari, tarkibi, namligi, 
harorat va boshqa omillarga bog‘liq. 
Bizning tadqiqotimizda (2-jadvalga qarang) o‘simlikning don mahsulotlarida kaliyning 
aktivligi, 
40
K konsentratsiyasi va o‘simlik o‘sadigan tuproqdagi kaliy miqdori keltirilgan. Kaliy 
konsentratsiyasi o‘rtacha qiymati no‘xat mahsulotida (292 Bk/kg) kuzatiladi. Don mahsulotlaridan 
loviya va mosh yuqori darajada kaliy elementini o‘ziga to‘plar ekan. 
Kaliyning 
40
K alohida o‘simlik orasidda taqsimlanishiga kelsak, ular quyidagi ketma-ketlikga 
tushadi: barg>poya > ildiz > gul (urug‘lar, donlar) [6].