Issn 2181-2292 "солиқ ва ҳаёт" электрон илмий-оммабоп журнали

2. Адабиётлар шарҳи. 
Етарли даромадга эга бўлмаса, бутун дунё бўйлаб давлатлар ўзларининг кўп 
қиррали вазифаларини бажара олмайдилар (Л.Сеэлкопф ва бошқ., 2021). ОЭСД 
(2018) маълумотларига кўра, мамлакатлар БМТнинг Барқарор ривожланиш 
мақсадларига эришиш учун муҳим бўлган асосий хизматларни молиялаштириш 
учун ЯИМнинг камида 15 фоизини талаб қилади. Бошқача қилиб айтганда, “солиқ 
тизимларини мустаҳкамлаш - сиёсат ва маъмурият - ривожланишнинг асосий 
устувор йўналишидир” (Жаҳон банки, 2018).
Бошқа бир тадқиқотларда фискал тушунчаси шаффофлик нуқтаи назаридан 
ўрганилган бўлиб, унда солиқларнинг аҳамияти хусусида ҳам тўхталиб, адабиётлар 
таҳлил қилинган. Хусусан, Г.Копитс ва Ж.Крейг (1998) фискал шаффофликнинг 
таниқли таърифини беради ва уларга кўра, фискал шаффофликнинг муҳим 
элементи ҳукуматнинг бюджет прогнозлари ҳисобланади. Бутун дунё бўйлаб 
ҳукуматлар ҳукуматнинг молиявий ҳолати тўғрисида жамоатчиликнинг олдиндан 
билиш қобилиятини ошириш механизми сифатида бюджет тақчиллиги билан 
боғлиқ иқтисодий шаффофликни оширишга ҳаракат қилмоқда (Imf, 2012). Демак, 
фискал шаффофликнинг (фискал шаффофлик) турларидан бири аҳолининг бюджет 
тақчиллигини тўғри тахмин қилиш учун етарли маълумотларнинг етишмаслиги 
билан боғлиқ (Ж.Альт & Д.Лассен, 2006).
С.Бисвас ва бошқаларнинг (2017) таҳлили бизнинг таҳлилимиз учун айниқса 
фойдалидир, чунки улар даромадларни тақсимлаш бўйича қисқариш функцияси 

---

www.soliqvahayot.uz
III СОН. 2023 
108 
орқали прогрессив солиқ сиёсати натижасида келиб чиқадиган даромадлар 
тенгсизлигидаги ўзгаришларни баҳолайдиган оддий ўлчовни таклиф қиладилар. 
Даромадларни солиққа тортиш орқали қайта тақсимлаш қашшоқликни юмшатиш 
орқали иқтисодий ўсишни яхшиласада, ўртача ўртачадан юқори бўлган уй 
хўжаликлари ва ўртача уй хўжаликлари ўртасидаги даромадлар тафовутини 
камайтириш орқали ўсишга зарар етказади. Ҳукуматлар тўғридан-тўғри ва 
прогрессив солиқларни ундирадилар, бу эса бойларнинг даромадларига нисбатан 
сезиларли таъсир кўрсатади.
Шу сабабли, даромад солиғи ставкасини ошириш иқтисодий ўсиш эффектлари 
билан бой ва камбағал уй хўжаликлари ўртасидаги даромадлар тенгсизлигини 
камайтиришга қодир механизм бўлиши мумкин. Ниҳоят, камбағал уй хўжаликлари 
бой уй хўжаликларига қараганда камроқ маълумотга эга ва шунинг учун 
маълумотга эга бўлмаганлиги сабабли (С.Балестра & Р.Тонкин, 2018), биз тахмин 
қилишимиз мумкинки, аҳолининг бюджет тақчиллиги (фискал шаффофлик) 
камбағал уй хўжаликларига бой уй хўжаликларига қараганда камроқ таъсир қилади 
ва шу билан ўсишга солиқ солиш орқали ассиметрик таъсирни оширади. 
Г.Копитс ва Ж.Крейг (1998) фикрига кўра, ҳукумат фаолиятининг шаффофлиги 
фискал мувозанатнинг муҳим шарти ҳисобланади. Бундан ташқари, ХВФнинг 
фискал шаффофлик кодексида фискал ва бюджет прогнозлари ҳукуматнинг сиёсий 
ниятларини давлат молияси ривожланишининг ҳар томонлама, ўз вақтида ва 
ишончли прогнозлари билан тақдим этиши кераклигини таъкидлайди (Imf, 2019). 
Умуман олганда, ошкораликнинг ошиши бюджет тақчиллигини камайтиришга олиб 
келади ва солиқ интизоми сиёсатини олиб боришни осонлаштиради, деган қараш 
мавжуд.