İstehsal nədir: Istehsalat prosesində

Orta dəyişən xərclər (Average Variable Cost - AVC) bir məhsula düşən dəyişən xərci əks etdirir və dəyişən xərclərin (VC) istehsal həcminə (Q) bölünməsi ilə hesablanır:
AVC= VC/Q
İstehsal qərarları üçün istehsalın genişləndirilməsi və məhdudlaşdırılması zamanı xərclərin necə dəyişməsini bilmək vacibdir. İstehsal xammalına çəkilən xərcləri araşdıraq.
Güman edək ki, bir vahidinin istehsalı üçün bir maşın lazımdır. Bu maşın bir saat ərzində bir vahid istehsal edər və bir litr benzin istifadə edir. Beləliklə, belə başa düşərik ki, hər hazırlanmış vahid üçün xərclər bir litr benzinin dəyərinə bərabərdir. Əgər iki vahid istehsal edilibsə o zaman maşın iki saat işləməlidir. Xərclər istehsalın genişləndiyi hesabla dəyişdi. Belə xərclər dəyişkən xərclərdir.
Daha aydın şəkildə izzah versək dəyişən məsrəflər fəaliyyətin həcmindən asılı olaraq dəyişir, yəni fəaliyyətin həcmi artdıqca dəyişən məsrəflərdə artır.
Dəyişən xərclərin təsnifatı:

• 
  istehsal həcmi eyni şəkildə artır mütənasib xərcləri;
  
• 
  tədricən daha sürətlə artan xərcləri;
  
• 
  aşağı sürətlə istehsal dərəcələri artması ilə getdikcə artan xərclər.
  

Şirkətin dəyişən xərcləri statistik göstəricilər vardır:

• 
  məhsulların bütün sıra hesablanır ümumi (Ümumi Variable Cost, TVC);
  
• 
  orta (AVC, Orta Dəyişən Cost) məhsul vahidi hesablanır.
  
• 
  hazır məhsul dəyərinin uçotu üsulu görə fərqlənir dəyişən birbaşa xərclər (sadəcə dəyəri adlandırılacaq) və dolayı (dəyəri çətin ölçmək üçün verdikləri töhfələrinə).
  
• 
  proses çıxış gəldikdə istehsalı (yanacaq, xammal, enerji və s. D.) və qeyri-məhsuldar (nəqliyyat, faiz, və belə vasitəçi. D.) ola bilər.
  

Dəyişən xərclərə misal olaraq: Satış komissiyaları, əmək xərcləri, xammal xərcləri, istifadə xərcləri və qablaşdırma xərcləri var. Bəzən hətta daşınma xərclərini dəyişən xərclər hesab etmək olar. Göndərilməsi lazım olan daha çox məhsul yaradıldığı üçün əlavə göndərmə xərcləri yarana bilər.
Siz həmçinin bu dəyişən məsrəflər haqqında daha aydın təsəvvürə malik olmaq üçün vahid hesablama apara bilərsiniz. Məsələn, bir mismar istehsalçısını götürsək:

• 
  1 mismar istehsalı üçün material xərci manat olsun.
  
• 
  1 mismar istehsal prosesi üçün tələb olunan əmək haqqı 2 manat olsun.
  
• 
  1 mismar istehsal edən firmanın cəmi 7 manat xərci var.
  
• 
  Bu şirkət 15 mismar istehsal etsəydi, bu xərc 105 manat olardı.
  

Yuxarıdakı maddələrə ətraflı nəzər saldıqda görə bilərsiniz ki, mismar istehsalı üçün tələb olunan vahid haqq dəyişməsə də, vahid artım olduğu üçün əmək haqqı artır və dəyişən xərclər baş verir.
Dəyişən xərclərin hesablanması üçün formula:
Ümumi Dəyişən Xərc = Məhsulun Ümumi Kəmiyyəti X Məhsula düşən ümumi məsrəf
Aşağıdakı kimi hesablanır.
Yuxarıda verdiyimiz misalı düsturla uyğunlaşdırsaq;
105 manat (Ümumi Dəyişən Xərc) = 15 manat (ümumi məhsul miqdarı)
Formula ilə nəticə əldə edirik.