Иқтисодиёт ва бозорнинг мазмуни нимадан иборат?

Qimmаtli qоg’оzlаr tаsnifi
Umumаn оlgаndа qimmаtli qоg’оzlаr mоliya instrumеntlаrining tаsnif bеlgilаri аsоsidа tаsniflаnаdi. Lеkin qimmаtli qоg’оzlаrning mа’lum mаzmun vа hususiyatlаri ulаrni qo’shimchа tаrzdа аlоhidа tаsniflаshni tаqаzо etаdi.
Qimmаtli qоg’оzlаrning hisоbi mаhsus dеpоzitаriylаrdа vа (yoki) rееstrlаrdа yuritilаdi.
Оrdеrli qimmаtli qоg’оzlаrning qo’ldаn qo’lgа o’tishi indоssаmеnt аsоsidа indоssаnt tоmоnidаn аmаlgа оshirilаdi.
Tаqdim etuvchigа bo’lgаn qimmаtli qоg’оzlаr bo’yichа xuquq indеntifikаtsiya qilinmаydi.
Emissiyalаnuvchi qimmаtli qоg’оzlаrgа sеrtifikаt (lоtinchа certifico - tаsdiqlаymаn) chiqаrilishi mumkin. Sеrtifikаt оldi-sоtti оb’еkti bo’lmаydi.

Қимматли қоғозларни чиқаришда қандай мақсадлар кўзланади?

Qimmаtli qоg’оzlаrni chiqаrishdа quyidаgi mаqsаdlаr ko’zlаnаdi:
1. Аksiya (оddiy vа imtiyozli) chiqаrish vа jоylаshtirish yo’li bilаn аktsiyadоrlik kоmpаniyasini to’zish.
2. Оbligаtsiya chiqаrish vа jоylаshtirish yo’li bilаn mоliyalаshtirishni kеngаytirish.
3. Qo’shimchа invеstitsiya jаlb qilishdа kоmpаniyadа hukmrоnlikni sаqlаb qоlish uchun imtiyozli аktsiyalаr vа оbligаtsiyalаr chiqаrish.
Dаvlаt qimmаtli qоg’оzlаri quyidаgi mаqsаdlаrdа chiqаrilаdi:
- jоriy byudjеt kаmоmаtini (dеfitsitini) mоliyalаshtirish;
- аvvаl jоylаshtirilgаn qаrzlаrni so’ndirish;
- dаvlаt byudjеti kаssаsining bаjаrilishini tа’minlаsh;
- sоliq to’lоvlаrining nоtеkis tushumini tеkislаsh;
- tijоrаt bаnklаrini likvid rеzеrv аktivlаr bilаn tа’minlаsh;
- dаvlаt vа mаhаlliy xоkimiyat оrgаnlаri tоmоnidаn аmаlgа оshirilаdigаn mаqsаdli invеstitsiоn dаsturlаrni mоliyalаshtirish;
- ijtimоiy muhim аhаmiyatgа egа bo’lgаn muаssаsа vа tаshkilоtlаrni mоliyaviy qo’llаbquvvаtlаsh.
Iqtisоdiyoti rivоjlаngаn mаmlаkаtlаrdа dаvlаt qimmаtli qоg’оzlаri ichki qаrzni mоliyalаshtirishning аsоsiy mаnbаlаridаn hisоblаnаdi. Bundа dаvlаt ikkilаmchi bоzоrdа аylаnаdigаn (оbligаtsiyalаr, nоtаlаr, vеksеllаr) vа аylаnmаydigаn qоg’оzlаrini chiqаrishi mumkin.
Nоdаvlаt tаshkilоtlаr esа invеstitsiyalаrni jаlb qilish uchun kоrpоrаtiv qimmаtli qоg’оzlаr chiqаrаdilаr.

Эмиссияланувчи қимматли қоғозлар нима?

Ўзбекистонда қандай турдаги қимматли қоғозлар чиқарилади?

Инвестиция фондларининг қандай турларини биласиз?

Инвестиция активларини ишончли бошқарувчилари кимлар?
Qimmatli qog’ozlarni ishonchli boshqarish bo’yicha faoliyatni amalga oshiruvchi kimmatli qog’ozlar bozorining professional qatnashchisi boshqaruvchi kompaniya deb nomlanadi. Ishonchli boshqaruvga berilgan investitsiya aktivlari bilan bitimlarni boshqaruvchi kompaniya o’z nomidan amalga oshiradi, bunda u boshqaruvchi kompaniya sifatida xarakat qilayotganligini ko’rsatishi kerak. Agar yozma ravishda rasmiylashtirishni talab etmaydigan xarakatlarni amalga oshirishda boshqa taraf uning bajarilishi to’g’risida boshqaruvchi tomonidan ma‘lum qilingan bo’lsa, yozma hujjatlarda ishonchli boshqaruvchining nomidan keyin tegishli belgilar kiritilgan bo’lsa, yuqoridagi shartga amal qilingan hisoblanadi.
Agar boshqaruvchi kompaniya va uning mijozi yoki bir boshqaruvchi kompaniyaning turli mijozlari manfaatlari yuzasidan baxs, barcha taraflar oldindan bu xakda xabardor qilinmagan bo’lsa, boshqaruvchi kompaniyaning mijoz manfaatlariga zarar yetkazuvchi xarakatlarni amalga oshirishga olib kelgan bo’lsa, boshqaruvchi kompaniya o’z hisobidan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda zararlarni qoplashga majbur. Investitsiya fondlarining investitsiya aktivlarini boshqarish bo’yicha faoliyat deganda, ushbu modda va qonun hujjatlari bilan belgilangan faoliyatning talablariga javob beradigan boshqaruvchi kompaniyaning faoliyati tushuniladi. Investitsiya fondlarining investitsiya aktivlarini boshqarish bo‗yicha faoliyatni amalga oshiruvchi yuridik shaxs investitsiya fondlarining boshqaruvchi kompaniyasi deb nomlanadi. Investitsiya fondlarini boshqaruvchi kompaniya investitsiya fondlarining investitsiya aktivlarini boshqarish bo‗yicha faoliyatni amalga oshiruvchi, shuningdek qimmatli qog‗ozlarning oldi-sotdisi bilan shug‗ullanuvchi qimmatli qog‗ozlar bozorining professional qatnashchisi hisoblanadi.


Депозитарийлар фонд бозорида нималарга ҳақли эмас?
Депозитарийлар қуйидагиларга ҳақли эмас:
-ўзига сақлаш учун топширилган қимматли қоғозлардан фойдаланишга;
-ўз номидан ва ўз ҳисобидан қимматли қоғозларга доир битимлар тузишга, бундан ўзи эмиссия қилган қимматли қоғозларга доир битимлар мустасно.
Агар қонун ҳужжатларида бошқача қоида назарда тутилмаган бўлса, Қимматли қоғозлар марказий депозитарийси, ушбу модда- нинг еттинчи қисмида кўрсатилган ҳоллардан ташқари, шунингдек, қуйидагиларга ҳақли эмас:
-бошқа юридик ва жисмоний шахсларга молиявий ёрдам кўрсатиш;
-бошқа юридик шахсламинг устав фондида иштирок этиш.


Қиммалли қоғозлар марказий депозитарийсининг қандай мутлақ вазифаларини биласиз?
Қимматли қоғозлар марказий депозитарийсининг мутлақ вазифалари қуйидагилардан иборат:
-емиссиявий қимматли қоғозлами ҳисобга қўйиш, давлат эмиссиявий қимматли қоғозлари бундан мустасно;
-емиссиявий ҳужжатсиз қимматли қоғозлами сақлаш, давлат эмиссиявий ҳужжатсиз қимматли қоғозлари бундан мустасно;
-марказий рўйхатдан ўтказувчи сифатида аксиялар эгаларининг реестрларини ва корпоратив облигатсиялар эгаларининг
-давлатнинг унга сақлаш учун топширилган қимматли қоғозларга бўлган ҳуқуқларини, шунингдек, қимматли қоғозлами бошқариш бўйича давлат ваколат берган шахсламинг қимматли қоғозларга бўлган ҳуқуқларини ҳисобга олиш;
-депозитарийламинг вакиллик ҳисобварақларини юритиш;
-ўзида сақланаётган биижа савдоси ва биижадан ташқари савдо иштирокчиларининг қимматли қоғозлари савдога қўйилишидан олдин уламинг мавжудлиги ҳамда ҳақиқийлигини тасдиқлаш;
-ўзида сақланаётган қимматли қоғозлар савдода тузилган битимлар бўйича биижа савдоси ва биижадан ташқари савдо иштирокчиларига етказиб берилишини таъминлаш;
-емиссиявий қимматли қоғозлар чиқарилганлигини тасдиқловчи ҳужжатлами сақлаш, давлат эмиссиявий қимматли қоғозлари бундан мустасно;
-Ўзбекистон Республикасининг норезидентлари томонидан чиқарилган, Ўзбекистон Республикаси ҳудудида муомалага кири- тилган қимматли қоғозлами ҳисобга олиш;
-Ўзбекистон Республикасининг резидентлари томонидан чиқарилган, Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан ташқарида муомалага киритилган қимматли қоғозлами ҳисобга олиш;
-инвеститсия фондлари томонидан чиқарилган ва уларга тегишли қимматли қоғозларга бўлган ҳуқуқларни ҳисобга олиш;
-депозитарийлар депонентларининг ягона базасини юритиш;
-депозитарийларда депо ҳисобварақлари бўйича эмиссиявий қимматли қоғозлар (давлат эмиссиявий қимматли қоғозлари бундан мустасно) ҳаракати тўғрисидаги ахборотни тўплаш ва тизимлаштириш.


Ҳисоб-китоб-клиринг палатаси ҳақида нима биласиз?
Qimmatli qog’ozlarga doir bitimlar bo’yicha hisob-kitob-kliring operatsiyalarini amalga oshiruvchi qimmatli qog’ozlar bozorining professional ishtirokchilari hisob-kitob-kliring palatasi (tashkiloti) deb ataladi.
Qimmatli qog’ozlarga doir operatsiyalar yuzasidan hisob-kitob olib borilishi munosabati bilan kliringni amalga oshiruvchi tashkilotlar o’zaro majburiyatlarni aniqlash chog’ida tayyorlab qo’yilgan qimmatli qog’ozlar, pul mablag’lari va buxgalteriya hujjatlarini ijroga qabul qilib olayotganlarida qimmatli qog’ozlar bozorining qaysi qatnashchisi uchun hisob-kitob ishlari amalga oshirilayotgan bo’lsa, shu qatnashchi bilan tuzgan o’z shartnomalariga asoslanadilar.
Hisob-kliring palatalarining (tashkilotlarining) mijozlari mablag’lariga hisobkliring palatalarining (tashkilotlarining) majbuiyatlari yuzasidan bo’yicha undiruv qaratilishi mumkin emas


Трансфер-агент ким?
Трансфер-агент бу Қимматли қоғозларга бўлган ҳуқуқларни ҳисобга олиш тизимига тааллуқли ҳужжатлами қабул қилиш, уларга ишлов бериш ва улами топшириш бўйича хизматлар кўрсатувчи юридик шахс трансфер- агентдир.
Емитент, шунингдек, қимматли қоғозларга доир битимлар тузувчи шахслар трансфер-агентнинг мижозларидир. Трансфер-агент эмитентга аксиядорламинг умумий йиғилишини ташкил этиш ва ўтказиш юзасидан хизматлар кўисатишга ҳақлидир.


Профессионал фаолият турларини изоҳланг
Қимматли қоғозлар бозорида профессипнал фаолият қуйидагилар сифатида амалга оширилади:
* инвеститсия воситачиси (брокери, дилери);
* инвеститсия маслаҳатчиси;
* инвеститсия фонди;
* инвеститсия активларини ишончли бошқарувчи;
* депозитарий;
* ҳисоб-китоб — клиринг палатаси;
* трансфер-агент;
* қимматли қоғозларнинг биржадан ташқари савдоси ташкилотчиси.