Иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солиш усуллари фани бўйича

12.5. Funktsional iqtisodiy tizimlar va davlat boshqaruvi. 
XX asrning ohiri va o`tgan asrning boshlarida davlatning ijtimoiy-iqtisodiy vazifalari 
asosan rivojlangan bozor iqtisodiyoti mamlakatlarida yetarlicha kegaytirildi, Davlat xarajatlari 40-
50% ga yetdi, YaIM ga nisbatan esa bundanda ko`proq. Gap shundaki, nafaqat miqdor 
krsatkichlarini, balki sifat o`zgarishlariga ham erishildi. Aholini muhtoj qismiga davlat xarajatlari 
darajasi oshdi (davlatning ijtimoiy-madaniy xarajatlarini oshishi, tadbirkorlik sektoriga e`tiborning 
oshishi va b.). 
Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish jarayonida keyns va monetarizm kabi 
neoklassik kontseptsiyalaridan zururlari tanlanib foydalanmoqda. Ularning asosida funktsional 
iqtisodiy tizimlar(FIT) ko`rinishida o`z-o`zini boshqarish mexanizmining keng tizimi 
shakllantirilmoqda. FIT – bu iqtisodiyotni tartibga solishning yagona mexanizmida keynschilik, 
monetarizm va neoklassik kontseptsiyalarning o`ziga xos aralashmasidan iborat. Bunga 
raqobatmuhitini shakllantirish tizimi, milliy valyutani barqarorligini ta`minlash, ichki narx 
darajasini qo`llab-quvvatlash, ichki talabni ra`gbatlantirish, tashqi ta`sirlardan himoyalashlar misol 
bo`la oladi. AQSh misolida, inflyatsiya ta`siri kuchaygan biror-bir bozorda erkin bozorlar 
bo`yicha federal komissiya vaziyatni taxlil etadi va federal fond stavkalarini va qayta 
moliyalashtirish stavkalarini o`zgartirish bo`yicha federal zaxira tizimiga tavsiyalar beradi. FIT 
xo`jalik tarkibiy qismlarini samarali faoliyat yuritishi uchun tanlab olingan bozorinfratuzilmasi 
elemantlarini birlashtiradi.

---

Jadallik bilan rivojlanayotgan a`loqa vositalari, kommunikatsiya va elektron xisoblash 
texnikalarini bo`gliqligida FIT larni shakllantirish imkoniyatlarini tu`gildi. 
FIT larda davlatning roli mutloq o`zgaradi. U xo`jalik tizimining markazida bosh 
muvofiqlashtiruvchi vazifasini bartaraf etadi. Davlat FIT lar orqali bozor faoliyatiga barqarorlikni 
quvvatlash va makroiqtisodiy muvozanatni ta`minlash maqsadidagina aralashadi. Shu bilan birga 
raqobat mexanizmini ishlashini ta`minlaydi yoki nazorat qilish uchun FIT lardan foydalanadi.
Asosiy tushuncha va atamalar 
Makroiqtisodiy muvozanat, ja`mi talab, iqtisodiy rejalashtirish, bashoratlash, funktsional 
iqtisodiy tizimlar, sof eksport, Jan Batista Seyning qonuni,inqiroz,inqirozga qarshi choralar 
dasturi 
Mustaxkamlash uchun savol va topshiriqlar 
1. Jami talab va jami taklif o`rtasidagi aloqadorliklarni yoritib bering? 
2. Jami talabning tarkibiy qismlarini ayting? 
3. Jami talab va taklif barqarorligini ta`minlashda davlatning roli haqidagi klassik va keyns 
nazariyalari qaysi jihatlari bilan farq qiladi? 
4. Inqiroz nima uchun sodir bo`ladi.? 
5. Nima uchun jahon moliyaviy-iqtisodiy inqiroz rivojlangan mamlakatlarda hamon davom 
etmoqda? 
6. Jahon moliyaviy- iqtisodiy inqirozining O`zbekiston iqtisodiyotiga qanday ta`sir ko`rsatdi? 
7. O`zbekistonda qabul qilingan Inqirozga qarshi choralar dasturining mazmunini va asosiy 
yo`nalishlarini tushuntirib bering. 
8. O`zbekistonda inqirozga qarshi choralar dasturi qanday amalga oshirilganini izohlab 
bering.