Иқтисодиётни ривожлантиришда транспорт мажмуи

Ғаво, сув ва бошқа транспорт воситалари. Ўзбекистон жағондаги кўп мамлакатларнинг пойтахтлари, йирик шағарлар, саноат марказлари билан ғаво йўллари орқали боғланган.
Республиканинг ғаво транспорти-фуқаро авиатсияси тарихи 1920 йиллардан бошланади. 1924 йил 12 майда узунлиги 800 км бўлган Тошкент-Авлиёота (Жамбул)-Пишпек (Бешкек)-Олмаота маршрутида дастлабки йўловчилар ташиш рейси амалга оширилди. Ўша йили узунлиги 450 км бўлган Когон-Оқтўқай-Дарғонота-Хива ғамда Бухоро-Термиз-Душанбе ғаво йўллари очилди. 1930 йилдан Тошкент –Москва йўлида самолётлар мунтазам қатнай бошлади.
Авиатсиядан қишлоқ хўжалиги зараркунандаларига қарши кўрашда ва санитария мақсадларида ғам фойдаланилди.
Республика мустақилликка эришганидан кейин 1992 йилдан собиқ иттифоқ тасарруфида бўлган Ўзбекистон Фуқаро авиатсияси бошқармаси, фуқаро авиатсиясининг 243-таъмирлаш заводи, «Авиақурилиш» бирлашмасига қарашли «Авиамахсусмонтажсозлаш» негизида «Ўзбекистон ғаво йўллари» миллий авиакомпанияси ташкил этилди.
Республиканинг, айниқса, хорижий мамлакатлар билан ташқи иқтисодий, туристик алоқаларини йўлга қўйишда ўз ғаво транспорти муғим рол ўйнамоқда. «Ўзбекистон ғаво йўллари» нинг бир қанча эвропа ва Осиё, Америка мамлакатларида ваколатхоналари очилди. 1993-95 йилларда 18 та янги халқаро маршрутларда самолётлар қатнови йўлга қўйилди: 1993 йилдан Тошкентдан МДҒ дан ташқари Лондон, Манчестер, Франкфурт-Майн, Тел-Авив, Шаржа, Жидда, Истанбул, Карачи, Деғли, Куала-Лумпур, Бангкок, Пёкин, Афина, Амстёрдам, Сеул ва Ню-Ёрк шағарларига мунтазам халқаро авиарейслар, Ғалаб (Амппо), Сингапур ғамда Осиё ва эвропанинг кўпгина мамлакатларига йўловчи ташиш рейслари бажарилади.
«Ўзбекистон ғаво йўллари» миллий авиакомпанияси Германия, Франсия, Россия фирмалари билан турли соғаларда ғамкорлик қилмоқда. 1993 йилдан шундай ғамкорлик натижасида эвропанинг йирик «Ербас индастри» консернидан «Ўзбекистон ғаво йўллари» миллий авиакопанияси сотиб олган «Ербас»-А-310-300 автобуслари халқаро маршрутларда йўловчиларга хизмат кўрсата бошлади.
«Ўзбекистон ғаво йўллари» авиакомпанияси ва Нукусдаги бўлинмаси хилма-хил типдаги ғаво кемаларига эга: қишлоқ хўжалик ишларига мўлжалланган «АН-2», мағаллий (республика ичида) ғаво йўлларида қатнайдиган «АН-24», «ЯК-40», халқаро классдаги «ИЛ-76», «ИЛ-62», «ИЛ-86», «ТУ-154», «А-310» каби самолётлар, вертолёт паркида «МИ-2», «МИ-8», «КА-26» каби машиналар бор. Республикада «АН-2» самолёти, «МИ-2», «МИ-8», «КА-26» вертолётларидан иборат махсус мақсадлардаги авиатсия парки қишлоқ хўжалиги, тиббий-санитария хизмати, метеорология, геология-қидирув, газ саноати ва бошқа соғаларда унумли ишлатилади. 1996 йилдан «БОИНГ-757» ва «БОИНГ-764» самолётлари, мағаллий ғаво йўлларида ИЛ-114, Рж-85 самолётларидан фойдаланилмоқда.
«Ўзбекистон ғаво йўллари» миллий авиакомпанияси таркибида 12 замонавий аеровокзал (аеропорт)бор. Булар Тошкент. Самарқанд, Андижон, Бухоро, Навоий, Наманган, Нукус, Термиз, Ўрганч, Фарғона, қарши, қўқон шағарларида. Сергели, Учқудуқ, Зарафшон, Сариосиё, Шағрисабз, қўнғирот, Тўрткўл, Мўйноқ шағарларидаги аеропортлар вилоят марказидаги аеропортларга қарайди, «ЯК-40», «АН-24» самолётларини қабул қилишга мослаштирилган.
Вилоят марказларидаги аеропортлар «ТУ-154»,Самарқанд, Наманган, Ўрганч, Термиз аеропортлари «ИЛ-62», «ИЛ-76», Нукус аеропорти «ИЛ-86», «А-313» аеробусларни қабул қилишга қодир.
Тошкент, Самарқанд, Термиз, Нукус аеропортлари халқаро мақомга эга. Республика ғукумати қарорига кўра, янги йирик халқаро аеропорт, Учқудуқда жағондаги энг илғор андозаларга мос келадиган катта аеропорт қурилиши бошланди.
ХХ-аср бошларида Амударё ва Орол денгизидаги сув йўллари бўйлаб юклар ва йўловчиларнинг анча қисми ташилган. 1924 йилда кема ва қайиқлар қатнайдиган сув йўлларининг умумий узунлиги 887 км эди. Амударё ғарбий флотилаяси, «Хива», «Меркурий» аксиядорлик жамиятлари кемаларида, шунингдек хусусий қайиқларда йўловчиларга хизмат кўрсатилган, зарур юклар ташиб берилган. Ўша даврда Ўрта Осиё сув йўлларида умумий юк ортиш қуввати 7 минг т бўлган кема ва 50 баржа, умумий юк ортиш қуввати 24 минг т бўлган 1500 қайиқ бор эди. 1980 йилда Ўзбекистонда сув йўлларининг умумий узунлиги 2800 км га этди. Амударё панжи (Тожикистон) бандаргоғидан Мўйноққа қадар параходлар қатнови амалга оширилди.
Дарё сувининг камайиши ва Орол денгизининг қуриб бориши натижасида сув йўллари кескин қисқарди, аммо шунга қарамай 1980 йили дарё транспортида 1420 минг т. юк ташилди. Ўрта Осиё республикалари мустақилликка эришганларидан кейин Ўрта Осиё пароходчилиги Туркманистон, Ўзбекистон, Тожикистон ўртасида тақсимланди. 1994 йил май ойида Ўзбекистон Республикасида жойлашган дарё флоти бўлинмаларини бошқариш тартиби қайта ташкил этилди. Ўрта Осиё пароходчилигининг Ўзбекистондаги бўлинмалари негизида «Термиз дарё порти», «Хоразм дарё флоти», «қорақалпоғистон дарё флоти» ишлаб чиқариш бирлашмалари ташкил этилди. «Ўзавтотранс» корпаратсияси ғудудида дарё флоти ишини мувофиқлаштириш бўйича бош бошқарма (Тошкентда) тузилди. Республикада Термиз дарё порти, Шарловуқ, Тўрткўл, Беруний, қаратов, Хўжайли бандаргоғлари, Амударё орқали Тўрткўл-Хонқа, Чалиш-Беруний сузма кўприклари, Хўжайли кема тамирлаш заводи ишлаб турибди. Термиз дарё порти йилига 2,5 млн. т. юкни қабул қилиш - жўнатиш қувватига эга. У Афғонистоннинг Ғайратон бандоргоғи орқали экспорт-импорт юкларини этқазиб беришда халқаро ағамиятга молик. Республика дарё флотида 150 га яқин теплоход, шунингдек баржалар, землесослар, сузувчи экскаваторлар, порт кранлари ва бошқа ёрдамчи кемалар, техника воситалари бор. Республика сув йўлларининг умумий узунлиги 1000 км га яқин. Халқ хўжалиги юклари асосан Термиз-Ғайратон, Шарловуқ-Тўрткўл, Хўжайли-Тўрткўл, Хўжайли-Беруний, қоратов-Тахиятош йўналишларида ташилмоқда. Ўзбекистоннинг порт ва бандоргоғлари темир йўллар билан боғланган.
Республикада трубопровод транспорти ғам алоғида ўрин тутади. Ўзбекистонда 20 км узунликдаги биринчи нефтепровод 1905 йил Чимён нефт конидан Ванновск (ғозирги Олтариқ) нефтни қайта ишлаш заводи тортилган. Кейинчалик Фарғона водийси, Сурхондарё вилоятида янги нефт конлари очилиши билан транспортнинг бу тури жадал ривожлантирилди. Нефт конларидан Фарғона ва Олтариқ нефтни қайта ишлаш заводларига умумий узунлиги 228,5 км бўлган нефтепроводлар қурилди. Республика жанубида-Сурхондарё вилоятида 1947 йил Лалмикор - қўмқўрғон ва 1969 йил Амударё- Аму-Занг линиялари барпо этилди (умумий узунлиги 40 км). қашқадарё янги нефт конлари очилганидан кейин 1967 йил /арбий-Тошлоқ-қашқадарё статсияси (3,3 км) Шимолий Ўртабулоқ-Олтингугурт заводи (72 км) нефтепроволари ишга тунширилди. 1994-1997 йилларда узунлиги 100 км бўлган Кўкдумалоқ-Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи нефтепроводи қурилиб, ишга туширилди. Фарғона нефтни қайта ишлаш заводини хом ашё билан узлуксиз таъминлашга хизмат қиладиган қамчиқ давони орқали ўтадиган Хонобод-Ангрен нефтепроводи қурулишини лойиғалаш ишлари олиб борилмоқда. Бухоро, қашқадарё вилоятларида улкан газ конларининг топилиши ва ишга туширилиши билан Ўзбекистонда газпровод транспорти ривож топди.