Iv bo’lim Ovqatlanish gigienasi. 21Mavzu. Bolalar ovqatlanishining gigienik asoslari. Ratsional ovqatlanish va uni tashkil etishga qo’yiladigan talablar

Insonning kundalik ovqatlanish ratsionida meva-sabzavotlarning ulushi qanchani tashkil etishi kerak?

– Ba’zi oilalarda to‘g‘ri ovqatlanish tushunchasini yuqori kaloriyali taomlarni to‘yib yeyish, deb tushuniladi. Bu zararli odat ko‘plab xastaliklarga zamin bo‘ladi. Holbuki, meva-sabzavot inson organizmi uchun juda foydali. Ovqatlanish ratsionida bunga ahamiyat beradiganlar o‘z salomatligi haqida qayg‘urgan bo‘ladi.

Ayniqsa, bolalarning ovqatlanish tarziga alohida e’tibor qaratish darkor. Ota-onalar farzandlariga bu borada ibrat bo‘lishi kerak. Ovqat bilan birga pomidor, bodring, qizil lavlagi, ko‘katlar va boshqa tabiat ne’matlari asosida tayyorlangan salatlar, meva-sabzavotlar iste’mol qilish tavsiya etiladi. Maktabgacha tarbiya muassasalari va maktablarda ham ovqatlanish masalasiga alohida e’tibor qaratish, to‘g‘ri ovqatlantirish bilan birga bu boradagi milliy qadriyatlar va zamonaviy tibbiyot tamoyillarini yoshlar ongiga singdirish muhim vazifadir.

Aytish joizki, jannatmonand yurtimizda to‘g‘ri ovqatlanish uchun barcha sharoit muhayyo. Ona zaminimizda yilning to‘rt faslida ham yuzlab xil tabiat noz-ne’matlari yetishtiriladi. Hatto qish faslida ham bozorlarimizdan sarxil meva-sabzavotlar, ko‘katlar uzilmaydi.

O‘zbek pazandachiligi taomlarga boyligi va xilma-xilligi bilan ajralib turadi. Sumalak, ko‘k somsa, ko‘k chuchvara, yalpizli moshxo‘rda, palov, kabob, karam va qalampir do‘lma, ayron, go‘ja osh, sabzavotli dimlamalar, qovurilgan baliq, behili palov, qovoq somsa, sarxil mevalardan tayyorlangan ovqatlar dasturxonimizga fayz bag‘ishlaydi. Bizning vazifamiz ulardan yoshimiz, kasbimiz, yil fasllari, sog‘lig‘imiz holatidan kelib chiqib oqilona tanovvul qilishdir.

Mamlakatimizda sog‘lom ovqatlanish sohasida amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar jarayonida oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash masalasiga alohida e’tibor qaratilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining yuqorida qayd etilgan qarori asosida O‘zbekiston Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan chora-tadbirlar rejasi bo‘yicha bu yo‘nalishda keng qamrovli ishlar amalga oshirilayotir. Bu jarayonda oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishda yuqori sifat va samaradorlikka erishish, ular sifatini nazorat qilish tizimini takomillashtirish, xalqimizni yurtimizda yetishtirilgan ekologik sof, to‘yimli, sifatli mahsulotlar bilan ta’minlash ustuvor vazifa etib belgilangan.

To‘g‘ri ovqatlanish va u tufayli salomatlikka e’tibor berish har bir insonning tibbiy madaniyatiga ham bog‘liq. Aholi orasida sog‘lom turmush tarzi va to‘g‘ri ovqatlanishni targ‘ib etishni yanada kuchaytirish lozim. Shu maqsadda diyetolog mutaxassislar tayyorlash, shifokorlarning malaka va mahoratini yuksaltirish, diyetologiya yo‘nalishi bo‘yicha o‘quv-uslubiy dasturlar va qo‘llanmalarni zamon talabidan kelib chiqib yangilash va takomillashtirish yuzasidan ko‘plab ishlar olib borilmoqda.

Bu kabi chora-tadbirlar inson manfaatlariga yo‘naltirilgan islohotlarni yangi bosqichga ko‘tarish, inson umrini uzaytirish, sog‘lom va barkamol avlodni kamolga yetkazish kabi ezgu ishlarga xizmat qilmoqda.

Sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda ratsional ovqatlanish masalalarini tahlil etish nafaqat mutaxassislarga, balki har bir inson uchun kerak. Ovqatlanish madaniyatining asosiy tamoyillari haqida har bir inson bilib qo‘ygani ma’qul.

 Millatning intellektual salohiyati ko‘p jihatdan ularning oqilona, sog‘lom ovqatlanishiga va toza ichimlik suvi bilan ta’minlanishiga, shuningdek, millat genofondi, sog‘lom hayot kechirish davomiyligi, mehnat unumdorligi ko‘p jihatdan aynan tibbiyot fani belgilab bergan me’yorlarga mos keluvchi mineral va vitaminlar iste’mol qilishga uzviy bog‘liqdir.

 Ko‘proq mamlakatimizda yetishtirilgan meva va sabzavotlarni iste’mol qilish ma’qulroq, chunki odam tanasi shu yerning suvi, tuprog‘i va iqlim sharoitiga genetik moslashgan bo‘ladi. Ular har kuni kamida 400 gramm sabzavot va mevalar iste’mol qilishlari maqsadga muvofiq. 

 Ovqatlanishda albatta sarf bo‘lgan quvvat o‘rnini qoplash, tana vaznini me’yorda ushlab turish, ya’ni semirib ketish yoki ozib, holsizlanishning oldini olish muhim ahamiyatga ega. Bunda ham albatta odamning yoshi, jinsi, bo‘yi, mehnat turi inobatga olinishi shart.

Oqsillar, yog‘lar, uglevodlar, aminokislotalar, yog‘ kislotalari va fitonsidlar miqdori balanslashgan bo‘lishi zarur. Oddiyroq qilib aytganda, oziq-ovqatlar turli-tuman bo‘lishiga e’tiborni qaratish lozim, shunda ular fermentlar tomonidan yaxshi parchalanadi va oson hazm bo‘ladi;

 Shirinliklar, yog‘lar va xolestirin miqdorini cheklash tavsiya etiladi. Hayvon yog‘lari va go‘sht mahsulotlarini haddan ziyod iste’mol qilish yaramaydi, ular o‘rnini o‘simlik yog‘i, mosh, no‘xat, loviya, baliq va parranda go‘shtiga almashtirish mumkin.

 Ovqatda kaliy miqdori yetarli darajada  bo‘lishi lozim, ya’ni osh tuzi  kuniga 5 grammdan oshmasligi kerak.

 Kun davomida (besh mahal) oziq-ovqat mahsulotlarini kam-kamdan va tez-tez qabul qilinishi foydaliroq bo‘lib, qonda qand va xolesterin miqdorining kamayishini ta’minlaydi.  Choyni ovqatlanishlar orasidagi tanaffuslarda iching.  Sut, qatiq, shuningdek tvorog, yogurt, pishloq yeb turing. Chunki ularning tarkibida  suyaklarni mustahkamlovchi minerallar mavjud.