Ix-боб. Давлатнинг бозорга таъсирини бащолаш ва ра=обатлашган бозор самарадорлиги


Download 370.5 Kb.
bet2/7
Sana22.01.2023
Hajmi370.5 Kb.
#1108249
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
GL 9 05

Ишлаб чи=арувчи орти=чалиги ишлаб чи=арувчи томонидан олинган умумий манфаатни билдиради.
Бир хил ишлаб чи=арувчилар учун бир бирлик мащсулот харажатлари бозор нархига тенг бўлса, бош=а ишлаб чи=арувчи учун ушбу харажатлар бозор нархидан кичикдир. Демак, ишлаб чи=арувчилар ушбу товарни сотишдан фойда, яъни орти=ча манфаат оладилар. Щар бир товар учун ушбу орти=ча манфаат товарнинг бозор нархи билан уни ишлаб чи=аришдаги чекли харажати ўртасидаги фар=га тенг бўлиб, уни ишлаб чи=арувчи олади.
Бу фар= бир бирлик мащсулотдан оладиган фойда билан ишлаб чи=аришдаги щар =андай рентани =ўшилганига тенг.
Умуман ишлаб чи=арувчи орти=чалиги бу барча ишлаб чи=арувчилар томонидан олинадиган фойдаларнинг умумий йи\индисидир.
Бозор учун умумий ишлаб чи=арувчи орти=чалиги таклиф чизи\идан тортиб то бозор нархи чизи\игача бўлган орали=даги юзага тенг (3-расм).


3-расм. Ишлаб чи=арувчи орти=чалигининг графикдаги тасвири.


Расмдаги штирхланган учбурчак истеъмолчи орти=чалигини ифодалайди. Истеъмолчи орти=чалиги ишлаб чи=арувчиларнинг умумий соф фойдасини ўлчашга ёрдам беришини эътиборга олсак, биз бу кўсаткич ёрдамида давлатнинг бозорга аралашувидан олинадиган =ўшимча фойда ёки зарарни истеъмолчи орти=чалигининг натижавий ўзгаришни ўлчаш ёрдамида ани=лашимиз мумкин.




9.2. Истеъмолчи ва ишлаб чи=арувчи орти=чалигидан фойдаланиш.
Истеъмолчи ва ишлаб чи=арувчи орти=чалиги ёрдамида давлатнинг и=тисодий сиёсатини бащолаш мумкин. Биз олдинги бобларнинг бирида нархларни давлат томонидан назорат =илиниши, яъни давлат томонидан ўрнатиладиган максимал ва минимал нархлар ва бу сиёсатнинг и=тисодий о=ибатлари тў\рисида гапирган эдик.
Ф араз =илайлик, товарга давлат томонидан максимал нарх ўрнатилди дейлик, яъни ( муозанат нарх) (4-расм).

4-расм. Нарх давлат томонидан назорат =илинганда истеъмолчи


ва ишлаб чи=арувчи орти=чалигининг графикдаги тасвири.

Максимал нарх ўрнатилганда бир =атор ишлаб чи=арувчилар (харажатларини максимал нархда =оплай олмагани учун) бозордан си=иб чи=арилади ва ишлаб чи=ариладиган ва сотиладиган мащсулот щажми дан гача камаяди. Товарни сотиб олишни давом эттираётган истеъмолчилар товарни паст нархда сотиб оладилар ва уларнинг истеъмол орти=чалиги ошади. Ушбу ошган орти=чалик графикда =ўшштрихланган А тўртбурчак юзи билан ифодаланган. Лекин бир =атор истеъмолчилар товар щажми =ис=аргани учун уни сотиб ололмайдилар. Уларнинг истеъмол орти=чалигининг =ис=арганлиги штрихланган В учбурчак юзига тенг. Демак, истеъмолчи орти=чалигининг соф ўзгаришини =уйидагича ани=лаш мумкин.


, (1)
бу ерда, - истеъмолчи орти=чалигининг соф ўзгариши.
Расмдан кўриниб турибдики, бўлгани учун соф истеъмолчи орти=чалиги мусбат
Энди ишлаб чи=арувчи орти=чалигини =араймиз. Бозорда =олиб ишлаб чи=аришни давом эттираётган ишлаб чи=арувчилар бозор нархидан паст нархда щажмда мащсулот ишлаб чи=аради. Ишлаб чи=арувчилар графикда кўрсатилган А тўртбурчак юзига тенг бўлган истеъмолчи орти=чалигини йў=отадилар.
Бозордан си=иб чи=арилган ишлаб чи=арувчилар томонидан йў=отилган ишлаб чи=арувчи орти=чалиги эса С учбурчак юзи билан ифодаланган. Демак, ишлаб чи=арувчи орти=чалигининг умумий ўзгариши тенг:
, (2)
бу ерда, и/ч - ишлаб чи=арувчи орти=чалигининг соф ўзгариши.
Максимал нарх ўрнатилганда асосий йў=отишлар ишлаб чи=арувчилар зиммасига тў\ри келади.
Расмдан кўриниб турибдики, нархни назорат =илиш умумий ялпи орти=чаликнинг маълум =исмини йў=отишга олиб келади ва ушбу йў=отишга тўли= йў=отиш дейилади.
Орти=чаликларнинг умумий ўзгаришини ани=лаш учун биз истеъмочи орти=чалиги ўзгариши ист. ва ишлаб чи=арувчи орти=чалиги ўзгариши и/ч ни =ўшамиз.
(3)
Шундай =илиб, биз В ва С учбурчакларнинг юзига тенг бўлган тўли= йў=отишни оламиз. Бу тўли= йў=отиш нархларни назорат =илиш билан бо\ли= давлатнинг и=тисодий сиёсатининг самарасиз эканлигини кўрсатади. Бу ерда ишлаб чи=арувчилар томонидан йў=отилган орти=чаликнинг истеъмолчилар ютиб олган орти=чаликдан катта эканлигини кўриш мумкин.
Агар талаб чизи\и жуда щам эластик бўлмаганда нархларни назорат =илиш щам жуда катта йў=отишга олиб келиши мумкин (5-расм).
Расмдан кўриниб турибдики, В учбурчак юзи бозордан си=иб чи=арилган истеъмолчиларнинг йў=отишлари бўлиб, бу бозорда =олиб товарни сотиб олиш щу=у=ига эга бўлган истеъмолчиларнинг юту\ини ифодаловчи А тўртбурчак юзасидан катта. Бу ерда бозордан си=иб чи=арилган истеъмолчилар катта йў=отишга эга.

5-расм. Нарх давлат томонидан назорат =илинганда эластик бўлмаган талабдаги йў=отишлар.


Энди фараз =илайлик давлат томонидан минимал нарх ўрнатилди дейлик ( - мувозанат нарх), яъни давлат нархни мувозанат нархидан ю=ори =илиб белгиланади (6-расм).


Р асмдан кўриш мумкинки ишлаб чи=арувчилар нарх ошганда нисбатан кўпро= мащсулотни ишлаб чи=аришга щаракат =илади. Истеъмолчилар камро= ( ўрнига ми=дорда) мащсулот сотиб олишга щаракат =илади.


6-расм. Нарх мувозанат нархидан ю=ори белгилангандаги ишлаб чи=арувчилар ва истеъмолчиларнинг йў=отишлари.


Агар биз ишлаб чи=арувчилар бозорда =анча мащсулот сотилса шунча мащсулот ишлаб чи=аради, деб фараз =илсак, бозорга ишлаб чи=арилган мащсулот ми=дори га тенг бўлади ва бу ерда щам ишлаб чи=арувчилар ва истеъмолчилар орти=чалиги йў=отилади. Бу ерда А тўртбурчакнинг юзи ишлаб чи=арувчиларнинг олган =ўшимча орти=чалигини ифодалайди. Лекин, минимал ( ) нархда мащсулотни щажми ми=дордан га =ис=аргани учун ишлаб чи=арувчи орти=чалигининг бир =исми йў=отилади. Натижада ишлаб чи=арувчи орти=чалигининг ўзгарган =исми =уйидагига тенг:
. (4)
Истеъмолчилар минимал ( ) нархда щар бир мащсулот учун мувозанат нархдан ю=ори нарх тўлайди ва натижада уларнинг истеъмол орти=чалигига расмдаги А тўртбурчак юзига тенг бўлган ми=дорда камаяди. Нарх ошганлиги муносабати билан баъзи бир истеъмолчилар ушбу бозордан чи=иб кетади ва товарни сотиб ололмайдилар ва бунга мос бўлган орти=чаликни йў=отади. Бу йў=отиш расмда В учбурчак билан ифодаланган. Демак, истеъмолчиларнинг орти=чалигининг умумий ўзгариши =уйидагини ташкил =илади:
. (5)
Кўриниб турибдики, бундай сиёсат истеъмолчиларнинг турмуш даражасини тушуриб юборади.
(4)- ва (5)- ифодаларни =ўшиб умумий орти=чаликдаги ўзгаришни ани=лаймиз:
=и/ч.+ист.=А-С+(-А-В)=-С-В (6)
Демак, давлат томонидан минимал нарх ўрнатилганда умумий тўли= йў=отиш вужудга келади ва у иккита С ва В учбурчаклар юзаларининг йи\индиси билан ифодаланади.
Энди биз ишлаб чи=арувчилар орти=чалигини ишлаб чи=ариш ми=дордан ми=дорга кенгайтирилганда =араб чи=амиз. Ща=и=атдан щам минимал нарх мувозанат нархдан ю=ори бўлганда у ишлаб чи=арувчиларни ми=дорга мащсулот ишлаб чи=аришга ундайди. Лекин, улар бозорда фа=ат щажмдаги мащсулотни сотиши мумкин холос. Улар ми=дордаги мащсулотни ишлаб чи=аришга кетган харажатларни =оплайдиган даромадни олаолмайди (7-расм). Расмда ушбу харажатлар штрихланган D трапеция юзи билан ифодаланган.

7-расм. Минимал нарх ўрнатилиши натижасидаги


йў=отишлар графиги.

Натижада ишлаб чи=арувчиларнинг орти=чалиги ўзгариши =уйидагига тенг:



Демак, ишлаб чи=арувчилар Q1 орали=да мащсулот ишлаб чи=арса, умумий йы=отиш янада ортади ва у (-B-C-D) юзани ташкил =илади.
Бундай щолда щар бир ишлаб чи=арувчи ўз мащсулотининг щаммасининг ю=ори нархда сотаман деб ўйлайди. Пировардда давлат томонидан ўрнатилган минимал нарх сиёсати орти=ча мащсулот ишлаб чи=ариш учун кетган харажатларни =оаламаганлиги сабабли, ишлаб чи=арувчиларнинг фойдасини анча =ис=артириб юбориш мумкин.
Яна битта мисол тари=асида мещнат (ишчи кучи) бозорини =арайлик.
Маълум мещнат бозорида ишчи кучи бащоси бу иш ща=и. Давлат томонидан минимал иш ха=и ( ) белгиланди дейлик.
8-расмда таклиф чизи\и ишчи кучи таклифини, талаб чизи\и - ишчи кучига талабни ифодалайди. Давлат томонидан ўрнатилган минимал иш ща=и мещнат ресурслари бозоридаги мувозанат иш ща=и дан катта, яъни .

8-расм. Минимал иш ща=и графиги.


Ушбу сиёсат натижасида иш жойи топган ишчилар (расмда L1 ишчи) ю=ори иш ща=и олади. Лекин, ми=доридаги ишчилар иш топа олмайдилар ва ишсиз =оладилар. Демак, бундай сиёсат ишсизликка олиб келиши мумкин.



Download 370.5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling