Ix-боб. Давлатнинг бозорга таъсирини бащолаш ва ра=обатлашган бозор самарадорлиги

IX-Боб. Давлатнинг бозорга таъсирини бащолаш ва ра=обатлашган бозор самарадорлиги.
9.1. Истеъмолчи ва ишлаб чи=арувчи орти=чалиги.

Товарга нарх бозор томонидан ўрнатиладиган ра=обатлашган бозорда товарни ишлаб чи=арувчилар бозор нархида (мувозанат нархида) сотади, шу бозор нархида истеъмолчилар товарни сотиб олади.

Лекин, айрим истеъмолчилар учун товарнинг =иймати унинг бозор нархидан кўра ю=ориро=. Шунинг учун щам у товарни бозор нархидан ю=ориро= нархда щам сотиб олиши мумкин.
Истеъмолчи орти=чалиги - истеъмолчи томонидан товарга тўлаши мумкин бўлган максимал нарх билан товарнинг ща=и=ий нархи ўртасидаги фар=ни билдиради. Ани=ро= =илиб айтадиган бўлсак, истеъмолчининг товар учун бериши мумкин бўлган максимал нархдан товарни сотиб олишда тўланадиган ща=и=ий нархнинг айирмасига тенг.
Истеъмолчи орти=чалиги (=ўшимча наф) алощида инсоннинг =анчалик ўртача яхши яшаётганлигини кўрсатади.
Истеъмолчининг умумий орти=чалиги бу талаб чизи\и билан бозор нархи чизи\и ўртасида жойлашган соща (1-расмда штрихланган соща).

1-расм. Истеъмолчи орти=чалиги.

Истеъмолчи орти=чалиги барча истеъмолчиларнинг умумий соф нафини ўлчашга ёрдам беради ва у ёрдамида биз бозорни давлат томонидан мувофи=лаштирилиши самарадорлигини, истеъмолчи орти=чалигини умумий натижасининг ўзгаришини ўлчаш асосида ани=лашимиз мумкин.

Мисол. Фараз =илайлик бир дона апельсиннинг бозор нархи 5 сўм дейлик, лекин истеъмолчи ушбу бир дона апельсин учун 10 сўм беришга тайёр, яъни апельсиннинг истеъмолчи учун =иймати 10 сўмга тенг.
И стеъмолчи ушбу бир дона апельсинни бозор нархида, яъни 5 сўмга олади ва у и=тисод =илган 10-5=5 сўм истеъмолчи орти=чалигини билдиради, истеъмолчи =ўшимча 5 сўмлик наф олади (2-расм).

2-расм. Умумий истеъмолчи орти=чалигини графикда ани=лаш.

Истеъмолчи иккинчи апелсинни щам сотиб олади, нима учун деганда, у иккинчи апельсин учун бериши мумкин бўлган максимал нарх 9 сўм, истеъмолчи орти=чалиги 4 сўмга тенг. Худди шундай давом этсак 4-апельсин учун истеъмолчи орти=чалиги 1 сўмга тенг, бешинчи апельсинни сотиб олишга истеъмолчи бефар= =арайди, нима учун деганда у истеъмолчининг умумий орти=чалигини оширмайди.

Шундай =илиб, истеъмолчининг истеъмолчи ори=чалиги 5+4+3+2+1=15 сўмга тенг. Истеъмолчининг сарфи 25 га тенг.