Ix-боб. Давлатнинг бозорга таъсирини бащолаш ва ра=обатлашган бозор самарадорлиги


Ра=обатлашган бозор самарадорлиги


Download 370.5 Kb.
bet6/7
Sana22.01.2023
Hajmi370.5 Kb.
#1108249
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
GL 9 05

Ра=обатлашган бозор самарадорлиги

Биз кўрдикки давлатнинг бозор механизмига аралашуви жамиятда тўли= йў=отишга олиб келади. Шунинг учун щам давлат ўзининг и=тисодий сиёсатини шлаб чи=ганда тўли= йў=отишларни щисоб-китобдан четда =олдирмаслиги керак. Лекин, бундан давлатнинг ра=обатлашган бозорга аралашуви щар доим щам йў=отишларга олиб келаверади, деб бўлмайди. +уйидаги икки щолда давлатнинг аралашуви ра=обатлашган бозорда истеъмолчилар ва ишлаб чи=арувчиларнинг турмуш даражасини ўсишга олиб келади.


Биринчидан, истеъмолчилар ва ишлаб чи=арувчиларнинг щаракати натижасида вужудга келадиган юту= ёки йў=отиш бозор нархида ўз ифодасини топмаса. Бундай йў=отиш ёки юту=лар бозорга нисбатн таш=и самара дейилади, нима учун деганда, улар бозорга нисбатан таш=арида рўй беради. Бозорга нисбатан таш=и самарага мисол =илиб ишлаб чи=арувчилар томонидан атроф-мущитни защарлаш натижасида вужудга келадиган жамият харажатларини келтириш мумкин. Ушбу харажатларни фа=ат давлатнинг аралашуви ор=али бартараф =илиш мумкин (бу масалага кейинги бобларнинг бирида батафсил тўхтаймиз).
Иккинчидан «бозор =ийинчилиги»- бу ерда мащсулотнинг сифати, ким томонидан, =ачон ишлаб чи=арилганлиги тў\рисида ахборотнинг тўли= бўлмаслиги, истеъмолчиларни орти=ча йў=отишларга олиб келиши мумкин, яъни истеъмолчи нафликни максималлаштирадиган товарларни сотиб олиш бўйича тў\ри =арор =илолмаслиги мумкин. Бундай щолда давлатнинг аралашувини (товарлар ёрли\ида товар тў\рисида тўли= ахборот бўлишни давлат томонидан талаб =илиниши) самарали деб =араш мумкин.
Ра=обатлашган бозорнинг мувозанат щолатда ишлаши истеъмолчи ва ишлаб чи=арувчи орти=чалигини максимал бўлишини таъминлайди, демак, мувозанат щолатда истеъмолчилр ўз талабини мавжуд ишлаб чи=ариш харажатларида мумкин бўлган энг паст нархда =ондиради. Ра=обатлашган бозор самарадорлиги ишлаб чи=аришни таъминлайди.
Узо= муддатли орали=да ра=обатлашган бозорнинг мувозанат щолати шари =уйидагича тенглик билан ифодаланади:
. (19-расм)
Маълумки =ис=а муддатли орали=да, ра=обатлашган бозор шароитида фирма орти=ча фойда олиши ёки зарар кўриши мумкин. Лекин, узо= муддатли орали=да бундай щолат истисно =илинади, нима учун деганда, тармо=га кириш, ундан чи=иш эркин бўлганда, тармо=даги ю=ори фойда бош=а фирмаларни ўзига жалб =илади, тармо=даги зарар билан ишлайдиган фирмалар бош=а тармо==а ўтадилар.

19-расм. Ра=обатлашган фирманинг узо= муддатли орали=даги мувозанат щолати.


Ра=обатлашган бозор чекланган ресурсларни оптимал та=симлашга ёрдам беради ва натижада истеъмолчиларнинг эщтиёжларини максимал даражада =ондиришга эришилади. Бундай та=симланиш шартида таъминланади. Фирмалар ушбу шартга кўра ишлаб чи=аришни нарх чекли харажатга тенг бўлганча =адар мумкин даражада максималлаштирадилар. Ушбу шарт бажарилганда нафа=ат ресурсларни самарали та=симлашга эришилади, балки максимал ишлаб чи=ариш самарадорлигига щам эришилади. Ра=обатлашган бозор фирмаларни минимал харажатларда мащсулот ишлаб чи=аришга ва уни ушбу харажатларга мос бўлган нархда сотишга мажбур =илади. Мувозанат щолат графигида ўртача харажат графиги талаб чизи\ига уринади холос. Агар бўлса, фирма зарар кўради ва тармо=дан кетишга мажбур бўлади. Агар бўлса, бозорда =ис=а муддатли орали=да орти=ча фойда олиш иконияти ту\илади. Лекин, бу орти=ча фойда тармо==а бош=а фирмаларни кириб келишига сабаб бўлади. Бош=а фирмаларнинг кириб келиши орти=ча фойдани нолга туширади. Бу ўз навбатида мувозанат щолатни узо= муддатгача тур\ун са=ланишидан далолат беради.


Ра=обатлашган бозорда ва мувозанат щолат шароитида ра=обатлашвчи тармо==а =арашли фирмалар харажатлари бир хил деб =аралади. Лекин, биз биламизки баъзи бир фирмалар сифатли хом ашёда ишлайди, бош=алари замонавийро= ва самаралиро= ускунада ва технологияда ишлайди, яна бош=аси ю=ори малакали кадрлар билан ишлайди. Умуман олганда иккита бир хил фирманинг ўзи бўлмайди. Ўз ўзидан равшанки, сифатли ресурслар билан ишлайдиган фирмаларнинг харажатлари бош=аларникига =араганда кам бўлади.
Бу щолатни ра=обатлашган бозордаги фирмаларнинг ўртача харажатлари бир хил бўлади, деган шарт билан мос келишини и=тисодда =уйидагича тушунтиради: яъни сифатли ресурс эгалари ўз ресурслари учун кўпро= иш ха=и олади, мукаммаллашган самарали ускуналарнинг ижара ща=и щам ю=ори бўлади. Самарали ресурс эгалари олинадиган =ўшимча фойдага и=тисодий рента дейилади. И=тисодий рента - бу ра=обатлашган бозорда керакли ресурс учун фирма тўлаши мумкин бўлган нарх билан ушбу ресурснинг минимал нархи ўртасидаги фар=. Масалан, ўртача хом ашёдан фойдаланиб ишлаб чи=арилган щар бир мащсулот 10 сўм келтирсин, чекланган сифатли хом ашёдан фойдаланиб ушбу мащсулотни ишлаб чи=арганда (харажатларнинг камайиши ва мащсулот сифатини ошиши щисобига) щар бир мащсулотдан оладиган фойда 20 сўмни ташкил =илсин, дейлик. Сифатли ресурсни щамма фирмалар щам сотиб олишга щаракат =илади. Лекин, сифатли ресурс чекланган бўлгани учун щамма фирмалар сотиб ола олмайди. Агар сифатли хом ашё ра=обатлашган бозорда сотилса, унинг нархи ўртача хом ашё нархидан албатта ю=ори бўлади. Агар ўртача хом ашё нархи ва сифатли хом ашё нархи ( > ) бўлса. Сифатли хом ашё эгаси га тенг бўлган и=тисодий рента олади. Натижада мащсулот ишлаб чи=арувчи фирмаларнинг ўртача харажати бир-бирига тенг бўлади.
Шундай =илиб, самарали ресурслардан фойдаланиб олинган барча фойда ушбу ресурсларни сотиб олишга сарфланади. Ушбу щолат ра=обатлашган бозордаги фирмаларнинг ўртача харажатлари тенглашиш тенденциясига эга эканлигини кўрсатади.



Download 370.5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling