Ызбекистон Республикаси

Qadimgi Rimda siyosiy va xuquqiy ta`limotlarning o`ziga 
xosligi
 
Qadimgi Rim siyosiy va huquqiy ta`limotlar tarixi ming yillarni o`z ichiga oladi 
va  shu  davr  ichida  qadimgi  Rimda  o`zgarib  turgan  sotsial  iqtisodiy,  siyosiy-huquqiy 
qarashlarni  voqealarni  aks  ettiradi.  qadimgi  Rim  tarixi  uch  bosqichdan  iborat. 
Podsholik  (eramizgacha  754-510  y.),  respublika  boshqarish  usuli  (504-28  y), 
imperatorlik (27 eramizgacha va 475 y). yagona Rim imperiyasi eramizning 395 yili 
batamom  bo`linib  ketdi.  g`arbiy  (markaz  Rim),  Sharqiy  (markazi  Konstantinopol‘) 
Vizantiya imperiyasi-bular 1453 yilgacha yashab keldi.
 

---

Qadimgi  Rimdagi  ijtimoiy-siyosiy,  huquqiy  qarashlar  uzoq  vaqt  davomida  turli 
qarama-qarshi kuchlar patritsiylar va plebeylar o`rtasidagi, to`xtovsiz kurashlar ichida 
shakllanib boradi va shu kuchlar nisbatini, manfaatlarini o`zida aks ettirdi.
 
Qadimgi  Rimdagi  siyosiy-huquqiy  qarashlar  qadimgi  Yunonistonda  shakllangan 
ijtimoiy-siyosiy qarashlar ta`sirida edi. eramizgacha V asr o`rtalarida plebeylar yozma 
ravishdagi  qonunlar  tayyorlanishini  talab  qilib  chiqdilar  va  Yunonistonga  odamlar 
Yuborib, ulardagi qonunchilik, davlatchilik asoslarini o`rganib kelish, xususan Solon 
davrida  yaratilgan  qonunlarga  katta  e`tibor  berishni  topshirdilar.  Bu  tajribalar  puxta 
o`rganilib, nihoyat XII jadvaldan iborat bo`lgan qadimgi rim huquq normalarini ishlab 
chiqishga  asos  bo`ldi.  Qadimgi  Yunonistonning  atoqli  faylasuflari  Sokrat,  Aflotun, 
Arastu, epikur, stoiklar, Polibiy va boshqalar qadimgi rim ijtimoiy-siyosiy va huquqiy 
qarashlarning shakllanishiga kuchli ta`sir qildi.
 
Qadimgi  Rimda  huquqshunoslik  fanining  rivojlanishi  katta  voqea  edi.  Rim 
hukukshunoslari huquqning umumiy nazariyasi muammolarini yoritib berdilar. Ayrim 
huquqshunoslik  sohalari  (davlat  va  huquq  nazariyasi  va  ma`muriy  xuquq,  jinoyat 
huquqi, xalqaro huquq) mustaqil tarzda ishlab chiqildi. Rim huquqshunoslari jamiyat 
hayotida  ro`y  berayotgan  yangiliklarning  nazariy  asoslarini  ishlab  chiqdilar.  Rim 
Yuristlari  tomonidan  kashf  qilingan  huquqshunoslikka  oid  atamalar,  fanlar  bugun 
bizda ham o`rganilmoqda.
 
Rim  imperiyasida  eramiz  boshida  xristianlik  paydo  bo`ladi.  Ilk  xristian 
ta`limotlari barcha erkinlik haqidagi qonunlarni, mavjud bo`lgan ko`plab tabiiy huquq 
g`oyalarini  yangi  din  o`z  nomidan,  ilohiy  ruh,  xudoning  ifodasi  deb  talqin  qila 
boshaydi.  Barcha  odamlarning  tengligi,  uni  odamlar  o`rtasida  qaror  topishi  zarurligi 
haqidagi  g`oya  muxim  axamiyatga  ega  edi.  Xristianlikning  paydo  bo`lishi  va  jaxon 
dini  sifatida  kengayib,  mustahkamlanib  borishi  insoniyat  taraqqiyotining  keyingi 
bosqichlariga  kuchli  ta`sir  qildi.  eramizning  II  asrida  xristian  jamoalarida  axvol  bir 
muncha  o`zgaradi.  Jamoa  boshliqlarining  hukmronligi  mustahkamlanadi,  ular 
o`rtasida  aloqa  kuchayadi,  ruhoniylar  paydo  bo`ladi.  CHerkov  ierarxiyasining  paydo 
bo`lishi,  diniy  dogmatning  kuchaytirib  Yubordi.  Ilk  xristianlik  ta`limotlarida 
qulchilikni  yo`qotishga,  xususiy  mulkchilikni  bekor  qilishga,  odamlar  o`rtasidagi 
notenglIkni bartaraf etishga qaratilgan g`oyalar mavjud edi.
 

---

Qadimgi  Rim  siyosiy  va  huquqiy  ta`limotlar  tarixida  Mark  Tualliy  TSitseron 
(106-43  eramizdan  oldingi  yillar)  aloxida  o`rin  egallaydi.  Mashhur  arator,  davlat 
arbobi  va  mutafakkir  TSitseronning  davlat  va  x,uquq  muammolariga  bag`ishlangan 
"Davlat haqida", "qonunlar haqida", "Burchlar haqida" va boshqa asarlarida siyosiy va 
huquqiy  qarashlari  o`z  aksini  topgan.  Davlatning  paydo  bo`lishining  sababi 
odamlarning birga yashashga intilishidadir. Birga yashash odamning tabiiy extyojidir, 
deydi,  TSitseron.  Davlat  xalqning  ishi,  boyligidir.  TSitseron  davlatning  tuzilish 
shakllariga katta  ahamiyat  beradi.  U uchta  oddiy davlat  shaklini  ko`rsatadi: podshoh 
xokimiyati,  aristokratlar  hokimiyati  va  xalq  hokimiyati.  Bularning  har  biri  o`zining 
avfzalliklari va kamchiliklariga ega. Shuning uchun bularning barchasiga xos bo`lgan 
avfzalliklarni o`zida birlashtirgan qo`shma davlat shakli maqsadga muvofiqdir.
 
Zo`rlik bilan o`rnatilgan yakka shaxs yoki olomon xukmdorligi, yoki bir to`raning 
xukmronligi davlat shakli xisoblanmaydi, bunga yo`l qo`yish mumkin emas. Bu erda 
umuminsoniy manfaat ham barcha, uchun teng huquq ham yo`q.
 
TSitseron ijodida haqiqiy davlat arbobi va ideal fuqaroga xos fazilatlar katta o`rin 
olgan.  Huquq  zaminida  tabiatga  xos  bo`lgan  adolat  yotishi  kerak,  deydi  u.  Tabiiy 
huquqining  belgi  va  xususiyatlarni  ta`riflash  bilan  bir  qatorda,  TSitseron  ijobiy 
huquqning  o`zini  xususiy  va  ommaviy  huquqlarga  bo`ladi.  TSitseronning  ijodiy 
merosi insoniyat madaniyatining rivojiga katta ta`sir ko`rsatdi.
 
  
 Rehaga qaytish