Й ва ўрта махсус таълим вазирлиги улғайишидаги ўзгаришлари

Билимларни текшириш учун саволлар.

1. 
   Ўсиш ва ривожланиш тўгрисида тушунча.
   
2. 
   Гетерохрония атамаси тўгрисида нимани тушунасиз?
   
3. 
   Онтогенезда функционал тизимларни нотекис ривожланиши қандай биологик аҳамиятга эга?
   
4. 
   Гетерохронияга мисоллар келтираоласизми?
   
5. 
   Етилган функционал тизим қандай бўғинларга эга?
   
6. 
   Ривожланишнинг узлуксизлиги деганда нимани тушунасиз?
   
7. 
   Акселерация атамаси нимани англатади?
   
8. 
   Акселерация сабаблари ҳақида қандай назариялар мавжуд?
   
9. 
   Авлоддарда белгиларни наслдан наслга ўтишини генетик моҳияти.
   

10. Белгилар ўзгарувчанлиги тўгрисида тушунча. Мутация ва,
унинг турлари.
35
қон тизими.

• 
  Қон миқдори.
  
• 
  Гематокритли сон.
  
• 
  Аминокислоталар концентрацияси.
  
• 
  Қоннинг морфологик таркиби.
  
• 
  Қоннинг гзфуҳлари.
  

Одамнинг индивидуал ривожланиши жараёнида се~ кин —аста унинг қон тизими шаклланди. Ушбу тизимга қон яратз^чи аъзолар, қон томирлар бўйлаб циркуляция қилувчи қон, қон оқимидан чиқиб тўқималар, аъзоларга ўтадигам лейкоцитлар (тўқима ва аъзоларда қоннинг шаклли эле — ментларини парчаланиши содир бўлади) ҳамда ушбу ти--зимни бошқариш механизмлари киради.
Қоннинг яратилиши ёки гемопоэз деб, қоннинг шаклли элементларини пайдо бўлиши ва етилиши жараёнларига айтилади. Ҳомиланинг ривожланиши даврида қон яратувчи аъзоларнинг кетма —кет ўрин алмашиши содир бўлади. Са-риғлик, жигар ва кўмиг ёки модулляр қон яратилиш фарқ — ланади.
Қон яратилишининг биринчи ўчоқлари эмбрионни ту— хим сариғи халтачасининг деворида ривожланишини 19 — кунида пайдо бўлади. Иккинчи ойнинг бошланишида қон яратилиши эмбрионнинг ўзида ривожланади, унинг охирига келиб эса кўпроқ жигарда содир бўлади. Тўртинчи ойнинг бошланишига келиб суяк кўмигида қон яратилиши бошла — нади, унинг охирига келиб талоқда ҳам содир бўлади. Та — лоқда лимфоцитлар ҳосил бўлади ва эритропоэз ўчоқлари пайдо бўла бошлайди.
Бола тўғи.1ганидан кейин эритроцитлар, донали лейко--цитлар ва тромбоцитларнинг қосил бўлиши кўмигда содир бўлади. Лимфоцитлар лимфатик тугунларда, тимусда, та-лоқда, ичакнинг соллитар фолликулаларида, пейерлл тоша — маларда қосил бўлади. Боланинг биринчи ёшларида қоннинг яратилиши барча суяк кўмикларида содир бўлади. Бола 4 ёяхга етганда қизил суяк кўмини ёғ тўқимасига айланиши бошланади ва бу жараён 14—15 йил давом этади. Жинсий балоғатга етиш даврига келиб, қоннинг яратилиши умуртқа поғоналарини қизил суяк кўмиги қовзфғалар, тўш, эпифиз.
36
гон ва болдир суякларида сақланиб қолади. 30 ёшдан ўт — гандан кейин қон яратилиши фақат кўкрак, қовирға ва ^муртқа погоналарини кўмигида содир бўлади.
Коннинг миқдори янги тутилган болаларда 0,5 литрни, вояга етганларда — 4 — 6 литрни ташкил қилади, лекин тана бирлигига тўғри келадиган қоннинг миқдори янги туғилган болаларда катталарникига нисбатан кўпдир. Қон қажмининг бундай нисбатан кўплиги моддалар алмашинувини анча юқори даражада 1'аъминлаш билан боғлиқдир. Бола 12 ёшга етганда қоннинг нисбий ҳажми катталар кўрсаткичларига яқинлашади. Жинсий балоғатга етиш даврида қоннинг миқдори бир мунча ортади (1 — Жадвал ).
1 — Жадвал.