Жадваллар редакторида иқтисодий

Yig`indilarni hisoblash.
 - bu piktogrammada sichqonchani qirsillatsak, formulalar qatorida =SUMM yoziladi, so`ngra argumentlar keltiriladi, argumentlar quyidagicha avtomatik tarzda yoziladi, masalan = SUMM(A1:A10). Agar piktogrammasiz formulalar qatoridan =SUMM(A1:A10) (qavs ichidagi ifoda lotin alifbosida kiritiladi) terilsa va Enter bosilsa kursor turgan joyda yig`indi hosil bo`ladi.

Jadvallar orasidagi bog`lanishlarni o`rnatish.

Excel 5.0 da uch o`lchovli hujjatlarni ishlash imkoniyati yaratilgan. Shu sababli har xil jadvallar orasida istalgan bog`lanishlar osongina amalga oshiriladi. Excel da boshqa jadvalga qarashli yacheykalarga ham osongina murojaat kilinadi va bu yacheykaga tegishli formulalar o`zgartirilsa yacheyka qiymati ham o`zgaradi.
Misol. Quyidagi jadvalda firmaning 1996 yilgi tovarooboroti keltirilgan:

A

B

C

D

E

1 1996 йилги сотиш натижалари

2	Програм- малар	Январь	Февраль	Март	Квартал
3	Редакторлар	122.5	13470	14816	29511
4	Маълумот базаси	9566	10523	11575	31664
5	Excel	132.5	14923	16415	32663
6	Графика	19980	9020	9922	29922
7	Бошка м.	3600	3960	4356	11918
8	Cуммаси	26656	51896	57084	135678

Har bir yil uchun alohida bet ajratiladi. Bu yilgi ma`lum bir kvartal natijasini o`tgan yilgi shu vaqtga solishtirish talab qilinadi. Boshqa varaqdagi ma`lumotga murojaat qilish uchun bu varaq nomini va undagi mos yacheyka adresini berishimiz lozim. Masalan, Oborot95.xls dagi B3 yacheykaga murojaat qilish uchun quyidagi formulani yozish lozim :
=“Оborot95 “ ! B3


Diagrammalar qurish.
Excel da jadval shaklida berilgan kattaliklar uchun diagrammalar qurish imkoniyati mavjud. Diagrammalar qurishdan avval jadvalda hamma ishlarni tugatish lozim, shu jumladan jadvalni formatlash ishlarini ham. Co`ngra diagrammalar konstruktori chaqiriladi. Bu ish asosiy piktogrammalar qatoridagi diagrammalar konstruktorini bosish bilan amalga oshiriladi. Diagramma konstruktori diagrammani qayerga joylashtirishni ko`rsatishni kutadi. Sichqoncha strelkasi uchi piktogramma formasini oladi. Biz chap yuqorigi burchakka qirsillatsak u yerda punktir chiziqlar bilan to`rtburchak hosil bo`ladi. Uni o`ng burchakka qarab sudrasak u kattaradi. Shundan keyin konstruktor muloqot muloqot oynasini ochadi. Ammo avvalo jadval sarlavhasigacha to`liq ajratilgan bo`lishi lozim. So`ngra Next (dalshe) buyrug`i knopkasi bosiladi. Bizga tavsiya qilingan diagramma nushalari ichidan keraklisini tanlab olamiz. Endi konstruktor hosil bo`lgan diagrammani ko`rish uchun havola qiladi va ma`qul bo`lsa bu diagrammaga nom beriladi. Eng oxirida Finish knopkasi bosiladi.


Excel programmaga qo`shimcha obyektlar kiritish
Excel jadvallariga, diagrammalariga matnlar illyustratsiyalar va rasmlar kiritish mumkin. Rasm yoki matn kiritish kuyidagicha amalga oshiriladi:
- risunok piktogrammasi bosilsa ekranga hamma rasm chizish instrumentlari chiqadi va undan foydalanib o`zingiz rasmlar chizishingiz mumkin;

Matnlar ustida ishlash dasturiy ta’minoti matnli fayllarni yaratish, o`zgartirish, formatlash, nashr qilish va saqlash uchun xizmat qiladi. Word protsessorlari eng ko`p tarqalgan dasturiy ta’minot ilovalaridan hisoblanadi. Ular ichidan eng mashhurlari: Microsoft Word; Writer; WordPad; Text Editor; Star Word.

Matnlar ustida ishlash dasturiy ta’minoti foydalanuvchilarga matnli fayllar orasida ishlab ular ustida har xil amallarni bajarish, o`chirish, qo`yish yoki almashtirish va boshqa asosiy o`zgartirish va to`g`irlash amallarini bajarishga imkon beradi. Shuningdek, har xil turdagi eslatmalar, qo`lyozmalar, maqolalar va shartnomalarni yaratishda formatlash, nashr qilish va saqlash kabi amallar ham qo`llaniladi.
Microsoft Word eng mashhur matnlar ustida ishlash dasturiy ta’minot ilovasi bo`lib, sizni bir necha foydali va kerakli bo`lgan matnlar ustida ishlash imkoniyatlari bilan ta’minlaydi. Umuman, matn protsessorida har xil yo`llar orqali so`z bilan ishlashi mumkin. Bundan tashqari siz o`z hujjatlaringizni matn protsessorida saqlab qyadi va kerak bo`lganda qaytadan ishlatishingiz mumkin.

Qo`l orqali yozilgan

hujjatlar
Mant protsessorlari yordamida yaratilgan hujjatlar

Sekin yaratilish jarayoni;

Rasm va suratlarni qo`yishdagi qiyinchilik;
To`g`irlanishlar kiritilganidan so`ng hunuk ko`rinish hosil qiladi.
Tez va oson yaratilish jarayoni;
Rasm va suratlarning osonlikcha qo`yilishi;
Xatoliklar to`g`irlanishi oddiy va oson.

Matn protsessorlaridagi bor xususiyatlar (faylni o`zgartirish, formatlash)ning hammasi Microsoft Wordda ham bor, shuningdek, ushbu ilova boshqa yangi xususiyatlarni ham o`zida mujassam etadi.

Microsoft Word bu Microsoft tomonidan ta’minlanadigan Microsoft Office ning bir a’zosi bo`lib, asosan WINDOWS operatsion tizimida ishlatiladi. Microsoft Wordda ishlashni istasangiz avvalo WINDOWS tizimini o`z kompyuteringizga o`rnatishingiz kerak.
Matnlar ustida ishlash eng ko`p tarqalgan kompyuter dasturiy ta’minoti ilovasidir, chunki u asosan muloqotda ishlatiladi, holbulki muloqot bizning eng ko`p foydalanadigan mashg`ulotimizdir. Matnlar ustida ishlash dasturiy ta’minoti har xil turdagi qo`lyozmalarni, eslatmalarni, xatlarni va kontraktlarni yozishda, o`zgartirishda, formatlashda ishlatiladi. Ma’lumotlarning qanaqa turda ekanligi, qay ko`rinishda ekanligiga qaramasdan, ushbu ma’lumotning o`zak ko`rinishi matnli bo`lganligi shak-shubhasizdir. Matn ustida ishlash bu shunday dasturiy ta’minotki, u matn o`zgartirish dasturiga qaraganda ko`proq imkoniyatlarga ega bo`lgan grafik ishchi ko`rinishga egadir. Uning asosiy afzalligi shundaki, u WYSIWYG (What You See Is What You Get (Ko`rgan narsang olgan narsangdir)) xususiyati o`zgartirishlarni tez va oson kiritishga yordam beradi. Bugungi kunda matn ustida ishlash dasturiy ta’minotining asosiy to`plamlari quyidagilar:
Kursor: Kursor bu moni-tordagi kichik harakatlanadigan belgi bo’lib, u bizning keyingi ma’lumotni qo’yishimiz mumkin ekanligni ko’rsatadi. Uning ko’rini-shi asosan o’chib yonadigan to’rt-burchak yoki I belgisidir. Biz kursorni klaviaturaning yo’naltirish tugmalarini bosib yoki sichqoncha yordamida harakatga keltirishimiz mumkin. Kursor turgan nuqta bu kiritish nuqtasi deb ataladi.
Aylantirish: Aylantirish bu matn bo`ylab tez yuqoriga yoki pastga yoki yonga yurish hisoblanadi. Standart monitor ekrani matnning 20-22 qatorini ko`rsata oladi xolos, matnning qolgan qismini ko`rish uchun biz aylantirishdan foydalanishimiz zarur. Yo`naltirish tugmalari, sichqoncha yoki aylantirish quitsi orqali biz matn bo`ylab harakatlanishimiz mumkin.
Word Wrap: Word Wrap bu matnning avtomatik tarzda qatorning o`ng chegarasiga yetilgandan so`ng keyingi qatorga tushishidir. Biz boshqa matn o`zgartirish dasturiy ta’minotlardagidaqa qatorni pastga tushurish uchun alohida tugmani bosib o`tirishimiz shart emas.
Matnli hatolarni to`g`irlashda matnli hujjatga o`zgartirish kiritish uchun, shunchaki kiritish nuqtasini bizga kerak bo`lgan nuqtaga olib borib yangi matnni kiritish kerak bo`ladi. Belgilarni o`chirish uchun biz Backspace yoki Delete tugmalarini bosishimiz kerak. Backspace tugmasini bosganimizda kursordan chapda joylashgan belgilar, Delete tugmasini bosganimizda esa kursordan o`ngdagi belgilar o`chiriladi. Bundan tashqari biz sichqoncha orqali biron bir matn qismini belgilab boshqa faylga nusxasini ko`chirishimiz, matndagi o`rnini almashtirishimiz, yangi format berishimiz yoki birdaniga belgilangan qismni o`chirib tashlashimiz mumkin.
Topib almashtirish: Topish yoki Qidirish buyruqlari matndagi o`zgartirilishi kerak bo`lgan so`z yoki so`z birikmasini topadi. Almashtirish buyrug`i esa topilgan so`z, so`z birikmasini o`rniga bizga kerakligini qo`yishga xizmat qiladi.
Hatoni tekshirish: Hatoni tekshirish buyrug`i matnda ishlatilgan so`zlarni dasturning o`zida mavjud lug`at bilan solishtiradi. Lug`atda yo`q bo`lgan so`zlar belgilab qo`yiladi va biz ularni o`zgartirishimiz, shundayligicha qoldirishimiz yoki lug`atga qo`shib qo`yishimiz mumkin bo`ladi. Biz shuni bilishimiz kerakki, belgilab qo`yilgan so`z albatta hatolikdan dalolat bermaydi, ushbu so`z shunchaki dastur lug`atida yo`q. Lug`atga qo`shib qo`yilgan so`z boshqa belgilanmaydi. Ular yaxshi va to`liq hujjatlarni tayyorlashda juda ham qo`l keladi.
Grammatik tekshiruv: Grammatik tekshiruv matndagi grammatik hatoliklarni, noto`g`ri birikmalarni tekshirishda qo`llaniladi. Ushbu dastur avtomatik tarzda hatolarni to`g`irlamaydi. U shunchaki hatolik bo`lishi mumkin bo`lgan sohani belgilab qo`yadi xolos. Grammatik tekshiruv yaxshi yozilishi kerak bo`lgan hujjatlar tayyorlashda yordam beradi.
Tesaurus: Ushbu dastur sizga mos bo`lishi mumkin so`zlarni yoki sizning so`zingizga sinonim/antonym so`zlarni topib berishda qo`l keladi.
Formatlash hujjatni chiroyliroq va o`qish uchun osonroq qilib berishga xizmat qiladi. Barcha so`zlar ustida ishlash dasturiy ta’minot programmalari o`zida ichki qurilgan formatiga, ishlash va o`zgartirish oson bo`lgan formatga ega.
Na’munalar: Ular oldindan formatlangan hujjatlar bo`lib, bizning yakuniy hujjatimizni shakllantirishda asosiy qurol bo`lib xizmat qiladi – masalan shrift shakli, rangi, formati yoki xat uchun zarur bo`lgan formatni saqlovchi fayllar.
Yordamchilar: Bular foydalanuvchi savollariga javob berib, ularga asoslangan holda hujjatning ko`rinishi va formatini belgilab beruvchilardir. Wordda, biz Memo Wizard (Ishchi Xati Ustasi/Yordamchisi) dan yoki Resume Wizard (Rezume Ustasi/Yordamchisi) dan foydalangan holda professional ishchi xatlari va rezumelar tayyorlashimiz mumkin. Formatlashning asosiy aspektlari bu quyidagilar:
Chegaralar: Bu matn varog`ining 4 tarafidagi oq bo`shliqlardir. Ular matnni chegara bilan masofasini o`zgartirgan holda hujjatga tashqi chiroy beradi.
Yuqorigi va pastki kolontitul: Ular matnning bo`limi, sahifasi, va boshqa kerakli bo`lgan ma’lumotlarni ta’minlaydi.
Raqamlar: Ular matndagi har xil ro`yhatlar tuzilayotganida raqamlashda yordam beradi va avtomatik tarzda chiqarilib turadi.
Ro`yhatlo`vchi ramzlar: Ushbu har xil shakllarda bo`lishi mumkin bo`lgan ramzlarni matndagi ketma-ketligi muhim bo`lmagan ro`yhatlar uchun ishlatish mumkin.
Shriftlar: Matnga o`ziga xos kuchaytirishlar kiritish uchun, masalan, matnni qalinlashtirish, kuvsif qilish yoki tagiga chizish uchun qo`llaniladigan tizim.
Jadvallar: Jadvalli ma’lumotlarni kiritishga xizmat qiladi.
Abzats: Har paragrafning boshidagi bo`shlik (otstup).
Sahifa raqamlari: Bular sahifalarni har xil usularda raqamlab (masalan, Rim raqamlari, Arab raqamlari) berishda ishlatiladi.
Taxrirlash bu faydagi ma’lumotlarni tuzatish yoki formatini o`zgartirish deganidir. Ba’zi O`zgartirish funksiyasiga misol qilib kiritish, o`chirish, o`chirishni qaytarish, topib almashtirish, qirqib/nusxalab qo`yish, hatoliklarni tekshiruv, Grammatik hatolarni tekshiruv va thesaurus larni keltirishimiz mumkin. Bularning barchasi Главная asosiy menyusida ko`rsatilgan.
Siz matnni o`zgartirayotganingizda yangi matn kiritish, matnni o`chirish yoki matnni almashtirish orqali o`zgartirasiz. Buni amalga oshirish uchun kursorni kerakli sohaga olib boring va matn kiriting, o`chiring, almashtiring.
Siz hujjatda matndan bir joydan ikkinchi joyga nusxa ko’chirishingiz mumkin. Matni ko’chirganizda, siz matni dublekat qilasiz.
Matn muxarirri shuningdek o’ziga xos xususiyatga ega sizga so’z topib berib, uni joyini boshqa bir so’z bilan joyini o’zgartirib beradi. Agar siz ‘’hopr’’ so’zini ‘’hope’’ holatga o’zgartirmopqchi bo’lsangiz, shu buyruqni ishlatishingiz mumkin.
Kursorni matn boshiga oboring va ‘’Home tab’’ tugmasini bosing.
Tuzatish panelida joyini o’zgartirish tugmasini bosing.
Izlash va almashtirish muloqot oynasida, izlash joyiga “hopr” so’zini yozing: oynaning almashtirish joyiga “hope” so’zi yozing.
“Almashtirish” tugmasini bosing. Birinchi qayta joylashtiriladigan so’z yoritiladi. Uni qayta joylash uchun yana “Replace” tugmasini bosing. Huddi shu yo’l bilan Word barcha holatlarni birma-bir qayta almashtiradi so’ngra quyidagi muloqot qutusi ko’rinadi.
Ok ni bosing, “Find” va “Replace” muloqot qutisini yoping va hujjatni saqlang. “Find” va “Replace” muloqot qutisida “Replace All” tugmasi ham barcha joylashtiruvlarni bir urinishda bajarish uchun foydalanilishi mumkin.
Hujjatni bosib chiqargandan so’ng, ehtimol, siz ushbu hujjatni (aytaylik, ijro uchun yoki boshqaruv maqsadida)o’qituvchiga yoki ijro etuvchi hukumatga topshirishingiz kerak bo’ladi; yoki o’zingiz ham foydalanmoqchi bo’lishingiz mumkin. Hujjatning bunday qulay nusxasi sizning ixtiyoringizda. Hujjatingizning elektron ko’rinishidagi bunday “qulay nusxasi” hujjatning qattiq nusxasi deb ataladi.Qattiq nusxani olish uchun hujjatni printerdan chiqarib olish kerak.Masalan, siz hujjatning bir necha nusxasini chiqarib olishingiz mumkin.Shuningdek, hujjatning alohida betlarini yoki betlar diapozonini chiqarib olishingiz mumkin. Aytib o’tganimizdek, hujjatni bosib chiqarishdan oldin siz uni hattoki ko’rib chiqishingiz ham mumkin.
Kompyuterga ulangan printer orqali hujjatlarni bosmadan chiqarish uchun kerak bo’ladigan ma’lum parametrlar, bosmadan chiqarish uchun betlar diapozoni, nusxa miqdori va h.k. haqida umumiy axborotni kiritib, chop etishingiz mumkin.
Hujjatni ma’lumot kiritayotganda ichki xotiraga ma’lumot saqlanadi. Hujjatni yaratib qaysi diskda saqlash kerakligi ko’satiladi. Hujjatni saqlash kelgusida bexavotir ishlashimiz uchun zarur. Matn hujjatlarni saqlashimiz uchun:
Office tugmasini bosing.
Saqlash tugmasi bosing.
Hujjatni saqlash va unga nom berish va qaysi papkaga saqlashni ko`rsatish kerak.
Saqlash oynasi quyidagi xolatlarda namoyon bo’ladi
Soxranit kak tugmasini bosganda;
Soxrnit tugmasini yoki hujjatni birinchi saqlayotganda.
Saqlash tugmasi bosiladi.
Saqlangan faylga o`zgartirish kiritilgandan so`ng X tugmasini bosganimizda, saqlash uchun muloqot oyna ochiladi, o`zgartirishlar kiritib bo`lib saqlashimiz uchun Soxranit tugmasini bosamiz.

Microsoft Excel deb nomlangan dasturlar sinfiga kiradi elektron jadvallar… Elektron jadvallar birinchi navbatda iqtisodiy va muhandislik muammolarini hal qilishga qaratilgan bo’lib, ular har qanday faoliyat sohasidagi ma’lumotlarni tizimlashtirishga imkon beradi. Ushbu dasturning quyidagi versiyalari mavjud – Microsoft Excel 4.0, 5.0, 7.0, 97, 2000. Ushbu qo’llanmada 97-versiya ko’rib chiqiladi. Avvalgi versiyalar bilan tanishish keyingisiga o’tishni osonlashtiradi.

Microsoft Excel sizga quyidagilarga imkon beradi:

· Shakl ma’lumotlarini jadval ko’rinishida;
· 150 dan ortiq o’rnatilgan funktsiyalardan foydalanish mumkin bo’lgan holda, hujayralar tarkibini formulalar bo’yicha hisoblang;
· Jadvallardagi ma’lumotlarni grafik shaklda taqdim etish;
· Imkoniyatlari bo’yicha ma’lumotlar bazasiga o’xshash konstruktsiyalarda ma’lumotlarni tartibga solish.
. Excel dasturining xususiyatlari
Microsoft Excel deb nomlangan dasturlar sinfiga kiradi elektron jadvallar… Elektron jadvallar birinchi navbatda iqtisodiy va muhandislik muammolarini hal qilishga qaratilgan bo’lib, ular har qanday faoliyat sohasidagi ma’lumotlarni tizimlashtirishga imkon beradi. Ushbu dasturning quyidagi versiyalari mavjud – Microsoft Excel 4.0, 5.0, 7.0, 97, 2000. Ushbu qo’llanmada 97-versiya ko’rib chiqiladi. Avvalgi versiyalar bilan tanishish keyingisiga o’tishni osonlashtiradi.

Xulosa
Ma`lumotlarning yaxlitligi noto`g`ri axborotni kiritish yoki uning ma`lum bir qismini xotiradan o`chirib tashlash natijasida buzilishi mumkin. Shuning uchun ham kiritilayotgan axborotlarni nazorat qilish, saqlanayotgan ma`lumotlarni doimo tеkshirish, maxsus tizim yordamida tiklash va boshqa tadbirlar orqali MB ning yaxlitligini taxminlash mumkin. Bu tamoyilning mohiyatiga ko`ra MBdagi barcha axborotlar o`zaro bog`langan bo`lib, ob`еktlar o`rtasidagi munosabatlarni ifodalaydi. Axborot turlari va ular o`rtasidagi munosabatlar majmuasi ma`lumotlarning mantiqiy tuzilishini tashkil qiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar:


1. Informatika. Uchebnik.- 3-ye izd.,pererab.- M.:Finansi-statistika, 1999.- 529-558 betlar.
2. Raxmatullin U., Lindayeva N. Super samouchitel raboti na personalnom kompyutere. Samarkand, 1999. - 113-120 betlar.
3Nasreddinova Sh.S. Windows 95 uchun Excel 7.0 sahifalarida.- T.:O`zbekiston, 1999.- 3-54 betlar.
4T.X.Xolmatov, N.I.Tayloqov. Amaliy matematika, dasturlash va kompyuterning dasturiy ta`minoti. O`quv qo`llanma. T.:Mehnat, 2000.- 214-225 betlar.
5Kolesnikov A. Excel 2000. K.: izd. gruppa VNU, 1999.- 87-104 betlar.
6Glushakov S.V.,Melnikov I.V. Personalniy kompyuter. Uchebniy kurs.-Xarkov : Folio: Rostov N/D: Feniks: 2000.- 291-365 betlar.
7Informatika. Bazoviy kurs./ Simonovich S.V. i dr. Spb.:izd.: Piter, 2000.- 302-327 betlar.
8www.ziyonet.uz