Jahon bankining logistika samaradorligi indeksi (lpi) reytingida logistik xizmatlar sifati va oʻz muddatliligi subindekslarining nazariy-uslubiy asoslari

Logistika samaradorlik indeksining logistik xizmatlar sifati va vaqtlilik komponentilarini nazariy asoslari

Logistika ko‘p jihatlarga ega bo‘lganligi sababli, samaradorlikni o‘lchash va umumlashtirish turli mamlakatlarda qiyin masaladir. Logistika jarayonlari bilan bog‘liq vaqt va xarajatlarni o‘rganish - portni qayta ishlash, bojxona rasmiylashtiruvi, tashish va hokazolar - yaxshi boshlanishdir, va ko‘p hollarda bu ma’lumotni osongina olish mumkin. Ammo u to‘liq bo‘lsa ham, mamlakatlarning ta’minot zanjirlaridagi tarkibiy farqlar tufayli bu ma’lumotni mamlakatlar bo‘ylab yagona izchil ma’lumotlar to‘plamiga osongina birlashtirib bo‘lmaydi. Eng muhimi, yaxshi logistikaning ko‘plab muhim elementlari, masalan, jarayonning shaffofligi va xizmat ko‘rsatish sifati, bashorat qilish va ishonchlilik, faqat vaqt va xarajat ma’lumotlaridan foydalangan holda baholanmaydi.
Xalqaro LPIning tuzilishi.
LPI so‘rovining birinchi qismi xalqaro LPI uchun boshlang‘ich ma’lumotlarni taqdim etadi. Har bir respondent logistika samaradorligining oltita asosiy komponenti bo‘yicha sakkizta tashqi bozorni baholaydi. Sakkizta davlat respondent joylashgan mamlakatning eng muhim eksport va import bozorlari asosida tasodifiy tanlab olinadi, dengizga chiqish imkoni bo‘lmagan mamlakatlar uchun esa - xalqaro bozorlar bilan bog‘lovchi quruqlik ko‘prigining bir qismi bo‘lgan qo‘shni davlatlar tanlanadi. Har bir respondent tomonidan baholanadigan bir qancha mamlakatlarni tanlashda qo‘llaniladigan usul respondent joylashgan mamlakatning xususiyatlariga bog‘liq (1.1-jadval).
Respondentlar so‘rovnomani onlayn to‘ldirishadi. 2014 yilgi veb-dvigatel 2012 yilda taqdim etilgan yangi dvigatelga o‘xshaydi. U kam ta’minlangan mamlakatlardan eng mumkin bo‘lgan javoblarni olish uchun Yagona Namuna Olishning tasodifiy (YaNO) yondashuvini o‘z ichiga oladi.
So‘rov mexanizmi asosan mamlakatlar o‘rtasidagi yuqori savdo hajmiga asoslangan respondentlar uchun maxsus mamlakat tanlash metodologiyasiga tayanganligi sababli, YaNO savdo hajmi past bo‘lgan mamlakatlarga mamlakat tanlashda birinchi o‘ringa ko‘tarilishiga yordam berishi mumkin.
2014 yilgi so‘rov mexanizmi so‘rov ishtirokchilari uchun qoidalar to‘plamiga bo‘ysunadigan mamlakatlar to‘plamini yaratadi (1.1-jadval). 200 ta so‘rovdan so‘ng YaNO mamlakatni tanlash mexanizmi jarayoniga kiritiladi. Har bir yangi so‘rov respondenti uchun YaNO tasodifiy tanlangan, ammo bir xil bo‘lmagan ehtimollik bilan tanlangan mamlakatdan javob so‘raydi - tanlovni yagona ehtimollikka aylantirish uchun tanlangan og‘irliklar bilan. Xususan, i mamlakat (N–ni)/2N ehtimolligi bilan tanlanadi, bu yerda ni - hozirgacha i mamlakatining namunaviy hajmi va N – umumiy tanlama hajmi.
Xalqaro LPI logistika sektori faoliyatining umumiy ko‘rsatkichi bo‘lib, oltita asosiy samaradorlik komponentlari bo‘yicha ma’lumotlarni yagona umumiy ko‘rsatkichga birlashtiradi. Ba’zi respondentlar barcha olti komponent bo‘yicha ma’lumot bermadilar, shuning uchun yetishmayotgan qiymatlarni to‘ldirish uchun interpolatsiya qo‘llaniladi. Yetishmayotgan qiymatlar har bir savol bo‘yicha javobning o‘rtacha milliy qiymati bilan almashtiriladi, respondentning savollarga javoblarida milliy o‘rtacha qiymatdan o‘rtacha og‘ishiga moslashtiriladi.